Ver o código fonte de «Luz»

{{1000}}
{{1000 artigos icona título|materia=Física e Química}}
{{outroshomónimos|Luz (homónimos)}}
[[Ficheiro:USA Antelope-Canyon.jpg|miniatura|Raio de [[Radiación solar|luz solar]] [[dispersión (física)|dispersado]] por partículas de po no [[canón do Antílope]], nos [[Estados Unidos]].]]
A '''luz''' ou '''luz visible''' é a [[radiación electromagnética]] comprendida na parte do [[espectro electromagnético]] que percibe o [[ollo humano]].<ref>[[Comisión Internacional sobre Iluminación|CIE]] (1987). [http://www.cie.co.at/publ/abst/17-4-89.html ''International Lighting Vocabulary''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100227034508/http://www.cie.co.at/publ/abst/17-4-89.html|date=27 de febreiro de 2010}}. Número 17.4. CIE, 4ª edición. ISBN 978-3-900734-07-7.<br />Segundo o ''International Lighting Vocabulary'', a definición de ''luz'' é: “Calquera radiación capaz de causar unha sensación visual directamente” (“Any radiation capable of causing a visual sensation directly”).</ref> A luz visible defínese xeralmente como a que ten lonxitudes de onda no rango de 400-700 [[Metro#Múltiplos e submúltiplos|nanómetros]] (nm), entre o [[Radiación infravermella|infravermello]] (con [[Lonxitude de onda|lonxitudes de onda]] máis longas) e o [[Radiación ultravioleta|ultravioleta]] (con lonxitudes de onda máis curtas).<ref name="Pal2001">{{cita libro |last1=Pal |first1=G.K. |last2=Pal |first2=Pravati |title=Textbook of Practical Physiology |chapter-url=https://books.google.com/books?id=CcJvIiesqp8C&pg=PA387 |data-acceso=15 de novembro do 2023 |edition=1st |ano=2001 |publisher=Orient Blackswan |location=Chennai |isbn=978-81-250-2021-9 |page=387 |chapter=capítulo 52}}</ref><ref name="BuserImbert1992">{{cita libro |last1=Buser |first1=Pierre A. |last2=Imbert |first2=Michel |title=Vision |url=https://archive.org/details/vision0000buse |data-acceso=15 de novembro do 2023 |ano=1992 |publisher=MIT Press |isbn=978-0-262-02336-8 |page=[https://archive.org/details/vision0000buse/page/50 50] }}</ref> Esta lonxitude de onda supón unha gama de frecuencias de aproximadamente 430-750 [[Hertz|terahercios]] (THz).

As propiedades principais da luz visible son [[Intensidade (física)|intensidade]], dirección de propagación, [[Espectro (física)|espectro]] de frecuencia ou lonxitude de onda e [[polarización]]. A súa [[Velocidade da luz|velocidade no baleiro]], 299.792.458 metros por segundo (m/s), é unha das [[Constante matemática|constantes]] fundamentais da natureza.<ref name="LeClerq">{{Cita libro |last1=Uzan |first1=J-P |last2=Leclercq |first2=B |ano=2008 |title=The Natural Laws of the Universe: Understanding Fundamental Constants |url=https://archive.org/details/the-natural-laws-of-the-universe-understanding-fundamental-constants |pages=43–4 |translator=Robert Mizon|isbn=978-0-387-73454-5|bibcode=2008nlu..book.....U |publisher=[[Springer-Praxis]], [[Internet Archive]]: 2020-06-14 AbdzexK uban|doi=10.1007/978-0-387-74081-2 }}</ref>

