Ver o código fonte de «Ouro»

{{1000}}
{{Outros homónimos|Au|outro=Ouro (homónimos)}}
{{Elemento químico
|nome = Ouro
|bgcolor=ffc0c0
|anterior = [[Platino]]
|posterior = [[Mercurio (elemento)|Mercurio]]
|superior = [[Prata|Ag]]
|inferior = [[Roentgenio|Rg]]
|serie_química = [[Metal de transición]]
|símbolo = Au
|número = 79
|grupo = [[elementos do grupo 11|11]]
|período = [[elementos do período 6|6]]
|bloque = [[elementos do bloque d|d]]
|densidade = 19300
|aparencia = Amarelo metálico
|imaxe=Gold-crystals.jpg
|CAS = 7440-57-5
|EINECS =
|masa_atómica = 196,966569(5)<ref>[http://www.ciaaw.org/atomic-weights.htm CIAAW]</ref>
|radio_medio = 135
|radio_atómico = 174
|radio_covalente = 144
|radio_van_der_waals = 166
|configuración_electrónica = <nowiki>[</nowiki>[[Xenon|Xe]]<nowiki>]</nowiki>4[[orbital atómico|f]]<sup>14</sup>5[[orbital atómico|d]]<sup>10</sup>6[[orbital atómico|s]]<sup>1</sup>
|electróns_por_nivel = 2, 8, 18, 32, 18, 1
|estados_oxidación = '''3''', 1 
|óxido = [[anfótero]]
|estrutura_cristalina = cúbica centrada nas caras
|estado = Sólido
|P_fusión = 1337,33
|P_ebulición = 3129
|E_fusión = 12,55
|E_vaporización = 334,4
|T_crítica =
|P_crítica =
|volume_molar =
|presión_vapor = 0,000237 [[Pascal (unidade)|Pa]] a 1337 K
|velocidade = 1.740
|electronegatividade = 2,54
|calor_específica = 128
|cond_eléctrica = 45,5 × 10<sup>6</sup>
|cond_térmica = 317
|E_ionización1 = 890,1
|E_ionización2 = 1980
|isótopo1_nm = 195
|isótopo1_abundancia = [[Radioisótopo sintético|sin]]
|isótopo1_p_semidesintegración = 186,10 días
|isótopo1_modo_desintegración = [[Captura electrónica|ε]]
|isótopo1_enerxía = 0,227
|isótopo1_produto = <sup>195</sup>[[Platino|Pt]]
|isótopo2_nm = 196
|isótopo2_abundancia = [[Radioisótopo sintético|sin]]
|isótopo2_p_semidesintegración = 6,183 días
|isótopo2_modo_desintegración = [[Captura electrónica|ε]]
|isótopo2_enerxía = 1.506
|isótopo2_produto = <sup>196</sup>[[Platino|Pt]]
|isótopo3_nm = 196
|isótopo3_abundancia = [[Radioisótopo sintético|sin]]
|isótopo3_p_semidesintegración = 6,183 días
|isótopo3_modo_desintegración = [[Desintegración beta|β−]]
|isótopo3_enerxía = 0,686
|isótopo3_produto = <sup>196</sup>[[Mercurio (elemento)|Hg]]
|isótopo4_nm = 197
|isótopo4_abundancia = 100%
|isótopo4_neutróns = 118
|isótopo5_nm = 198
|isótopo5_abundancia = [[Radioisótopo sintético|sin]]
|isótopo5_p_semidesintegración = 2,69517 días
|isótopo5_modo_desintegración = [[Desintegración beta|β−]]
|isótopo5_enerxía = 1,372
|isótopo5_produto = <sup>198</sup>[[Mercurio (elemento)|Hg]]
|isótopo6_nm = 199
|isótopo6_abundancia = [[Radioisótopo sintético|sin]]
|isótopo6_p_semidesintegración = 3,169 días
|isótopo6_modo_desintegración = [[Desintegración beta|β−]]
|isótopo6_enería = 0,453
|isótopo6_produto = <sup>199</sup>[[Mercurio (elemento)|Hg]]
}}
O '''ouro''' é un [[elemento químico]] de [[número atómico]] 79 (isto convérteo nun dos elementos de maior número atómico que se producen na natureza) situado no grupo 11 da [[Táboa periódica dos elementos|táboa periódica]]. O seu símbolo é '''Au''' (do [[Lingua latina|latín]] ''aurum'' ‘brillante amencer’). O ouro é un [[metal de transición]] brando, brillante, amarelo, pesado, [[Maleabilidade|maleable]], [[Ductilidade|dúctil]] (trivalente e univalente) que non reacciona coa maioría de produtos químicos, pero é sensible ao [[cloro]] e á [[auga rexia]]. É un dos elementos químicos menos reactivos e é sólido en condicións estándar. O ouro adoita aparecer en [[Elemento libre|estado libre]] ([[Estado nativo (metalurxia)|estado nativo]]{{refn|group="n."|Os metais no seu estado nativo son aqueles que se atopan químicamente sen combinar na natureza.}}, como [[Pebida de ouro| pebidas]] ou grans, en [[rocha]]s, [[Filón (xeoloxía)|filóns]] e [[aluvión|depósitos aluviais]]. Preséntase nunha serie de [[Solución sólida|solucións sólidas]] xunto co [[elemento químico]] [[prata]] ([[Electro|electrum]]), [[Aliaxe|aleado]] naturalmente con outros metais como o [[cobre]] e o [[paladio]], e en [[Inclusión (mineraloxía)|inclusións minerais]] como a [[pirita]]. Con menor frecuencia, preséntase en minerais con compostos de ouro, a miúdo con [[telurio]] ([[calcoxenuros de ouro]]).

