Ver o código fonte de «Segundo»

{{1000}}
[[Ficheiro:Calatrava1.jpg|miniatura|[[Reloxo]] con agulla de medir '''segundos'''.]]
O '''segundo''' (símbolo no [[Sistema Internacional de Unidades|SI]]: '''s'''<ref>Ás veces abréviase de xeito erróneo como '''seg.'''</ref>) é o nome dunha [[unidade de tempo|unidade]] de [[tempo]], e é a unidade básica no [[Sistema Internacional de Unidades]] para medilo. Tradicionalmente, o segundo é definido como unha das 86.400 partes nas que se divide o período de tempo que tarda a [[Terra]] en dar unha volta sobre o seu eixo imaxinario (período tamén chamado [[día]])<ref name=SI>{{Cita web |url=http://www.bipm.org/en/si/si_brochure/chapter4/table6.html |título=SI brochure: Table 6: Non-SI units accepted for use with the International System of Units |data-acceso=02 de outubro de 2008 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20091001100650/http://www.bipm.org/en/si/si_brochure/chapter4/table6.html |dataarquivo=01 de outubro de 2009 |urlmorta=yes }}</ref>, mais a definición oficial de segundo é a duración equivalente a 9&nbsp;192&nbsp;631&nbsp;770 períodos de radiación correspondente á transición entre os dous niveis hiperfinos do estado fundamental do [[isótopo]] 133 do [[átomo]] de [[cesio]], medidos a 0 [[kelvin]].<ref name="BIPM21">{{cita web|título=Official BIPM definition|url=http://www.bipm.org/en/si/si_brochure/chapter2/2-1/second.html|editorial=[[BIPM]]|dataacceso=1 de outubro de 2009}}</ref>

A miúdo os [[Sistema Internacional de Unidades#Prefixos|prefixos do SI]] son combinados coa palabra ''segundo'' para denotar subdivisións do segundo, por exemplo, o [[milisegundo]] (unha milésima parte dun segundo) e o [[nanosegundo]] (unha mil millonésima parte dun segundo). Aínda que os prefixos do SI poden ser usados para formar múltiplos do segundo (tales como o «[[quilosegundo]]» ou mil segundos), estas unidades son rara vez usadas na práctica. As unidades máis usadas neste caso son outras non pertencentes ao SI: o [[minuto (unidade de tempo)|minuto]] a [[hora]] e o [[día]].

O segundo tamén ten a unidade base de tempo nos sistemas de unidades [[Sistema CGS|centímetro-gramo-segundo]], [[Sistema MKS|metro-quilogramo-segundo]], [[Sistema MTS|metro-tonelada-segundo]] e [[Sistema Anglosaxón de Unidades|pé-libra-segundo]].

== Etimoloxía ==
A palabra segundo provén do latín ''sequire'' (seguir); porén, o seu uso para denominar a medida de tempo é semellante á orixe do termo [[minuto]]. Este provén do latín ''minuta'' (parte pequena); é dicir, unha «minuta de hora» é unha parte pequena da hora. A hora dividíase en 60 fraccións ás que se denominaba ''pars minuta prima'' (primeira parte pequena), e á súa vez estas dividíanse novamente en 60 partes chamadas ''pars minuta secunda'' (segunda parte pequena).<ref>{{cita web|nome=Ricardo|apelidos=Soca|título=Etimología de minuto|url=http://www.elcastellano.org/palabra.php?q=minuto|dataacceso=8-9-2013|obra=El Castellano|lingua=es|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20120204071424/http://www.elcastellano.org/palabra.php?q=minuto|dataarquivo=04-02-2012|urlmorta=yes}}</ref>

== Historia ==
=== Sistema sexaxesimal ===
As primeiras civilizacións construíron divisións do día, mais ningunha delas empregou o termo segundo nin estableceu unha unidade análoga. Os [[antigo Exipto|exipcios]] subdividían o día e a noite en períodos de doce [[hora]]s cada un dende polo menos 2000&nbsp;a.C., o que levaba a que a duración dunha hora variase coa [[estacións do ano|estación do ano]]. Os astrónomos gregos [[Hiparco]] (c.&nbsp;150&nbsp;a.C.) e [[Tolomeo]] (c.&nbsp;150&nbsp;d.C.) subdividiron o [[día]] de maneira [[Sistema sexaxesimal|sexaxesimal]] e usaron a hora media como  {{nowrap|({{frac|1|24}} día)}}, fraccións de hora ({{frac|1|4}}, {{frac|2|3}} etc.) e [[tempo]]-graos ({{frac|1|360}} día ou catro segundos modernos), mais non minutos nin segundos modernos.<ref>{{cita libro |nome=G. J |apelidos=Toomer |título=Ptolemey's Almagest |lingua=en |lugar=Princeton, New Jersey |editorial=Princeton University Press |ano=1998 |páxina=6–7; 23; 211–216 |isbn=978-0-691-00260-6}}</ref>