En física, o termo "luz" refírese ás veces á radiación electromagnética de calquera lonxitude de onda, visible ou non.<ref>{{Cita libro |title=Camera lenses: from box camera to digital |author=Gregory Hallock Smith |publisher=SPIE Press |ano=2006 |isbn=978-0-8194-6093-6 |page=4 |url=https://books.google.com/books?id=6mb0C0cFCEYC&pg=PA4}}</ref><ref>{{Cita libro |title=Comprehensive Physics XII |author=Narinder Kumar |publisher=Laxmi Publications |ano=2008 |isbn=978-81-7008-592-8 |page=1416 |url=https://books.google.com/books?id=IryMtwHHngIC&pg=PA1416}}</ref> Neste sentido, tamén son luz os [[Radiación gamma|raios gamma]], os [[raios X]], as [[microondas]] e as [[ondas de radio]]. Como todos os tipos de radiación electromagnética, a luz visible propágase en forma de ondas. Con todo, a enerxía transmitida polas ondas absórbese en lugares únicos da mesma maneira que se absorben as partículas. A enerxía absorbida polas ondas electromagnéticas denomínase [[fotón]] e representa o [[quanto]] da luz. Cando unha onda de luz transfórmase e é absorbida como un fotón, a enerxía da onda colapsa instantaneamente nun único lugar e este lugar é onde "chega" o fotón. Isto é o que se denomina [[colapso da función de onda]]. Esta dobre natureza da luz, similar a unha onda e tamén a unha partícula, coñécese como [[Dualidade onda-corpúsculo|dualidade onda-partícula]]. O estudo da luz, coñecido como [[óptica]], é unha importante área de investigación da [[física moderna]].

A principal fonte de luz na [[Terra]] é o [[Sol]]. Historicamente, outra fonte importante de luz para os seres humanos foi o lume, desde as antigas fogueiras ata as modernas lámpadas de parafina. Co desenvolvemento das luces eléctricas e os sistemas de enerxía, a iluminación eléctrica substituio efectivamente á luz do fogo.
==Espectro electromagnético e luz visible==
[[Ficheiro:EM spectrum es.svg|miniatura|upright|O [[espectro electromagnético]], coa [[Espectro visible|porción visible do espectro]] resaltada.]]
{{Artigo principal|Espectro electromagnético}}
En xeral, a [[radiación electromagnética]] (REM) clasifícase por lonxitude de onda en [[ondas de radio]], [[microondas]], [[Radiación infravermella|infravermellos]], o [[espectro visible]] que percibimos como luz, [[Radiación ultravioleta|ultravioleta]], [[raios X]] e [[Radiación gamma|raios gamma]]. A denominación "[[radiación]]" exclúe a [[electricidade estática|electricidade estática]], o [[campo magnético|magnético]] e os [[Campo próximo e campo afastado|campos próximos]].

O comportamento dos REM depende da súa lonxitude de onda. As frecuencias máis altas teñen lonxitudes de onda máis curtas e as frecuencias máis baixas teñen lonxitudes de onda máis longas.  Cando os REM interactúan con átomos e moléculas individuais, o seu comportamento depende da cantidade de enerxía por canto que transportan.

A REM na rexión da luz visible consiste en [[quanto]]s (chamados [[fotón]]s) que están no extremo inferior das enerxías que son capaces de causar excitación electrónica dentro das moléculas, o que conduce a cambios na ligazón ou a química da molécula. No extremo inferior do espectro de luz visible, a REM vólvese invisible para os humanos (infravermellos) porque os seus fotóns xa non teñen suficiente enerxía individual para provocar un cambio molecular duradeiro (un cambio de conformación) na molécula visual [[retinal]] da retina humana, cambio que desencadea a sensación de visión.

Existen animais sensibles a varios tipos de infravermellos, pero non mediante absorción cuántica. A [[detección de infravermellos en serpes]] depende dunha especie de [[Termografía|imaxe térmica]] natural, na que diminutos paquetes de auga celular elévanse de temperatura pola radiación infravermella. A REM neste rango provoca vibracións moleculares e efectos de quecemento, que é como a detectan estes animais.

Por encima do rango da luz visible, a luz ultravioleta vólvese invisible para os humanos, sobre todo porque é absorbida pola córnea por baixo dos 360 [[Metro#Múltiplos_e_submúltiplos|nm]] e polo cristalino por baixo dos 400&nbsp;nm. Ademais, os [[Bastón (célula)|bastons]] e [[Cono (célula)|conos]] situados na [[retina]] do ollo humano non poden detectar as lonxitudes de onda ultravioleta moi curtas (por baixo de 360&nbsp;nm) e, de feito, resultan danadas polos raios ultravioleta. Moitos animais con ollos que non necesitan lentes (como os insectos e as gambas) son capaces de detectar o ultravioleta, mediante mecanismos cuánticos de absorción de fotóns, de forma moi parecida á forma química en que os humanos detectan a luz visible.