O ouro é resistente á maioría dos ácidos, aínda que se disolve en [[auga rexia]] (unha mestura de [[ácido nítrico]] e [[ácido clorhídrico]]), formando un [[anión]] de [[tetracloroaurato]] soluble. O ouro é insoluble só no ácido nítrico, que disolve a prata e os [[Metal básico|metais básicos]], unha propiedade utilizada desde hai moito tempo para [[Refinación (metalurxia)|refinar]] o ouro e confirmar a presenza de ouro en substancias metálicas, dando lugar ao termo '[[Proba do ácido (ouro)|proba do ácido]]'. O ouro disólvese en solucións [[Álcali|alcalinas]] de [[cianuro]], que se usan na [[cianuración do ouro|minería]] e na [[galvanización|galvanoplastia]]. O ouro tamén se disolve en [[Mercurio (elemento)|mercurio]], formando aliaxes de [[Amálgama (química)|amálgama]], e como o ouro actúa simplemente como un [[soluto]], este proceso non é unha [[reacción química]].

Como elemento relativamente raro,<ref>{{cita libro |apelido=Duckenfield |nome=Mark |editorial=Routledge |data=2016 |título=The Monetary History of Gold: A Documentary History, 1660–1999 |url=https://books.google.com/books?id=VeJmDAAAQBAJ&pg=PA4 |páxina=4 |cita=A súa escaseza convérteo nun útil depósito de valor; con todo, a súa relativa rareza reduciu a súa utilidade como moeda, especialmente para as transaccións de pequenas denominacións. |isbn=9781315476124}}</ref><ref>{{cita libro |apelido=Pearce |nome=Susan M. |editorial=Smithsonian Books |data=1993 |título=Museums, Objects, and Collections: A Cultural Study |url=https://books.google.com/books?id=M6aZBwAAQBAJ&pg=PT53 |páxina=53 |cita=A súa escaseza convérteo nun útil depósito de valor; con todo, a súa relativa rareza reduciu a súa utilidade como moeda, especialmente para as transaccións en pequenas denominacións. ... Con todo, a rareza é en si mesma unha fonte de valor, do mesmo xeito que o grao de dificultade que rodea a obtención da materia prima, especialmente se é exótica e hai que traela a certa distancia. O ouro é, xeoloxicamente, un material relativamente raro na terra e só se dá en lugares específicos que están afastados da maioría dos demais lugares. |isbn=9781588345172}}</ref> o ouro é un [[metal precioso|metal]] que se utilizou ao longo da [[historia rexistrada]] para [[moedas de ouro]], [[Xoiaría|xoias]] e outras [[Obra de arte|obras de arte]]. No pasado, o [[patrón ouro]] adoitaba implementarse como [[política monetaria]]. As moedas de ouro deixaron de acuñarse como moeda circulante na década de 1930, e o patrón oro mundial abandonouse por un sistema de [[Diñeiro fiduciario|moeda fiduciaria]] tras as medidas de [[choque de Nixon]] de 1971.

