Ver o código fonte de «Pafnuty Chebyshev»

{{Biografía}}
{{Contén texto cirílico}}
'''Pafnuty Lvovich Chebyshev''' ({{lang-ru|Пафну́тий Льво́вич Чебышёв|p=pɐfˈnutʲɪj ˈlʲvovʲɪtɕ tɕɪbɨˈʂof}}), nado o 4 de maio de 1821, e finado o 8 de decembro de 1894,<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9022729/Pafnuty-Lvovich-Chebyshev Pafnuty Lvovich Chebyshev – Britannica Online Encyclopedia]</ref> foi un [[matemático]] [[Pobo ruso|ruso]] e considerado o pai fundador das matemáticas rusas. (Tamén se atopa escrito como: Tchebichef, Tchebychev, Tchebycheff, Tschebyschev, Tschebyschef, Tschebyscheff, Čebyčev, Čebyšev, Chebysheff, Chebychov, Chebyshov).

Chebyshev é coñecido polas súas contribucións fundamentais aos campos da [[probabilidade]], a [[estatística]], a [[mecánica]] e a [[teoría de números]]. Levan o seu nome unha serie de conceptos matemáticos importantes, incluíndo a [[desigualdade de Chebyshev]] (que se pode usar para demostrar a [[Lei dos grandes números|lei débil dos grandes números]]), o [[postulado de Bertrand|teorema de Bertrand-Chebyshev]], os [[polinomios de Chebyshev]], [[mecanismo de Chebyshev]] e o [[nesgo de Chebyshev]].

== Traxectoria ==

=== Primeiros anos ===
Chebyshev foi un de nove fillos,<ref Name=MacTutor>[http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Chebyshev.html Biography in MacTutor Archive]</ref>naceu na aldea de Okatovo, no distrito de Borovsk, [[Provincia de Kaluga|na provincia de Kaluga]]. O seu pai, Lev Pavlovich, era un nobre ruso e rico terratenente. Pafnuty Lvovich foi educado na casa pola súa nai Agrafena Ivanovna Pozniakova (en lectura e escritura) e pola súa curmá Avdotya Kvintillianovna Sukhareva (en [[Lingua francesa|francés]] e [[aritmética]]). Chebyshev mencionou que a súa profesora de música tamén xogou un papel importante na súa educación, xa que ela "elevou a súa mente á exactitude e á análise".

[[Marcha Trendelenburg|A marcha de Trendelenburg]] afectou a adolescencia e o desenvolvemento de Chebyshev. Dende neno coxeaba e camiñaba cun pau e por iso os seus pais abandonaron a idea de que fose oficial na tradición familiar. 

En 1832, a familia trasladouse a [[Moscova]], principalmente para atender á educación dos seus fillos máis vellos (Pafnuty e Pavel, que se converterían en avogados). A educación continuou na casa e os seus pais contrataron profesores de excelente reputación, incluíndo (para matemáticas e física) o profesor sénior [[Universidade Estatal de Moscova|da Universidade de Moscova]] Platon Pogorelsky, que ensinara, entre outros, ao futuro famoso escritor [[Ivan Turgenev|Ivan Sergeevich Turgenev]]. 

=== Estudos universitarios ===
No verán de 1837, Chebyshev aprobou os exames de acceso e, en setembro dese ano, comezou os seus estudos matemáticos no segundo departamento filosófico da Universidade de Moscova. Os seus profesores incluían a [[Nikolai Brashman|N.D. Brashman]], [[N.E. Zernov|NE Zernov]] e [[Dmitri Perevoshchikov|DM Perevoshchikov,]] dos que parece claro que Brashman tivo a maior influencia en Chebyshev. Brashman ensinoulle mecánica práctica e probablemente mostroulle o traballo do enxeñeiro francés [[Jean-Victor Poncelet|JV Poncelet]]. En 1841 Chebyshev recibiu a medalla de prata polo seu traballo "Cálculo das raíces de ecuacións" que rematara en 1838. Neste, Chebyshev derivou un algoritmo de aproximación para a solución de ecuacións alxébricas de grao ''n-ésimo'' baseado no [[método de Newton]]. Nese mesmo ano remata os seus estudos como "candidato máis destacado".