Diversas fontes definen a luz visible nun rango tan estreito como 420-680 nm.<ref>{{cita libro |last=Laufer |first=Gabriel |chapter=Geometrical Optics |title=Introduction to Optics and Lasers in Engineering |chapter-url=https://books.google.com/books?id=4MxLPYMS5TUC&pg=PA11 |data-acceso=15 de novembro do 2023 |ano= 1996 |isbn=978-0-521-45233-5 |page=11|doi=10.1017/CBO9781139174190.004 |bibcode=1996iole.book.....L }}</ref><ref name="Bradt2004">{{Cita libro |last=Bradt |first=Hale |title=Astronomy Methods: A Physical Approach to Astronomical Observations |url=https://books.google.com/books?id=hp7vyaGvhLMC&pg=PA26 |data-acceso=15 de novembro do 2023 |ano=2004 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-53551-9 |page=26}}</ref>  ata 380–800&nbsp;nm.<ref name="OhannesianStreeter2001">{{Cita libro |last1=Ohannesian |first1=Lena |last2=Streeter |first2=Anthony |title=Handbook of Pharmaceutical Analysis |url=https://books.google.com/books?id=DwPb4wgqseYC&pg=PA187 |data-acceso=15 de novembro do 2023 |ano=2001 |publisher=CRC Press |isbn=978-0-8247-4194-5 |page=187}}</ref><ref name="AhluwaliaGoyal2000">{{Cita libro |last1=Ahluwalia |first1=V.K. |last2=Goyal |first2=Madhuri |title=A Textbook of Organic Chemistry |url=https://books.google.com/books?id=tJNJnn0M75MC&pg=PA110 |data-acceso=15 de novembro do 2023 |ano= 2000 |publisher=Narosa |isbn=978-81-7319-159-6 |page=110}}</ref> En condicións ideais de laboratorio, as persoas poden ver os infravermellos ata polo menos 1,050&nbsp;nm;<ref name="Sliney1976">{{cita xornal |last1=Sliney |first1=David H. |last2=Wangemann |first2=Robert T. |last3=Franks |first3=James K. |last4=Wolbarsht |first4=Myron L. |year=1976 |title=Visual sensitivity of the eye to infrared laser radiation |xornal=[[Journal of the Optical Society of America]] |volume=66 |issue=4 |pages=339–341 |doi=10.1364/JOSA.66.000339 |pmid=1262982 |quote=The foveal sensitivity to several near-infrared laser wavelengths was measured. It was found that the eye could respond to radiation at wavelengths at least as far as 1,064 nm. A continuous 1,064 nm laser source appeared red, but a 1,060 nm pulsed laser source appeared green, which suggests the presence of second harmonic generation in the retina. |bibcode=1976JOSA...66..339S }}</ref> os nenos e os adultos novos poden percibir lonxitudes de onda ultravioleta de ata uns 310–313&nbsp;nm.<ref name="LynchLivingston2001">{{Cita libro |last1=Lynch |first1=David K. |last2=Livingston |first2=William Charles |title=Color and Light in Nature |url=https://books.google.com/books?id=4Abp5FdhskAC&pg=PA231 |data-acceso=15 de novembro do 2023 |edition=2nd |year=2001 |publisher=Cambridge University Press |location=Cambridge |isbn=978-0-521-77504-5 |page=231 |quote=Limits of the eye's overall range of sensitivity extends from about 310 to 1,050 nanometers |archive-date=8 de outubro de 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221008031821/https://books.google.com/books?id=4Abp5FdhskAC&pg=PA231}}</ref><ref name="Dash2009">{{Cita libro |last1=Dash |first1=Madhab Chandra |last2=Dash |first2=Satya Prakash |title=Fundamentals of Ecology 3E |url=https://books.google.com/books?id=7mW4-us4Yg8C&pg=PA213 |data-acceso=15 de novembro do 2023 |ano=2009 |publisher=Tata McGraw-Hill Education |isbn=978-1-259-08109-5 |page=213 |quote=Normally the human eye responds to light rays from 390 to 760 nm. This can be extended to a range of 310 to 1,050 nm under artificial conditions. |archive-date=8 de outubro de 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221008031820/https://books.google.com/books?id=7mW4-us4Yg8C&pg=PA213 }}</ref><ref name="Saidman1933">{{cita xornal |last1=Saidman |first1=Jean |data=15 de maio de 1933 |title=Sur la visibilité de l'ultraviolet jusqu'à la longueur d'onde 3130 |trans-title=The visibility of the ultraviolet to the wave length of 3130 |journal=[[Comptes rendus de l'Académie des sciences]] |volume=196 |pages=1537–9 |language=fr |url=http://visualiseur.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k3148d |data-acceso=15 de novembro do 2023 |archive-date=24 de outubro de 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131024092515/http://visualiseur.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k3148d }}</ref>