En 2020, o [[Lista de países por produción de ouro|o maior produtor mundial]] de ouro foi a [[República Popular da China|China]], seguido de [[Rusia]] e [[Australia]].<ref name="production">{{cita web |título=Gold Production & Mining Data by Country |url=https://www.gold.org/goldhub/data/gold-production-by-country}}</ref> As mellores estimacións dispoñibles no ano 2022 suxiren que ao longo da historia se extraeron ao redor de 205,238 [[tonelada]]s de ouro.<ref>{{cita web |título=Above-ground stocks |url=https://www.gold.org/goldhub/data/above-ground-stocks |editorial=gold.org |data-acceso=2 de novembro do 2022}}</ref> Isto equivale a un cubo de aproximadamente 22 m de lado. O consumo mundial de ouro novo producido destínase nun 50% á xoiería, nun 40% á [[investimento]]s e nun 10% á [[Industria]].<ref name='oil-price.com-worlds-gold-consumption 2011'>{{cita novas |apelido=Soos |nome=Andy |título=Gold Mining Boom Increasing Mercury Pollution Risk |data=6 de xaneiro de 2011 |editorial=Oilprice.com |url=http://oilprice.com/Metals/Gold/Gold-Mining-Boom-Increasing-Mercury-Pollution-Risk.html |editor=Advanced Media Solutions, Inc. |data-acceso=2 de novembro do 2022}}</ref> A gran maleabilidade do ouro, a súa ductilidade, a súa resistencia á corrosión e á maioría das reaccións químicas e a súa condutividade eléctrica fixeron que se siga utilizando en [[Conector eléctrico|conectores eléctricos]] resistentes á corrosión en todo tipo de dispositivos informáticos (o seu principal uso industrial). O ouro tamén se utiliza na blindaxe da [[radiación infravermella]], na produción de [[Coloración de vidro e marcado de cores|vidro coloreado]], en [[Folla de ouro|follas de ouro]] e na [[Odontoloxía#Especialidades|restauración de dentes]]. Algúns [[Crisoterapia|sales de ouro]] séguense utilizando como [[antiinflamatorio]]s en medicina.
[[Ficheiro:Or Venezuela.jpg|miniatura|dereita| '''Ouro'''|230x230px]]
== Características ==
[[Ficheiro:Au atomic wire.jpg|miniatura|upright|esquerda|O ouro pode ser estirado nun arame monatómico, e logo estiralo máis antes de que rompa.<ref name=":1"/>]]
[[Ficheiro:Small gold nugget 5mm dia and corresponding foil surface of half sq meter.jpg|miniatura|upright|esquerda|Unha pebida de ouro de 5 mm pódese aplanar nunha [[folla de ouro]] duns 0,5 m<sup><small>2</small></sup> de área.]]
O ouro é o máis [[Ductilidade|maleable]] de todos os metais. Pódese estirar nun [[arame]] dun só [[átomo]] de ancho, e logo estiralo considerablemente antes de que rompa.<ref name=":1">{{cita xornal |apelido=Kizuka |nome=Tokushi |título=Atomic configuration and mechanical and electrical properties of stable gold wires of single-atom width |url=https://tsukuba.repo.nii.ac.jp/record/16027/files/PRB-77_15.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20210716175414/https://tsukuba.repo.nii.ac.jp/record/16027/files/PRB-77_15.pdf |archive-date=2021-07-16 |xornal=Physical Review B |volume=77 |issue=15 |pages=155401 |data=1 de abril de 2008 |bibcode=2008PhRvB..77o5401K|issn=1098-0121 |doi=10.1103/PhysRevB.77.155401 |hdl=2241/99261}}</ref> Estes nanofios deformanse mediante a formación, reorientación e migración de [[Dislocación (defecto cristalino)|dislocacións]] e [[macla]]s de [[cristal]] sen que se produza un endurecemento apreciable<ref>{{cita xornal |apelido1=Che Lah |nome1=Nurul Akmal |apelido2=Trigueros |nome2=Sonia |título=Synthesis and modelling of the mechanical properties of Ag, Au and Cu nanowires |journal=[[Science and Technology of Advanced Materials]] |volume=20 |issue=1 |pages=225–261 |ano=2019 |bibcode=2019STAdM..20..225L |pmid=30956731 |pmc=6442207 |doi=10.1080/14686996.2019.1585145}}</ref> Un só gramo de ouro pode moldearse nunha saba de 1 m<small><sup>2</sup></sup></small> e unha [[onza avoirdupois]] (28,349523125 g) en 28 m<small><sup>2</sup></sup></small>. A folla de ouro pódese bater o suficientemente fina como para facerse semitransparente. A luz que transmite parece azul verdosa, porque o ouro reflicte fortemente o amarelo e o vermello.<ref>{{cita web |url=http://www.webexhibits.org/causesofcolor/9.html |título=Gold: causes of color |access-date=6 de xuño de 2009 |data-arquivo=05 de maio de 2017 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170505210814/http://www.webexhibits.org/causesofcolor/9.html |url-morta=yes }}</ref> Tales follas semitransparentes tamén reflicten fortemente a luz [[Radiación infravermella|infravermella]], o que as fai útiles como escudos de infravermellos (calor radiante) nas viseiras dos traxes resistentes á calor e nas viseiras para os [[traxe espacial|traxes espaciais]].<ref>{{cita libro |título=Suiting up for space: the evolution of the space suit |apelido=Mallan |nome=Lloyd |data=1971 |editorial=John Day Co. |isbn=978-0-381-98150-1 |páxina=216}}</ref> O ouro é un bo [[Condución de calor|condutor da calor]] e da [[condutor eléctrico|electricidade]]. Trátase dun metal moi denso, cun alto punto de fusión e unha alta afinidade electrónica. Os seus [[estado de oxidación|estados de oxidación]] máis importantes son 1 e 3. Tamén se atopa no estado de oxidación 2, así como en estados de oxidación superiores, pero é menos frecuente.

Ademais, o ouro é un bo condutor da [[calor]] e da [[electricidade]], e non lle afecta o [[aire]] nin a maioría de axentes químicos. Ten unha alta resistencia á alteración [[química]] por parte da calor, a [[humidade]] e a maioría dos axentes [[corrosión|corrosivos]], e así está ben adaptado ao seu uso na [[cuñaxe]] de moedas e na [[ourivaría]].