En 1841, a situación financeira de Chebyshev mudou drasticamente. Houbo fame en Rusia e os seus pais víronse obrigados a abandonar Moscova.  Aínda que xa non podían manter ao seu fillo, decidiu continuar os seus estudos matemáticos e preparouse para os exames de máster, que duraron seis meses. Chebyshev aprobou o exame final en outubro de 1843 e, en 1846, defendeu a súa tese de mestrado "Un ensaio sobre a análise elemental da teoría da probabilidade". O seu biógrafo Prudnikov suxire que Chebyshev encamiñouse a este tema despois de coñecer os libros publicados recentemente sobre teoría da probabilidade ou sobre os ingresos da industria rusa de seguros. 

=== Anos adultos ===
En 1847, Chebyshev promoveu a súa tese [[Habilitación|pro venia legendi]] "Sobre a integración coa axuda de logaritmos" na [[Universidade Estatal de San Petersburgo|Universidade de San Petersburgo]] e obtivo así o dereito de ensinar alí como profesor. Nese momento algunhas das obras de [[Leonhard Euler]] foron redescubertas por PN Fuss e editadas por V. Ya. [[Viktor Bunyakovsky|Bunyakovsky]], que animou a Chebyshev a estudalos. Isto chegaría a influír no traballo de Chebyshev. En 1848, presentou a súa obra ''The Theory of Congruences'' para un doutoramento, que defendeu en maio de 1849.  Foi escollido catedrático na Universidade de San Petersburgo en 1850, catedrático ordinario en 1860 e, despois de 25 anos de cátedra, converteuse en catedrático merecedor en 1872. En 1882 deixou a universidade e dedicou a súa vida á investigación.

Durante o seu profesorado na universidade (1852–1858), Chebyshev tamén ensinou mecánica práctica no Alexander Lyceum de [[Tsarskoe Selo]] (agora Pushkin), un suburbio do sur de [[San Petersburgo]]. 

En 1858 converteuse en membro ordinario da [[Academia de Ciencias de Rusia|Academia Imperial de Ciencias]]. No mesmo ano foi membro honorario da [[Universidade Estatal de Moscova|Universidade de Moscova]]. Aceptou outros nomeamentos honoríficos e foi condecorado varias veces. En 1856, Chebyshev converteuse nun membro do comité científico do Ministerio de Educación Nacional. En 1859, converteuse nun membro ordinario do departamento de artefactos da academia en cuestións matemáticas segundo as artes e experimentos relacionados coa balística. A [[Academia de Ciencias de Francia|academia de París]] elixiuno membro correspondente en 1860 e membro de pleno dereito estranxeiro en 1874. En 1893, foi escollido membro honorífico da [[Sociedade Matemática de San Petersburgo]], que fora fundada tres anos antes.

Chebyshev morreu en [[San Petersburgo]] o 26 de novembro de 1894. 

== Contribucións matemáticas ==
[[Ficheiro:Чебышёв,_Пафнутий_Львович.jpg|dereita|miniatura| Pafnuty Chebyshev]]
Chebyshev é coñecido polo seu traballo nos campos da [[probabilidade]], [[Estatística|da estatística]], [[Mecánica|da mecánica]] e [[Teoría de números|da teoría dos números]]. A desigualdade de Chebyshev afirma que se <math>X</math> é unha [[variable aleatoria]] con [[Desviación típica|desviación estándar]] ''σ'' > 0, entón a probabilidade de que o resultado de <math>X</math> non é menos que <math>a\sigma</math> lonxe da súa media non é máis que <math>1/a^2</math> :

: <math>\Pr(|X - {\mathbf E}(X)| \ge a\ )\le \frac {\sigma^2}{a^2}.</math>

O teorema de Bertrand-Chebyshev (1845, 1852) afirma que para calquera <math>n > 3</math>, existe un [[número primo]] <math>p</math> tal que <math>n < p < 2n</math>. Esta é unha consecuencia das desigualdades de Chebyshev para o número <math>\pi(n)</math> de [[Número primo|números primos]] menores que <math>n</math>, que afirman que <math>\pi(n)</math> é da orde de <math>n/\log(n)</math>. Unha forma máis precisa vén dada polo famoso [[Teorema do número primo|teorema dos números primos]]: o ''cociente'' das dúas expresións achégase a 1.0 cando <math>n</math> tende ao infinito.