O crecemento das plantas tamén se ve afectado polo espectro de cor da luz, un proceso coñecido como [[fotomorfoxénese]].
== Historia da velocidade da luz ==
{{Artigo principal|Velocidade da luz}}
[[Ficheiro:Rocca dell'Abisso, Fondachelli Fantina, Sicilia.JPG|miniatura|upright|Feixe de luz solar no interior da cavidade de Rocca ill'Abissu en [[Fondachelli-Fantina]], Sicilia]]
A velocidade da luz no [[baleiro]] defínese exactamente como 299 792 458&nbsp;[[Metro por segundo|m/s]] (aprox. 186,282 millas por segundo). O valor fixo da velocidade da luz en unidades SI se debe a que o metro se define agora en termos da velocidade da luz. Todas as formas de radiación electromagnética móvense exactamente á mesma velocidade no baleiro.

Diferentes [[físico]]s tentaron medir a velocidade da luz ao longo da historia. [[Galileo Galilei|Galileo]] tentou medir a velocidade da luz no século XVII. Un dos primeiros experimentos para medir a velocidade da luz foi realizado por [[Ole Rømer]], físico danés, en 1676. Utilizando un [[telescopio]], Rømer observou os movementos de [[Xúpiter]] e unha das súas [[satélite natural|lúas]], [[Ío (lúa)|Ío]]. Observando discrepancias no período aparente da órbita de Io, calculou que a luz tarda uns 22 minutos en percorrer o diámetro da órbita da Terra.<ref>{{cita xornal |url=http://projecteuclid.org/DPubS/Repository/1.0/Disseminate?view=body&id=pdf_1&handle=euclid.ss%2F1009212817 |title=Scientific Method, Statistical Method and the Speed of Light |xornal=Statistical Science |year=2000 |volume=15 |pages=254–278 |issue=3 |doi=10.1214/ss/1009212817 |mr=1847825 |last1=Oldford |first1=R. W |last2=MacKay |first2=R. J|data-acceso=15 de novembro do 2023 |archive-date=24 de marzo de 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170324201543/http://projecteuclid.org/DPubS/Repository/1.0/Disseminate?view=body&id=pdf_1&handle=euclid.ss%2F1009212817 }}</ref> Con todo, naquel momento descoñecíase o seu tamaño. Se Rømer coñecese o diámetro da órbita terrestre, calcularía unha velocidade de 227 000 000  m/s.

Outra medición máis precisa da velocidade da luz foi realizada en Europa por [[Hippolyte Fizeau]] en 1849.<ref name=EB1911>{{cita EB1911 |wstitle=Light |volume=16 |page=624 |first=Simon |last=Newcomb}}</ref> Fizeau dirixiu un feixe de luz a un [[espello]] situado a varios quilómetros de distancia. Colocou unha [[Engrenaxe|roda dentada]] xiratoria na traxectoria do feixe de luz na súa viaxe desde a fonte ata o espello e de volta á súa orixe.  Fizeau descubriu que, a unha determinada velocidade de rotación, o raio pasaba por un oco da roda á ida e polo seguinte oco á volta. Coñecendo a distancia ao espello, o número de dentes da roda e a velocidade de rotación, Fizeau puido calcular a velocidade da luz como 313 000 000  m/s.

[[Jean Bernard Léon Foucault|Léon Foucault]] realizou un experimento que utilizaba espellos xiratorios para obter un valor de 298 000 000&nbsp;m/s<ref name=EB1911/> en 1862. [[Albert Abraham Michelson|Albert A. Michelson]] realizou experimentos sobre a velocidade da luz desde 1877 ata a súa morte en 1931. En 1926 perfeccionou os métodos de Foucault utilizando espellos xiratorios mellorados para medir o tempo que tardaba a luz en facer unha viaxe de ida e volta desde o [[Monte Wilson (California)|Mount Wilson]] ao [[Monte San Antonio]] en California. As medicións precisas lanzaron unha velocidade de 299 796 000&nbsp;m/s.<ref>{{cita xornal |apelido=Michelson |nome=A.A. |title=Measurements of the velocity of light between Mount Wilson and Mount San Antonio |xornal=Astrophysical Journal |data=xaneiro de 1927 |volume=65 |pages=1 |doi=10.1086/143021 |bibcode=1927ApJ....65....1M}}</ref>

A velocidade efectiva da luz en diversas substancias transparentes que conteñen [[materia]] ordinaria, é menor que no baleiro. Por exemplo, a velocidade da luz na auga é aproximadamente 3/4 da do baleiro.