O día dividiuse sexaxesimalmente, é dicir, por {{frac|1|60}}, despois {{frac|1|60}}, despois {{frac|1|60}} sucesivamente, ata 6 lugares despois do punto sexaxesimal (unha precisión de máis de 2 microsegundos) polos [[babilonios]] despois de 300&nbsp;a.C.<ref>{{cita libro |nome=O|apelidos=Neugebauer |ano=1975 |título=A history of ancient mathematical astronomy |editorial=[[Springer-Verlag]] |isbn=038706995X}}</ref> Os babilonios non empregaban a hora, mais usaban a hora-dupla (120 minutos), o minuto grao (4 minutos) e a cevada con duración de 3{{frac|1|3}} de segundo (equivalente ao ''helek'' hebreo,<ref>Neugebauer, O. ''The astronomy'' de [[Maimónides]], [[Hebrew Union College-Jewish Institute of Religion|Hebrew Union College]] Annual,  volume 22 , p. 325, 1949.</ref> porén non subdividían de maneira sexaxesimal esas unidades menores de tempo.

No ano 1000 o estudoso persa [[al-Biruni]], que escribía en [[lingua árabe|árabe]] empregou por primeira vez a expresión ''segundo'' e definiu a división de tempo entre as lúas novas dalgunhas semanas específicas en días, horas, minutos, segundos, terzos e cuartos despois do mediodía do domingo.<ref name="al-Biruni">
{{Cita libro
 |author=al-Biruni
 |year=1879
 |title=The chronology of ancient nations: an English version of the Arabic text of the Athâr-ul-Bâkiya of Albîrûnî, or "Vestiges of the Past"
 |url=https://books.google.com/?id=pFIEAAAAIAAJ&pg=PA148#v=onepage&q=
 |pages=147–149
 |others=Sachau C Edward
 |authorlink=al-Biruni
}}</ref> En 1267 o científico [[Roger Bacon]] definiu a división de tempo entre lúas cheas como o número de horas, minutos, segundos, terzos e cuartos (''horae'', ''minuta'', ''secunda'', ''tertia'' e ''quarta'') tralo mediodía nunhas datas especificadas.<ref>
{{cita libro|nome=Roger|apelidos=Bacon
 |data=2000
 |título=The Opus Majus of Roger Bacon
 |editorial=[[University of Pennsylvania Press]]
 |isbn=978-1-85506-856-8
 |nopp=true
}}</ref>

=== Fracción do día ===
[[Ficheiro:Clock-pendulum.gif|miniatura|Péndulo marcando cada segundo coas súas oscilacións]]
Os primeiros reloxos mecánicos que apareceron a partir do século XIV tiñan pantallas que dividían a hora en metades, terzos, cuartos e ás veces ata 12 partes, mais nunca por 60. De feito, a hora non se dividía habitualmente en 60 minutos xa que non era de duración uniforme. Non foi práctico para os cronometradores considerar minutos ata que apareceron os primeiros reloxos mecánicos que amosaban minutos preto de finais do século XVI. Os reloxos mecánicos mantiñan o ''tempo medio'', ao contrario do ''tempo aparente'' que mostraban os [[reloxo de sol|reloxos de sol]].