O ouro ten unha densidade de 19.3&nbsp;g/cm<sup>3</sup>, case idéntica á do [[volframio]] que é de 19.25&nbsp;g/cm<sup>3</sup>; por iso, o volframio utilizouse na [[falsificación]] de [[lingote de ouro|lingotes de ouro]], por exemplo, chapando un lingote de volframio con ouro,<ref name="popsci">{{cita xornal |apelido=Gray |nome=Theo |título=How to Make Convincing Fake-Gold Bars |url=http://www.popsci.com/diy/article/2008-03/how-make-convincing-fake-gold-bars |magazine=[[Popular Science]] |data=14 de marzo de 2008 |data-acceso=4 de decembro do 2022}}</ref><ref>Willie, Jim (18 de novembro de 2009) "[http://www.kitco.com/ind/willie/nov182009.html Zinc Dimes, Tungsten Gold & Lost Respect] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20111008050729/http://www.kitco.com/ind/willie/nov182009.html |data=8 de outubro de 2011}}". Kitco</ref><ref>{{cita web |url=http://news.coinupdate.com/largest-private-refinery-discovers-gold-plated-tungsten-bar-0171/ |título=Largest Private Refinery Discovers Gold-Plated Tungsten Bar &#124; Coin Update |website=news.coinupdate.com}}</ref><ref>{{cita novas |apelido=Reuters |título=Austrians Seize False Gold Tied to London Bullion Theft |work=[[The New York Times]] |data-acceso=4 de decembro do 2022 |data=22 de decembro de 1983 |url=https://www.nytimes.com/1983/12/22/world/austrians-seize-false-gold-tied-to-london-bullion-theft.html}}</ref> ou tomando unha barra de ouro existente, perforando buratos e substituíndo o ouro eliminado por varillas de wolframio.<ref>[http://ausbullion.blogspot.com.au/2012/03/tungsten-filled-gold-bars.html Tungsten filled Gold bars] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120326145127/http://ausbullion.blogspot.com.au/2012/03/tungsten-filled-gold-bars.html |data=26 de marzo de 2012 }}, ABC Bullion, Thursday, 22 de marzo de 2012</ref> En comparación, a densidade do [[chumbo]] é de 11,34&nbsp;g/cm<sup>3</sup>, e a do elemento máis denso, o [[osmio]], é 22.588±0.015 g/cm<small><sup>3</sup></small>.<ref name="Densest">{{cite journal |apelido=Arblaster |nome=J. W. |título=Osmium, the Densest Metal Known |journal=Platinum Metals Review |volume=39 |issue=4 |date=1995 |páxina=164 |url=http://www.technology.matthey.com/pdf/pmr-v39-i4-164-164.pdf |access-date=14 de outubro de 2016 |data-arquivo=18 de outubro de 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161018195547/http://www.technology.matthey.com/pdf/pmr-v39-i4-164-164.pdf }}</ref><!-- 10.1038/nchem.1479 from 2012 gives same value-->
=== Cor ===
[[Ficheiro:Ag-Au-Cu-colours-english.svg|miniatura|upright|esquerda|Diferentes cores de aliaxes [[Prata|Ag]]–Au–[[Cobre|Cu]].]]
Mentres que a maioría dos metais son grises ou brancos prateados, o ouro é lixeiramente amarelo avermellado.<ref name="chem">{{cita libro|título=Encyclopædia of Chemistry, Theoretical, Practical, and Analytical, as Applied to the Arts and Manufacturers: Glass-zinc |url=https://books.google.com/books?id=o-FYAAAAYAAJ&pg=PA70 |ano=1880 |editorial=J.B. Lippincott & Company |páxinas=70–}}</ref> Esta cor está determinada pola frecuencia da [[oscilación do plasma]] entre os electróns da [[valencia atómica]] do metal, no rango ultravioleta para a maioría dos metais pero no rango visible para o ouro debido aos [[química cuántica relativista|efectos relativistas]] que afectan os [[Orbital atómico|orbitais]] ao redor dos átomos do ouro.<ref>{{cite web |url=http://math.ucr.edu/home/baez/physics/Relativity/SR/gold_color.html |título=Relativity in Chemistry |publisher=Math.ucr.edu |data-acceso=5 de decembro do 2022}}</ref><ref>{{Cita xornal |nome1=Hubert |apelido1=Schmidbaur |nome2=Stephanie |apelido2=Cronje |nome3=Bratislav |apelido3=Djordjevic |nome4=Oliver |apelido4=Schuster |journal=Chemical Physics |volume=311 |páxinas=151–161 |título=Understanding gold chemistry through relativity |doi=10.1016/j.chemphys.2004.09.023 |date=2005 |issue=1–2 |bibcode=2005CP....311..151S}}</ref> Efectos similares confiren un ton dourado ao [[cesio]] metálico.

Entre as aliaxes de ouro a cor máis comúns atópase no característico [[ouro rosa]] de dezaoito quilates, creado mediante a adición de cobre ao ouro. As aliaxes que conteñen [[paladio]] ou [[níquel]] tamén son importantes na xoiaría comercial xa que producen aliaxes de ouro branco. A aliaxe de ouro e cobre de catorce quilates é case idéntica en cor a certas aliaxes de [[bronce]], e ambas poden usarse para producir [[insignia]]s dos policías ou outros tipo de insignias. As aliaxes de ouro de catorce e dezaoito quilates con prata só aparecen de cor amarela verdosa e denomínanse [[ouro verde]]. O ouro azul pódese facer aliando con [[ferro]], e o ouro roxo pódese facer aliando con [[aluminio]]. Con menos frecuencia, a adición de [[manganeso]], [[Indio (elemento)|indio]] e outros elementos pode producir cores de ouro máis pouco habituais para varias aplicacións.<ref name="utilisegold">[https://web.archive.org/web/20080619061619/http://www.utilisegold.com/jewellery_technology/colours/colour_alloys/ Jewellery Alloys]. World Gold Council</ref>

O [[ouro coloidal]], usado polos microscopistas electrónicos, é vermello se as partículas son pequenas; as partículas máis grandes de ouro coloidal son azuis.<ref>{{cita libro |url=https://books.google.com/books?id=MzT9eWxtmRgC&pg=PA180 |título=Electron Microscopy in Microbiology |data=1988 |editorial=Academic Press |isbn=978-0-08-086049-7}}</ref>-