Dise que dous equipos independentes de físicos conseguiron "deter completamente" a luz facéndoa pasar a través dun [[condensado de Bose-Einstein]] do elemento [[rubidio]], un deles na [[Universidade Harvard]] e o [[Instituto Rowland para a Ciencia]] en Cambridge, Massachusetts, e o outro no [[Centro Harvard-Smithsonian de Astrofísica]], tamén en Cambridge.<ref>{{cita web |autor=Harvard News Office |url=http://www.news.harvard.edu/gazette/2001/01.24/01-stoplight.html |title=Harvard Gazette: Researchers now able to stop, restart light |publisher=News.harvard.edu |data=24 de xaneiro de 2001 |data-acceso=15 de novembro do 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20111028041346/http://www.news.harvard.edu/gazette/2001/01.24/01-stoplight.html |archive-date=28 de outubro de 2011 }}</ref> Con todo, a descrición popular de que a luz se "detén" nestes experimentos refírese unicamente a que a luz se almacena nos estados excitados dos átomos, para volver emitirse nun momento posterior arbitrario, estimulada por un segundo pulso láser.  Durante o tempo que estibo “parado”, deixou de ser luz
== Óptica ==
{{Artigo principal|Óptica}}
[[Ficheiro:Linear visible spectrum.svg|center|800px]]
O estudo da luz e a interacción da luz coa [[materia]] denomínase [[óptica]]. A observación e o estudo de [[fenómeno óptico|fenómenos ópticos]] como o [[arco da vella]] e a [[Aurora polar|aurora boreal]] ofrecen moitas pistas sobre a natureza da luz.

Un obxecto [[Transparencia (óptica)|transparente]] permite que a luz [[Transmitancia|transmita]] ou pase a través del. Pola contra, un obxecto [[Opacidade|opaco]] non permite que a luz o atravese e no seu lugar [[Reflexión (física)|reflicte]] ou [[Absorbancia|absorbe]] a luz que recibe. A maioría dos obxectos non reflicten nin transmiten a luz [[Imaxe especular|especularmente]] e ata certo punto [[Dispersión|esparexe]] a luz entrante, o que se denomina [[Brillo (óptica)|brillo]]. A dispersión superficial está causada pola [[Rugosidade (mecánica)|rugosidade superficial]] das superficies reflectoras, e a dispersión interna está causada pola diferenza de [[índice de refracción]] entre as partículas e o [[medio de transmisión|medio]] dentro do obxecto. Do mesmo xeito que os obxectos transparentes, os [[Transparencia (óptica)|translúcidos]] permiten a transmisión da luz, pero os obxectos translúcidos tamén dispersan certas lonxitudes de onda da luz a través da dispersión interna.<ref name=":0">{{Cita libro |last=Berns |first=Roy S. |url= |title=Billmeyer and Saltzman's Principles of Color Technology |publisher=[[Wiley (publisher)|Wiley]] |others=Fred W. Billmeyer, Max Saltzman |year=2019 |isbn=978-1-119-36668-3 |edition=4th |lugar=Hoboken, NJ |oclc=1080250734}}</ref>
===Refracción===
{{Artigo principal|Refracción}}
[[Ficheiro:Refracción.svg|miniatura|upright|Refracción.]]
[[Ficheiro:Optical refraction at water surface.jpg|miniatura|upright|Debido á refracción, a palliña mergullada na auga aparece dobrada e a escala da regra comprimida cando se mira desde un ángulo pouco profundo.]]

A [[refracción]] é o conxunto de cambios de dirección que experimenta un raio de luz na súa propagación ó pasar dun medio a outro, debido á desigual [[densidade]] ou velocidade. 