Os primeiros reloxos que mostraban segundos apareceron durante a última metade do século XVI. O segundo fíxose medible con exactitude co desenvolvemento de reloxos mecánicos. O primeiro reloxo de resorte con segundeiro foi un reloxo de autor descoñecido cunha representación de [[Orfeo]] na colección Fremersdorf, datado entre 1560 e 1570.<ref name="Landes">{{cita libro| first1=David S. |last1=Landes |author-link1=David S. Landes |title=[[Revolution in Time]] | location=Cambridge, Massachusetts| publisher= Harvard University Press |year= 1983 | isbn = 0-674-76802-7 }}</ref><ref>{{cita libro|first1=Johann |last1=Willsberger |title=Clocks & watches |location=New York |publisher=Dial Press |year=1975 |isbn=0-8037-4475-7|url=https://archive.org/details/clockswatchessix0000will}} Fotografía en cor.</ref> Durante o terceiro cuarto do século XVI, [[Taqi al-Din]] construíu un reloxo con marcas cada 1/5 de minuto.<ref name="Selin1997">{{cita libro|first=Helaine |last=Selin |author-link=Helaine Selin |title=Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Western Cultures |url=https://books.google.com/books?id=raKRY3KQspsC&pg=PA934 |date=31 de xullo de 1997 |publisher=Springer Science & Business Media |isbn=978-0-7923-4066-9 |page=934 |access-date=23 de febreiro de 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161120013247/https://books.google.com/books?id=raKRY3KQspsC&pg=PA934 |archive-date=20 de novembro de 2016}}</ref> En 1579, [[Jost Bürgi]] construíu para [[Guillerme IV, Landgrave de Hesse-Kassel|Guillerme de Hesse]] un reloxo que marcaba os segundos.<ref name=Landes/> En 1581, [[Tycho Brahe]] redeseñou reloxos que amosaban só os minutos no seu observatorio para que tamén amosasen os segundos, aínda que eses segundos non eran precisos. En 1587, Brahe queixouse de que os seus catro reloxos discordaban en máis ou menos catro segundos.<ref name="Landes" />

En 1644, [[Marin Mersenne]] calculou que un péndulo cunha lonxitude de 0,994 metros tería un período de dous segundos, permitindo a medida dun segundo mediante un péndulo.<ref name="Jenner2015">{{Cita libro|nome=Greg|apelidos=Jenner|title=A Million Years in a Day: A Curious History of Everyday Life|url=https://books.google.com/books?id=dKenAwAAQBAJ&pg=PT275|date=29 de xaneiro de 2015|publisher=Orion|isbn=978-0-297-86979-5|pages=275}}</ref> En 1656, o científico neerlandés [[Christiaan Huygens]] inventou o primeiro reloxo de péndulo. Tiña unha lonxitude de péndulo de pouco menos dun metro, o que lle daba un balance dun segundo e un escape que marcaba cada segundo. Era o primeiro reloxo que podía manter o tempo con precisión en segundos. Na década de 1730, 80 anos despois, os cronómetros marítimos de [[John Harrison]] podían manter a hora exacta preciso  por un segundo en 100 días.

En 1832, [[Carl Friedrich Gauss|Gauss]] propuxou empregar o segundo como unidade fundamental de tempo no seu sistema milímetro-miligramo-segundo. A [[British Association for the Advancement of Science]] (BAAS) declarou en 1862 que "todos os homes de ciencia estaban de acordo en empregar o segundo de tempo medio solar como unidade de tempo".<ref>{{Cita libro| url=https://books.google.com/books?id=540DAAAAQAAJ&pg=PR1#v=onepage&q&f=true |title=Reports of the committee on electrical standards |year=1873 |publisher=British Association for the Advancement of Science |editor-last=Jenkin |page=90}}</ref> BAAS propuxo formalmente o sistema CGS en 1874, aínda que foi substituído gradualmente polo MKS durante os seguintes anos. En ambos os sistemas a definición de segundo era <math>\frac{1}{86400}</math> do día solar medio.

=== Fracción do ano ===
A finais da década de 1940, os reloxos con oscilador de cristal de [[cuarzo]] cunha frecuencia de funcionamento de aproximadamente 100&nbsp;kHz avanzaron para calcular o tempo cunha precisión mellor que unha parte cada 10<sup>8</sup> durante un período de funcionamento dun día. Fíxose evidente que un consenso destes reloxos contaba mellor o tempo que a rotación da Terra. Os [[metroloxía|metrólogos]] tamén sabían que a órbita da Terra ao redor do Sol (un ano) era moito máis estable que a rotación da Terra. Isto levou a propostas xa en 1950 para definir a segunda como fracción do ano.

O movemento da Terra foi descrito nas ''[[Newcomb's Tables of the Sun|Tables of the Sun]]'' de [[Simon Newcomb|Newcomb]] (1895), que proporcionaban unha fórmula para estimar o movemento do Sol en relación coa ][época (astronomía)|época]] de 1900 baseándose nas observacións astronómicas feitas entre 1750 e 1892.<ref name="USNO">{cita web | title=Leap Seconds | publisher=Time Service Department, [[United States Naval Observatory]] | url=http://tycho.usno.navy.mil/leapsec.html | access-date=22 de novembro de 2015 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150312003149/http://tycho.usno.navy.mil/leapsec.html | archive-date=12 de marzo de 2015}}</ref> Isto deu lugar á adopción dunha escala de tempo de efemérides expresada en unidades do [[ano sideral]] nesa época pola [[Unión Astronómica Internacional|IAU]] en 1952.<ref>{{cita web|author=Nautical Almanac Offices of the United Kingdom and the United States of America |url=https://archive.org/details/explanatorysupplement/page/n19|title=Explanatory Supplement to the Astronomical Ephemeris and the American Ephemeris and Nautical Almanac|year=1961|page=9|quote=... defined ephemeris time ... [was] adopted by the [[Unión Astronómica Internacional]] in Sept. 1952.}}</ref> Esta escala de tempo extrapolada proporciona as posicións observadas dos corpos celestes de acordo coas teorías dinámicas newtonianas do seu movemento.<ref name="USNO" /> En 1955, o [[ano tropical]], considerado máis fundamental que o ano sideral, foi elixido pola IAU como a unidade de tempo. O ano tropical por definición non é unha medida senón que se calcula a partir dunha fórmula que describe un ano tropical medio que diminúe linearmente co paso do tempo.