=== Isótopos ===
O ouro só ten un [[isótopo]] estable, {{chem|197|Au}}, que tamén é o seu único isótopo natural, polo que o ouro é tanto un [[elemento mononucleico]] como un [[elemento monoisotópico]]. Sintetizáronse trinta e seis [[radioisótopo]]s, cunha [[masa atómica]] de 169 a 205. O máis estable deles é o {{chem|195|Au}} cunha [[Vida media (física)|vida media]] de 186,1 días. O menos estable é o {{chem|171|Au}}, que se desintegra por [[emisión de protóns]] cunha vida media de 30 µs. A maioría dos radioisótopos do ouro con masas atómicas inferiores a 197 desintegranse por algunha combinación de emisión de protóns, [[Desintegración alfa|desintegración α]] e [[Desintegración beta|desintegración β<sup>+</sup>]]. As excepcións son {{chem|195|Au}}, que se desintegra pola captura de electróns, e {{chem|196|Au}}, que se desintegra a maioría das veces por captura de electróns (93 %) cun camiño de desintegración menor β<sup>−</sup> (7 %).<ref>{{cite web |url=http://www.nndc.bnl.gov/nudat2/ |website=National Nuclear Data Center |title=Nudat 2 |access-date=12 April 2012}}</ref> Todos os radioisótopos do ouro con masas atómicas superiores a 197 desintegran por desintegración β<sup>−</sup>.<ref name="nubase">{{Cita libro|url=https://books.google.es/books?id=MzT9eWxtmRgC&pg=PA180&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false |título=Electron Microscopy in Microbiology |editorial= Academic Press |ano= 1988|isbn= 978-0-08-086049-7}}</ref>
==== Síntese ====
A posible produción de ouro a partir dun elemento máis común, como o [[chumbo]], foi durante moito tempo un tema de investigación humana, e a disciplina antiga e medieval da [[alquimia]] adoitaba centrarse nela; porén, a transmutación dos elementos químicos non foi posible ata a comprensión da [[física nuclear]] no século XX. A primeira síntese de ouro foi realizada polo físico xaponés [[Hantaro Nagaoka]], quen sintetizou ouro a partir de [[mercurio (elemento)|mercurio]] en 1924 mediante un bombardeo de neutróns.<ref>{{Cita xornal |apelido1=Miethe |nome1=A. |título=Der Zerfall des Quecksilberatoms |doi=10.1007/BF01505547 |xornal=Die Naturwissenschaften |volume=12 |issue=29 |páxinas=597–598 |year=1924 |bibcode=1924NW.....12..597M}}</ref> Un equipo estadounidense, que traballaba sen coñecer o estudo previo de Nagaoka, realizou o mesmo experimento en 1941, conseguindo o mesmo resultado e demostrando que os [[isótopos de ouro]] producidos por el eran todos [[Radioactividade|radioctivos]].<ref>{{cita xornal |apelido1=Sherr |nome1=R. |nome2=K. T. |apelido2=Bainbridge |nome3=H. H. |apelido3=Anderson |título=Transmutation of Mercury by Fast Neutrons |data=1941 |xornal=[[Physical Review]] |volume=60 |issue=7 |páxinas=473–479 |doi=10.1103/PhysRev.60.473 |bibcode=1941PhRv...60..473S}}</ref> En 1980, [[Glenn Theodore Seaborg|Glenn Seaborg]] transmutou varios miles de átomos de bismuto en ouro no Laboratorio Lawrence Berkeley.<ref>
{{Cita xornal
 |apelido1=Aleklett |nome1=K.
 |apelido2=Morrissey |nome2=D.
 |apelido3=Loveland |nome3=W.
 |apelido4=McGaughey |nome4=P.
 |apelido5=Seaborg |nome5=G.
 |year=1981
 |título=Energy dependence of <sup>209</sup>Bi fragmentation in relativistic nuclear collisions
 |xornal=[[Physical Review C]]
 |volume=23 |issue=3 |páxina=1044
 |bibcode=1981PhRvC..23.1044A
 |doi=10.1103/PhysRevC.23.1044
}}</ref><ref>{{cita novas |url=https://www.telegraph.co.uk/education/4791069/The-Philosophers-Stone.html |xornal=[[The Daily Telegraph]] |nome=Robert |apelido=Matthews |título=The Philosopher's Stone |data=2 de decembro de 2001 |data-acceso=5 de decembro do 2022 }}</ref> O ouro pódese fabricar nun reactor nuclear, pero facelo é moi pouco práctico e custaría moito máis que o valor do ouro que se produce.<ref>{{cita libro|apelido1=Shipman |nome1=James |apelido2=Wilson |nome2=Jerry D. |apelido3=Higgins |nome3=Charles A. |título=An Introduction to Physical Science |data=2012 |publisher=Cengage Learning |isbn=9781133709497 |páxina=273 |edition=13th}}</ref>
== Química==
[[Ficheiro:Gold(III) chloride solution.jpg|miniatura|upright|Solución de cloruro de ouro (III) en auga]]
Aínda que o ouro é o máis nobre dos [[Metal nobre|metais nobres]],<ref>{{cita xornal |doi=10.1038/376238a0 |título=Why gold is the noblest of all the metals |data=1995 |apelido1=Hammer |nome1=B. |apelido2=Norskov |nome2=J. K. |xornal=Nature |volume=376 |issue=6537 |páxinas=238–240 |bibcode=1995Natur.376..238H}}</ref><ref>{{cita xornal |doi=10.1103/PhysRevB.6.4370 |título=Optical Constants of the Noble Metals |data=1972 |apelido1=Johnson |nome1=P. B. |apelido2=Christy |nome2=R. W. |xornal=Physical Review B |volume=6 |issue=12 |páxinas=4370–4379 |bibcode=1972PhRvB...6.4370J}}</ref> aínda forma moitos compostos diversos. O [[estado de oxidación]] do ouro nos seus compostos varía de -1 a +5, pero Au(I) e Au(III) dominan a súa química. O Au(I), coñecido como ión auro, é o estado de oxidación máis común con [[ligando]]s brandos como os [[tioéter]]s, os [[tiol]]atos e as [[organofosfina]]s. Os compostos de Au(I) son normalmente lineais. Un bo exemplo é {{chem2|[[cianuración do ouro|Au(CN)2(−)]]}}, que é a forma soluble do ouro que se atopa na minería. Os [[Halogenuro de ouro|haluros de ouro]] binarios, como o [[cloruro de ouro(I)|AuCl]], forman cadeas poliméricas en zigzag, de novo presentando coordinación lineal en Au. A maioría dos fármacos baseados no ouro son derivados do Au(I).<ref>{{cita xornal |apelido=Shaw III |nome=C. F. |título=Gold-Based Medicinal Agents |xornal=Chemical Reviews |data=1999 |volume=99 |issue=9 |páxinas=2589–2600 |doi=10.1021/cr980431o |pmid=11749494}}</ref>