A refracción descríbese mediante a [[Lei de Snell]]:

:<math>n_1\sin\theta_1 = n_2\sin\theta_2\ .</math>

onde θ<sub>1</sub> é o ángulo entre o raio e a superficie [[Normal (xeometría)|normal]] no primeiro medio, θ<sub>2</sub> é o ángulo entre o raio e a normal da superficie no segundo medio e n<sub>1</sub> e n<sub>2</sub> son o [[Índice de refracción|índices de refracción]], ''n'' = 1 no [[baleiro]] e ''n'' > 1 nunha [[Substancia química|substancia]] [[Transparencia (óptica)|transparente]].

Segundo as leis de refracción de Snell, o feixe de incidencia, o feixe refractado e a normal teñen que estar nun mesmo plano. Deste xeito, o seno do ángulo incidente multiplicado polo índice de refracción do primeiro medio é igual ó seno do ángulo refractado polo índice de refracción do segundo medio. 

A continuación hai algúns índices de refracción coñecidos:
{| class="wikitable"
|-
! Medio !! Índice de refracción
|-
| Baleiro || 1
|-
| Aire || 1,000298
|-
| Auga || 1,33
|-
| Alcol || 1,39
|-
| Cuarzo || 1,46
|-
| Vidro || 1,5
|-
| Zafiro || 1,77
|-
| Diamante || 2,417
|}
Cando un feixe de luz cruza a fronteira entre o baleiro e outro medio, ou entre dous medios diferentes, a lonxitude de onda da luz cambia, pero a frecuencia permanece constante. Se o feixe de luz non é [[Ortogonalidade (matemática)|ortogonal]] (ou máis ben normal) respecto da fronteira, o cambio na lonxitude de onda provoca un cambio na dirección do feixe. Este cambio de dirección coñécese como [[refracción]].

A calidade refractiva das [[lente (óptica)|lentes]] utilízase con frecuencia para manipular a luz co fin de cambiar o tamaño aparente das imaxes. As [[lupa]]s, as [[lentes|gafas]], as [[lente de contacto|lentes de contacto]], os [[microscopio]]s e os [[Telescopio refractor|telescopios refractores]]s son exemplos desta manipulación.
== Fontes de luz ==
[[Ficheiro:Farola133eue.JPG|miniatura|upright|Farola da [[Alameda de Santiago de Compostela]].]]
Aínda que basicamente existen moitas fontes de luz, a luz adoita proceder de dous tipos de fontes:
* '''Fontes primarias:''' Son as capaces de emitir radiacións luminosas por si soas grazas a algún proceso físico ou químico, xa sexa [[combustión]], [[fluorescencia]], [[incandescencia]] ou [[descarga eléctrica]].
* '''Fontes secundarias:''' Son aquelas que emiten de forma máis ou menos modificada e dosificada a luz que recibe dunha fonte primaria. Por exemplo, calquera obxecto ou as persoas.

Un corpo a unha temperatura dada emite un espectro característico de [[radiación de corpo negro]]. Unha fonte térmica simple é a [[luz solar]], a radiación emitida pola [[cromosfera]] do [[Sol]] ao redor de {{cvt|6000|K|C |lk=on}}. A radiación solar alcanza o seu punto máximo na rexión visible do [[espectro electromagnético]] cando se representa en unidades de lonxitude de onda,<ref>{{cita web |url=http://thulescientific.com/LYNCH%20%26%20Soffer%20OPN%201999.pdf |title=Spectrum and the Color Sensitivity of the Eye |website=Thulescientific.com |data-acceso=9 de decembro do 2024 |archive-date=5 de xullo de 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100705070506/http://thulescientific.com/LYNCH%20%26%20Soffer%20OPN%201999.pdf }}</ref> e aproximadamente o 44% da radiación que chega ao solo é visible.<ref>{{cita web |url=http://rredc.nrel.gov/solar/spectra/am1.5/ |title=Reference Solar Spectral Irradiance: Air Mass 1.5 |data-acceso=9 de decembro do 2024 |archive-date=12 de maio de 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190512190812/https://rredc.nrel.gov/solar//spectra/am1.5/ }}</ref> Outro exemplo son as [[Lámpada incandescente|lámpadas incandescentes]], que só emiten ao redor do 10% da súa enerxía como luz visible e o resto como infravermella. Unha fonte de luz térmica habitual na historia son as partículas sólidas incandescentes das [[lume|lapas]], pero estas tamén emiten a maior parte da súa radiación no infravermello e só unha fracción no espectro visible.