En 1956, o segundo redefiniuse en termos do [[ano (astronomía)|ano]] en relación a esa [[época (astronomía)|época]] como:
{{cita|O segundo é <math>\frac{1}{31556925,9747}</math> do ano tropical para o 0 de xaneiro de 1900 as 12 horas do tempo ephemeris.<ref name="USNO"/>}}

Esta definición foi adoptada como parte do [[Sistema Internacional de Unidades]] en 1960.<ref>{{cita web |title=SI Brochure (2006) |work=SI Brochure 8th Edition |url=https://www.bipm.org/utils/common/pdf/si_brochure_8.pdf |page=112 |publisher=[[BIPM]] |access-date=23 de maio de 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190503133741/https://www1.bipm.org/utils/common/pdf/si_brochure_8.pdf |archive-date=3 de maio de 2019}}</ref>

=== Segundo atómico ===
Porén, os mellores reloxos mecánicos, eléctricos e baseados en cristais de cuarzo sofren discrepancias polas condicións ambientais. Para medir o tempo é moito mellor a "vibración" natural e exacta dun átomo enerxizado. A frecuencia da vibración (é dicir, a [[radiación]]) é moi específica dependendo do tipo de átomo e como é excitado.<ref>{{cita libro|last1=McCarthy |first1=Dennis D. |author-link1=Dennis McCarthy (scientist) |last2=Seidelmann |first2=P. Kenneth |title=Time: From Earth Rotation to Atomic Physics |chapter = Definition and Role of a Second |year=2009 |location=Weinheim |publisher=Wiley}}</ref> Co desenvolvemento dos reloxos atómicos tornouse máis fácil medir a duración da transición entre dous [[niveis de enerxía]] dun [[átomo]] ou [[molécula]]. Isto tornou tamén posíbel medir o tempo con maior precisión que utilizando a definición corrente.<ref name="inmetro"/> A principios da década de 1960 decidiuse empregar o tempo atómico como base para a definición do segundo e na 13.ª Conferencia Xeral de Pesos e Medidas, en 1967, substituíuse a definición do segundo:
{{cita|O segundo é a duración equivalente a 9&nbsp;192&nbsp;631&nbsp;770 períodos de radiación correspondente á transición entre os dous niveis hiperfinos do estado fundamental do [[isótopo]] 133 do [[átomo]] de [[cesio]].|13ª CXPM, 1967-1968, Resolución 1<ref name="inmetro">{{cita web|url=http://www.inmetro.gov.br/infotec/publicacoes/Si.pdf|título=Sistema Internacional de Unidades|publicación=[[INMETRO]]|dataacceso=2 de novembro de 2009|data-arquivo=18 de xaneiro de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120118091213/http://www.inmetro.gov.br/infotec/publicacoes/Si.pdf|url-morta=yes}}</ref><ref name="bureau">{{cita web|url=http://www1.bipm.org/utils/common/pdf/si_brochure_8_fr.pdf|título=Le Système international d’unités|publicación=[[Bureau international des poids et mesures]]|dataacceso=2 de novembro de 2009|lingua=fr|data-arquivo=15 de xaneiro de 2009|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090115025928/http://www.bipm.org/utils/common/pdf/si_brochure_8_fr.pdf|url-morta=yes}}</ref>}}

En 1997 modificouse a definición para incluír a aclaración "esta definición refírese ao átomo de cesio estable a unha temperatura de [[cero absoluto|0 K]]".<ref name="inmetro"/>

== Múltiplos e submúltiplos do segundo no SI ==
Os prefixos do [[Sistema Internacional de Unidades|SI]] empréganse habitualmente para medidas de tempo inferiores ao segundo, pero apenas aparecen para múltiplos do segundo (o coñecido como "tempo métrico"). Pola contra, adoitan usarse unidades que non forman parte do sistema como o [[minuto]], a [[hora]] o [[día]] ou o [[ano (astronomía)|ano]].