Chebyshev tamén é coñecido polos [[polinomios de Chebyshev]] e o [[nesgo de Chebyshev]]: a diferenza entre o número de primos que son congruentes con 3 (módulo 4) e 1 (módulo 4).

Chebyshev foi a primeira persoa en pensar sistemáticamente en termos de [[Variable aleatoria|variables aleatorias]] e os seus [[Momento (matemáticas)|momentos]] e o [[valor esperado]].<ref>{{cita libro|journal=Bulletin of the American Mathematical Society |series=New Series|volume=3|number=1|date=July 1980|last=Mackey|first=George|title=Harmonic analysis as the exploitation of symmetry-a historical survey|page=549|doi=10.1090/S0273-0979-1980-14783-7}}</ref>

== Legado ==
[[Ficheiro:Pafnuty_Chebyshev_2021_stamp_of_Russia.jpg|miniatura| Chebyshev nun selo de Rusia de 2021]]
Chebyshev é considerado o pai fundador das matemáticas [[Rusia|rusas]].  Entre os seus coñecidos estudantes estaban os matemáticos Dmitry Grave, Aleksandr Korkin, Aleksandr Lyapunov e [[Andrei Markov]]. Segundo o [[Mathematics Genealogy Project|Proxecto de Xenealoxía Matemática]], Chebyshev ten 16.874 "descendentes" matemáticos en febreiro de 2024.<ref>{{MathGenealogy|12542}}</ref>

Levan o seu nome o cráter lunar ''[[Chebyshev (cráter)|Chebyshev]]'' e o asteroide [[2010 Chebyshev]] para honrar os seus principais logros no ámbito matemático. 

== Publicacións ==
* {{Cita libro| last1=Tchebychef | first1=P. L. | editor1-last=Markov | editor1-first=Andrey Andreevich | editor2-last=Sonin | editor2-first=N. | title=Oeuvres | url=https://archive.org/stream/oeuvresdepltche01chebrich | publisher=Commissionaires de l'Académie impériale des sciences | location=New York | mr=0147353 |id=Reprinted by Chelsea 1962 | year=1899 | volume=I}}
* {{Cita libro| last1=Tchebychef | first1=P. L. | editor1-last=Markov | editor1-first=Andrey Andreevich | editor2-last=Sonin | editor2-first=N. | title=Oeuvres | url=https://books.google.com/books?id=1mBtAAAAMAAJ | publisher=Commissionaires de l'Académie impériale des sciences | location=New York | mr=0147353 |id=Reprinted by Chelsea 1962 | year=1907 | volume=II}}
* {{Cita libro | last1=Butzer | title=P. L. Chebyshev (1821–1894): A Guide to his Life and Work | journal = Journal of Approximation Theory| volume = 96| pages = 111–138| doi=10.1006/jath.1998.3289| year = 1999}}

== Notas ==
{{reflist|30em}} 

== Véxase tamén ==
{{Commonscat}}
=== Outros artigos ===
* [[:en:List of things named after Pafnuty Chebyshev]]
=== Ligazóns externas ===
* [http://tcheb.ru Mechanisms by Chebyshev] – short 3d films – embodiment of Tchebishev's inventions
* {{MathGenealogy |id=12542}}

* [https://web.archive.org/web/20060829211200/http://www.bashedu.ru/konkurs/tarhov/russian/chebish.htm Biography], [http://www.mathsoc.spb.ru/pantheon/chebyshe/b-e.html another one], and [https://web.archive.org/web/20060713072728/http://www.univer.omsk.su/omsk/Edu/Math/chchebishev.htm yet another] (en [[lingua rusa|ruso]]).
* [https://archive.org/details/pltchbychefets00vasiuoft Biography] in French.
* ''Œuvres de P.L. Tchebychef'' [https://archive.org/details/oeuvresdepltche01chebrich/ Vol. I], [https://archive.org/details/oeuvresdepltche02chebrich Vol. II] )


{{control de autoridades}}
[[Categoría:Membros estranxeiros da Royal Society]]
[[Categoría:Alumnos da Universidade Estatal de Moscova]]
[[Categoría:Finados en 1894]]
[[Categoría:Nados en 1821]]
[[Categoría:Wikipedia:Páxinas con traducións non revisadas]]
[[Categoría:Profesores da Universidade Estatal de San Petersburgo]]
[[Categoría:Alumnos da Universidade Estatal de San Petersburgo]]