O pico do espectro do corpo negro atópase no infravermello profundo, a uns 10 [[micrómetro]]s de lonxitude de onda, para obxectos relativamente fríos como os seres humanos. A medida que aumenta a temperatura, o pico desprázase a lonxitudes de onda máis curtas, producindo primeiro un resplandor vermello, logo un branco e, por último, unha cor branca azulado a medida que o pico sae da parte visible do espectro e penetra no ultravioleta. Estas cores poden verse cando o metal se quenta ao «vermello vivo» ou ao «branco vivo». A [[Radiación térmica|emisión térmica]] de cor branca azulado non se ve a miúdo, excepto nas estrelas (a cor azul pura que se ve habitualmente nunha lapa de [[gas natural|gas]] ou nun soplete de [[soldadura]] débese en realidade á emisión molecular, sobre todo por radicais CH que emiten unha banda de lonxitude de onda ao redor dos 425&nbsp;nm e non se ve nas estrelas nin na radiación térmica pura).

Os átomos emiten e absorben luz a enerxías características. Isto produce "[[Liña espectral|liñas de emisións]]" no espectro de cada átomo. A [[Espectro de emisión|emisión]] pode ser [[emisión espontánea|espontánea]], como nos [[LED|díodos emisores de luz]], as [[Descarga eléctrica en gases|lámpadas de descarga de gas]] (como as [[lámpada de neón|lámpadas de neón]] e os [[letreiro de neón|letreiros de neón]], as [[lámpada de vapor de mercurio|lámpadas de vapor de mercurio]], etc.) e as lapas (luz do propio gas quente; así, por exemplo, o [[sodio]] nunha lapa de gas emite unha luz amarela característica). A emisión tamén pode ser [[Emisión inducida|inducida]], como nun [[láser]] ou nun [[máser]] de microondas.

A desaceleración dunha partícula cargada libre, como un [[electrón]], pode producir radiación visible: A [[radiación ciclotrón]], a [[radiación sincrotrón]] e a [[radiación de freada]] ou bremsstrahlung son exemplos diso. As partículas que se desprazan por un medio a unha velocidade superior á da luz nese medio poden producir [[Radiación de Cerenkov|radiación visible de Cherenkov]]. Algunhas sustancias químicas producen radiación visible por [[quimioluminescencia]]. Nos seres vivos, este proceso denomínase [[bioluminescencia]]. Por exemplo, os [[vagalume]]s producen luz por este medio e os barcos que se desprazan pola auga poden perturbar o [[plancto]], que produce un ronsel brillante.

Certas sustancias producen luz cando son iluminadas por radiacións máis enerxéticas, proceso coñecido como [[fluorescencia]]. Algunhas sustancias emiten luz lentamente tras ser excitadas por radiacións máis enerxéticas. Isto coñécese como [[fosforescencia]]. Os materiais fosforescentes tamén poden excitarse bombardeándoos con partículas subatómicas. A [[catodoluminiscencia]] é un exemplo. Este mecanismo utilízase en [[Tubo de raios catódicos|tubos de raios catódicos]] [[televisor]]es e [[monitor de ordenador|monitores de ordenador]].
[[Ficheiro:Colorful artificial lighting at night.jpg|miniatura|250px|[[Hong Kong]] iluminada por unha vistosa [[Alumamento|iluminación]] artificial]]
A continuación detállanse algúns tipos de fontes de luz:
* radiación térmica (radiación do [[corpo negro]]) 
** [[lámpada]]s [[incandescente]]s
** [[Radiación solar]]
** lapas (ver [[lume]])
* emisión de espectro atómico ([[liñas de emisión]], [[emisión estimulada]] ou [[emisión espontánea]])
** [[láser]] e [[máser]] (emisión estimulada)
** [[díodo emisor de luz]]
** lámpadas de descarga gasosa (sinais de [[neon]], lámpadas de [[Mercurio (elemento)|mercurio]] etc)
** lapas (producidas polo gas quente, ver enriba)
* aceleración dunha partícula libre cargada (xeralmente un [[electrón]])
** [[radiación ciclotrón]]
** radiación [[Bremsstrahlung]]
** [[radiación Cherenkov]]
* [[quimioluminescencia]]
* [[fluorescencia]]
* [[fosforescencia]]
** [[tubo de raios catódicos]]
* [[bioluminescencia]]
* [[sonoluminescencia]]
* [[triboluminescencia]]
* [[radioactividade|desintegración radioactiva]]
* aniquilación partícula-[[antipartícula]]
== Medición da luz ==
{{Artigo principal|Fotometría (óptica)|Radiometría}}
[[Ficheiro:Lámpada de cores.jpg|miniatura|dereita|Lámpada artesanal de cores.]]
A luz mídese con dous conxuntos principais de unidades alternativas: A [[radiometría]] consiste en medicións da potencia luminosa en todas as lonxitudes de onda, mentres que a [[fotometría (óptica)|fotometría]] mide a luz con lonxitude de onda ponderada con respecto a un modelo normalizado da percepción humana da luminosidade. A fotometría é útil, por exemplo, para cuantificar o [[alumamento]] destinado ao uso humano.