<center>
{|{{Táboabonita}}
! Múltiplo
! Nome
! Símbolo
! Equivalencia
!
! Submúltiplo
! Nome
! Símbolo
|-
|10<sup>0</sup>
| '''segundo'''
|s
|
|
|&nbsp;
|&nbsp;
|&nbsp;
|-
|10<sup>1</sup>
| decasegundo  
|das
|10 segundos
|
|10<sup>−1</sup>
| decisegundo  
|ds
|-
|10<sup>2</sup>
| hectosegundo 
| hs
|1 minuto 40 segundos
|
|10<sup>−2</sup>
| centisegundo
| cs
|-
|10<sup>3</sup>
| quilosegundo  
|ks
|16 minutos 40 segundos
|
|10<sup>−3</sup>
| milisegundo 
| ms
|-
|10<sup>6</sup>
| megasegundo  
|Ms
|11,6 días
|
|10<sup>−6</sup>
| microsegundo 
| µs
|-
|10<sup>9</sup>
| gigasegundo  
|Gs
|31,7 anos
|
|10<sup>−9</sup>
| nanosegundo  
|ns
|-
|10<sup>12</sup>
| terasegundo  
|Ts
|31&nbsp;700 anos
|
|10<sup>−12</sup>
| picosegundo  
|ps
|-
|10<sup>15</sup>
| petasegundo  
|Ps
|31,7 millóns de anos
|
|10<sup>−15</sup>
| femtosegundo  
|fs
|-
|10<sup>18</sup>
| exasegundo 
|Es
|31&nbsp;700 millóns de anos
|
|10<sup>−18</sup>
| attosegundo  
|as
|-
|10<sup>21</sup>
| zettasegundo
| Zs
|31,7 billóns de anos
|
|10<sup>−21</sup>
| zeptosegundo 
| zs
|-
|10<sup>24</sup>
|yottasegundo
|Ys
|31&nbsp;700 billóns de anos
|
|10<sup>−24</sup>
| yoctosegundo
| ys
|-
|}
</center>

== Outras unidades relacionadas ==
=== Unidades de tempo ===
1 segundo internacional é igual a:
* 1/60 [[minuto]]
* 1/3&nbsp;600 [[hora]]
* 1/86&nbsp;400 [[día]] (sistema de unidades da [[Unión Astronómica Internacional]])
* 1/31&nbsp;557&nbsp;600 [[ano (astronomía)|ano xuliano]] (sistema de unidades da UAI)

=== Unidades de frecuencia ===
As unidades de [[frecuencia]] son as recíprocas do segundo:
* 1 [[hertz]] é xeralmente, ([[período de oscilación|período]] de onda en segundos)

== Notas ==
{{Listaref|30em}}

== Véxase tamén ==
{{commonscat}}
=== Ligazóns externas ===
* [https://web.archive.org/web/20160407215419/http://www.npl.co.uk/science-technology/time-frequency/research/optical-frequency-standards/trapped-ion-optical-frequency-standards National Physical Laboratory: ''Trapped ion optical frequency standards'' ]
* [http://resource.npl.co.uk/docs/networks/time/meeting3/klein.pdf ''High-accuracy strontium ion optical clock''; National Physical Laboratory (2005)]
* [https://web.archive.org/web/20080314011450/http://inms-ienm.nrc-cnrc.gc.ca/research/optical_frequency_projects_e.html#optical National Research Council of Canada: ''Optical frequency standard based on a single trapped ion'']
* [http://physics.nist.gov/cuu/Units/second.html NIST: ''Definition of the second''; notice the cesium atom must be in its ground state at 0 K]
* [http://www.bipm.org/en/publications/si-brochure/second.html Official BIPM definition of the second]
* [http://www.cl.cam.ac.uk/~mgk25/time/metrologia-leapsecond.pdf The leap second: its history and possible future]
* [http://www.nrc-cnrc.gc.ca/eng/services/time/faq/index.html#Q10 ''What is a Cesium atom clock?'']
* [https://home.slac.stanford.edu/scales-of-time/index.html SLAC: Scales of Time - Our universe from 10^18 to 10^-18 seconds] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210925084851/https://home.slac.stanford.edu/scales-of-time/index.html |date=25 de setembro de 2021 }}

{{Cronometría}}

{{Control de autoridades}}

[[Categoría:Cronometría]]
[[Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Ciencia)]]