O Au (III) (denominado áurico) é un estado de oxidación común e ilústrase con [[cloruro de ouro (III)]], {{chem2|Au2Cl6}}. Os centros de átomos de ouro nos complexos de Au(III), do mesmo xeito que outros compostos d<sup>8</sup>, son tipicamente [[xeometría molecular cadrada plana|planos cadrados]], con [[Enlace químico|enlaces químicos]] que teñen tanto [[Enlace covalente|enlaces covalentes]] como enlaces [[Ión|ionico]]. Tamén se coñece o [[cloruro de ouro (I, III)]] que é un exemplo dun [[composto de valencia mixta]].

O ouro non reacciona co osíxeno a ningunha temperatura<ref>{{cita web |url=http://chemwiki.ucdavis.edu/Core/Inorganic_Chemistry/Descriptive_Chemistry/Elements_Organized_by_Block/2_p-Block_Elements/Group_16%253A_The_Oxygen_Family/Chemistry_of_Oxygen |title=Chemistry of Oxygen |website=Chemwiki [[UC Davis]] |data-acceso=21 de febreiro do 2023 |data=2 de outubro de 2013 |data-arquivo=14 de xullo de 2016 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160714004304/http://chemwiki.ucdavis.edu/Core/Inorganic_Chemistry/Descriptive_Chemistry/Elements_Organized_by_Block/2_p-Block_Elements/Group_16:_The_Oxygen_Family/Chemistry_of_Oxygen |url-morta=yes }}</ref> e, ata os 100&nbsp;°C, é resistente ao ataque do ozono.<ref>{{cita libro |editor-last1=Craig |editor-first1=B. D.|editor-last2= Anderson|editor-first2=D. B. |title=Handbook of Corrosion Data |date=1995 |publisher=ASM International |location=Materials Park, Ohio |isbn=978-0-87170-518-1 |páxina=587}}</ref>

<math chem display=block>\ce{Au + O2 -> }(\text{sen reacción})</math>
<math chem display=block>\ce{Au{} + O3 ->[{}\atop{t<100^\circ\text{C}}] }(\text{sen reacción})</math>
Algúns [[halóxeno]]s libres reaccionan para formar os [[haluro]]s de ouro correspondentes.<ref>{{Cita libro |last1=Wiberg |first1=Egon |last2=Wiberg |first2=Nils |last3=Holleman |first3=Arnold Frederick  |data=2001 |title=Inorganic Chemistry |edition=101st |publisher=Academic Press |isbn=978-0-12-352651-9 |page=1286 }}</ref> O ouro que é fortemente atacado por flúor xera unha calor vermella apagada<ref>{{Cita libro |url=https://books.google.com/books?id=Mtth5g59dEIC |title=Inorganic Chemistry |last1=Wiberg |first1=Egon |last2=Wiberg |first2=Nils |data=2001 |publisher=Academic Press |isbn=978-0-12-352651-9 |page=404}}</ref> que forma [[fluoruro de ouro(III)]] {{chem2|AuF3}}. O ouro en po reacciona co cloro a 180&nbsp;°C para formar [[cloruro de ouro(III)]]. {{chem2|AuCl3}}.<ref>{{harvnb|Wiberg|Wiberg|Holleman|2001|pp=1286–1287}}</ref> O ouro reacciona co bromo a 140&nbsp;°C para formar unha combinación de [[bromuro de ouro(III)]]. {{chem2|AuBr3}} e [[bromuro de ouro(I)]] AuBr, pero reacciona moi lentamente co iodo para formar [[ioduro de ouro(I)]] AuI:
<chem display=block>2 Au{} + 3 F2 ->[{}\atop\Delta] 2 AuF3</chem>
<chem display=block>2 Au{} + 3 Cl2 ->[{}\atop\Delta] 2 AuCl3</chem>
<chem display=block>2 Au{} + 2 Br2 ->[{}\atop\Delta] AuBr3{} + AuBr</chem>
<chem display=block>2 Au{} + I2 ->[{}\atop\Delta] 2 AuI</chem>

== Aplicacións ==
O ouro puro é demasiado brando para ser usado normalmente e endurécese en aliaxe con [[prata]] e/ou [[cobre]], co cal o ouro poderá ter distintos tons de cor ou matices. O ouro e os seus moitas [[aliaxe]]s empréganse bastante en [[ourivaría]], fabricación de moedas e como patrón monetario en moitos países. Debido á súa boa condutividade eléctrica e resistencia á corrosión, así como unha boa combinación de propiedades [[química]]s e [[física]]s, comezouse a empregar a finais do século XX como metal na industria. Outras aplicacións:

* O ouro exerce funcións críticas en ordenadores, comunicacións, naves espaciais, motores de avións a reacción, e outros moitos produtos.
* A súa alta condutividade eléctrica e resistencia á oxidación permitiu un amplo uso como capas delgadas electrodepositadas sobre a superficie de conexións eléctricas para asegurar unha conexión boa, de baixa resistencia.
* Como a prata, o ouro pode formar fortes [[Amálgama (química)|amálgamas]] co [[Mercurio (elemento)|mercurio]] que ás veces se emprega en [[empaste]]s dentais.
* O ouro coloidal (nanopartículas de ouro) é unha solución intensamente coloreada que se está estudando en moitos laboratorios con fins médicos e biolóxicos. Tamén é a forma empregada como pintura dourada en cerámicas.
* O [[ácido]] cloroaúrico emprégase en [[fotografía]].
* O [[isótopo]] de ouro 198Au, dunha vida media de 2,7 días, emprégase nalgúns tratamentos de [[cancro]] e outras enfermidades.
* Emprégase como recubrimento de materiais biolóxicos permitindo ser visto a través do [[microscopio electrónico de varrido]] (SEM).
* Emprégase como recubrimento protector en moitos [[satélite]]s debido a que é un bo reflector da [[luz]] [[infravermello|infravermella]].

== Historia ==
O ouro, de símbolo Au (do latín ''aurum''), coñécese dende a antigüidade. Por exemplo, existen [[xeroglífico]]s exipcios de 2600 a. C. que describen o [[Metal (material)|metal]], e tamén se menciona varias veces no [[Antigo Testamento]]. Considerouse como un dos metais máis preciosos e o seu valor empregouse como estándar para moitas moedas ao longo da historia.

Segundo o [[Evanxeo]] de San Mateo, é un dos agasallos que os [[Reis Magos]] ofreceron ao neno Xesús na [[Epifanía]]. O relato está en Mateo 2:11, ''E ao entrar na casa, viron ao neno coa súa nai María, e postrándose, adorárono; e abrindo os seus tesouros, ofrecéronlle presentes: ouro, incenso e mirra'' (edición da Biblia de Raíña-Valera 1960).

=== Simboloxía do ouro ===
O ouro empregouse como símbolo de pureza, valor, realeza etc.

Un dos principais obxectivos dos [[alquimia|alquimistas]] era producir ouro partindo doutras substancias, como o [[chumbo]].

Moitas competicións premian ao gañador cunha medalla de ouro, unha de prata para o segundo e unha de cobre para o terceiro (os tres conforman o grupo 11 da táboa periódica dos elementos).

== Papel biolóxico ==
O ouro non é un elemento esencial para ningún ser vivo. Algúns tiolatos (ou parecidos) de ouro (I) empréganse como [[antiinflamatorio]]s no tratamento da [[artrite]] reumatoide e outras enfermidades reumáticas. Non se coñece ben o funcionamento destes [[Sal (química)|sales]] de ouro. O uso de ouro en [[medicina]] é coñecido como ''crisoterapia''.

A maioría destes compostos son pouco solubles e é necesario inxectalos. Algúns son máis solubles e pódense administrar por vía oral. Este tratamento adoita presentar bastantes efectos secundarios, xeralmente leves, pero é a principal causa de que os pacientes o abandonen.

O ouro está autorizado como [[aditivo]] colorante, co [[números E|código E]]-175, para uso como cobertura de confeitaría e [[repostería]], decoración de [[chocolate]] e en [[licor]]es <ref>Real Decreto 2001/1995, que aproba a lista positiva de colorantes autorizados para o seu uso na elaboración de produtos alimenticios [http://www.boe.es/boe/dias/1996/01/22/pdfs/A01884-01895.pdf].</ref>.

== Compostos ==
O tricloruro de ouro (AuCl3) e o ácido cloroáurico (HAuCl4) son algúns dos compostos máis comúns de ouro.

Malia ser un metal nobre pode formar moitos compostos. Xeralmente o ouro presenta os estados de oxidación 1 ou 3. Os complexos que forma adoitan ter baixos índices de coordinación e mostra unha alta tendencia á linearidade: L-Au-L.

Forma o [[óxido]] de ouro (III), Au2Ou3, existen os haloxenuros nos estados de oxidación 1 e 3, así como complexos de ouro no estado de oxidación 1, 3. Tamén existen algúns complexos raros de ouro nos estados de oxidación 2 e 5.

Tamén forma cúmulos de ouro (compostos ''clister''). Neste tipo de compostos hai enlaces entre os [[átomo]]s de ouro. A algúns destes compostos denomínaselles "ouro líquido".

== Abundancia e obtención ==
[[Ficheiro:Gold_Ingot_100g_Perth_Mint.JPG|miniatura|341x341px|[[Lingote]] de '''ouro''' puro da [[Casa da Moeda de Perth]].]]
Debido a que é relativamente inerte, adóitase atopar como metal, ás veces como pebidas grandes, pero xeralmente se achan en pequenas inclusións nalgúns minerais, vetas de seixo, lousa, rochas metamórficas e depósitos aluviais orixinados destas fontes. O ouro está amplamente distribuído e a miúdo atópase asociado aos minerais [[Cuarzo|seixo]] e [[pirita]], e combínase con teluro nos minerais [[calaverita]], [[silvanita]] e outros. [[Suráfrica]] é o principal produtor de ouro cubrindo aproximadamente dous terzos da demanda global.

O ouro extráese por [[lixiviación]] con [[cianuro]]. O uso do cianuro facilita a [[oxidación]] do ouro formándose Au(CN)22- na disolución. Para separar o ouro vólvese a reducir empregando, por exemplo, [[zinc]]. Intentouse substituír o cianuro por algún outro [[ligando (química inorgánica)|ligando]] debido aos problemas medioambientais que xera, pero ou non son rendibles ou tamén son tóxicos.

Hai unha gran cantidade de ouro nos mares e océanos, sendo a súa concentración de entre 0,1 μg/kg e 2 μg/kg, pero neste caso non hai ningún método rendible para obtelo.
== Precaucións ==
O corpo humano non absorbe ben este metal, e os seus compostos non adoitan ser moi tóxicos. Con todo, ata o 50% de pacientes con artrose tratados con medicamentos que contiñan ouro sufriron danos hepáticos e renais.

== Análise de ouro e prata pola técnica de ensaio a lume ==
O método de ensaio a lume consiste en producir unha fusión da mostra usando reactivos fundentes adecuados para obter dúas fases líquidas: unha escoura constituída principalmente por silicatos complexos e unha fase metálica constituída por chumbo, o cal colecta os metais nobres de interese (Au e Ag). Os dous líquidos sepáranse en dúas fases debido á súa respectiva inmiscibilidade e gran diferenza de densidade, estes solidifican ao arrefriar. O chumbo sólido (cos metais nobres colectados) é separado da escoura como un régulo.
Este régulo de chumbo obtido é oxidado en quente en copela de [[magnesita]] e absorbido por ela, quedando na súa superficie o botón de ouro e prata, elementos que se determinan posteriormente por método gravimétrico (por peso) ou mediante espectroscopia de absorción atómica.

== Notas ==
{{listaref|group=n.}}
;Referencias)
{{listaref|30em}}

== Véxase tamén ==
{{Commonscat}}
=== Bibliografía ===
{{Refempeza}}
* {{Cita web |título=Táboa periódica dos elementos |url=http://www.consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_pr_TaboaPeriodicaDosElementos-PropiedadesElementos_XG_RAGC_RAG_CN_20190313_2pp.pdf |editorial=[[Consello da Cultura Galega]], [[Xunta de Galicia]], [[Real Academia Galega de Ciencias]], [[Real Academia Galega]] e [[Universidade de Santiago de Compostela|Ciencia Nosa]] |ano=2019 |ref=harv }}
* {{Cita libro |nome1=M. R. |apelidos1={{Versaleta|Bermejo}} |nome2=A. |apelidos2={{Versaleta|González}} |nome3=M. |apelidos3={{Versaleta|Vázquez}} |ano=2006 |título=O nome e o símbolo dos elementos químicos |url=http://www.cirp.es/pub/docs/cite/elementos_quimicos.pdf |editorial=[[Xunta de Galicia|Xunta]], [[Secretaría Xeral de Política Lingüística]] e [[Centro Ramón Piñeiro|CRPIH]] |isbn=978-84-453-4325-8 }}
* {{Cita libro |nome1=M. R. |apelidos1={{Versaleta|Bermejo}} |nome2=A. |apelidos2={{Versaleta|González}} |nome3=M. |apelidos3={{Versaleta|Maneiro}} |ano=2018 |título=Guía dos elementos químicos. Historia, propiedades e aplicacións |url=https://libraria.xunta.gal/gl/guia-dos-elementos-quimicos-historia-propiedades-e-aplicacions |editorial=[[Xunta de Galicia]] e [[Centro Ramón Piñeiro|CRPIH]] |isbn=978-84-453-5297-7 }}
* Bachmann, H. G. ''The lure of gold : an artistic and cultural history'' (2006) [https://archive.org/details/lureofgold0000unse online]
* Bernstein, Peter L. ''The Power of Gold: The History of an Obsession'' (2000) [https://archive.org/details/powerofgoldhisto00bern online]
* Brands, H.W. ''The Age of Gold: The California Gold Rush and the New American Dream'' (2003) [https://www.amazon.com/Age-Gold-California-American-Recover/dp/0385720882/ excerpt]
* Buranelli, Vincent. ''Gold : an illustrated history'' (1979) [https://archive.org/details/goldillustratedh00bura online]' wide-ranging popular history
* Cassel, Gustav. "The restoration of the gold standard." ''Economica'' 9 (1923): 171–185. [https://www.jstor.org/stable/2548130 online]
* Eichengreen, Barry. ''Golden Fetters: The Gold Standard and the Great Depression, 1919–1939'' (Oxford UP, 1992).
* Ferguson, Niall. ''The Ascent of Money - Financial History of the World'' (2009) [https://archive.org/details/ascentofmoneyf00ferg online]
* Hart, Matthew, [https://books.google.com/books?id=kSI5AAAAQBAJ&printsec=frontcover Gold: The Race for the World's Most Seductive Metal] ''Gold : the race for the world's most seductive metal"], New York: Simon & Schuster, 2013. {{ISBN|9781451650020}}''
* Johnson, Harry G. "The gold rush of 1968 in retrospect and prospect." ''American Economic Review'' 59.2 (1969): 344–348. [https://www.jstor.org/stable/1823687 online]
* Kwarteng, Kwasi. ''War and Gold: A Five-Hundred-Year History of Empires, Adventures, and Debt'' (2014) [https://archive.org/details/wargoldfivehundr0000kwar online]
* Vilar, Pierre. '' A History of Gold and Money, 1450 to 1920'' (1960). [https://archive.org/details/historyofgoldmon0000vila_c6t2 online]
* Vilches, Elvira. ''New World Gold: Cultural Anxiety and Monetary Disorder in Early Modern Spain'' (2010).
{{Reftermina}}
=== Outros artigos ===

* [[Metais e aliaxes de cuñaxe]]
=== Ligazóns externas ===
* [http://environmentalchemistry.com/yogi/periodic/Au.html EnvironmentalChemistry.com - Ouro] (en inglés).

{{Táboa periódica}}
{{Control de autoridades}}
[[Categoría:Ouro]]
[[Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Ciencia)]]