As unidades de fotometría diferéncianse da maioría dos sistemas de unidades físicas en que teñen en conta como responde o ollo humano á luz. As [[Cono (célula)|células cónicas]] do ollo humano son de tres tipos que responden de forma diferente en todo o espectro visible e a resposta acumulativa alcanza o seu punto máximo a unha lonxitude de onda duns 555 nm. Por tanto, dúas fontes de luz que producen a mesma intensidade (W/m<sup>2</sup>) de luz visible non parecen necesariamente igual de brillantes. As unidades de fotometría están deseñadas para ter isto en conta e, por tanto, son unha mellor representación do «brillante» que parece ser unha luz que a intensidade bruta. Relaciónanse coa [[potencia]] bruta mediante unha cantidade denominada [[eficacia luminosa]] e utilízanse para fins como determinar cal é a mellor forma de lograr unha iluminación suficiente para diversas tarefas en interiores e exteriores. A iluminación medida por un sensor de [[Fotorreceptor (electrónica)|fotocélula]] non se corresponde necesariamente coa que percibe o ollo humano e, sen filtros que poden ser custosos, as fotocélulas e os [[dispositivos de carga axustada]] (CCD) tenden a responder a algúns [[Radiación infravermella|infravermellos]], [[Radiación ultravioleta|ultravioletas]] ou ambos.

As cantidades e unidades seguintes son usadas para medir a luz.

* [[brillo]] (ou [[temperatura]])
* luminescencia ou iluminación (unidade [[SI]]: [[lux]])
* fluxo luminoso (unidade SI: [[lumen]])
* intensidade luminosa (unidade SI: [[candela]])
==Presión lixeira==
A luz exerce unha presión física sobre os obxectos que atopa ao seu paso, un fenómeno que pode deducirse mediante as [[ecuacións de Maxwell]], pero que se explica máis facilmente pola natureza de partícula da luz: os [[fotón]]s golpean e transfiren o seu momento. A presión luminosa é igual á potencia do raio de luz dividida por ''[[velocidade da luz|c]]'', a velocidade da luz. Debido á magnitude de ''c'', o efecto da presión luminosa é desprezable para os obxectos cotiáns. Por exemplo, un [[punteiro láser]] dun milivatio exerce unha forza duns 3,3 [[newton (unidade)|piconewtons]] sobre o obxecto iluminado; por tanto, poderíase levantar un [[Moeda de 1 céntimo dos Estados Unidos|centavo estadounidense]] con punteiros láser, pero para facelo farían falta uns 30&nbsp;mil millóns de punteiros láser de 1-mW.<ref>{{cita novas |last=Tang |first=Hong |title=May The Force of Light Be With You |xornal=IEEE Spectrum |data=1 de outubro de 2009 |volume=46 |issue=10 |pages=46–51 |doi=10.1109/MSPEC.2009.5268000|s2cid=7928030 }}</ref>{{Spaces}} Con todo, en aplicacións a escala [[nanómetro|nanométrica]], como os [[sistema nanoelectromecánico|sistemas nanoelectromecánicos]] (NEMS), o efecto da presión da luz é máis significativo, e estudar a presión da luz para accionar mecanismos NEMS e para accionar interruptores físicos a escala nanométrica en circuítos integrados é unha área activa de investigación.<ref>See, for example, [http://www.eng.yale.edu/tanglab/research.htm nano-opto-mechanical systems research at Yale University] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100625042036/http://www.eng.yale.edu/tanglab/research.htm |data=25 de xuño de 2010 }}.</ref> A maior escala, unha lixeira presión pode facer que os [[asteroide]]s xiren máis rápido,<ref>{{cita web |url=http://discovermagazine.com/2004/feb/asteroids-get-spun-by-the-sun/ |title=Asteroids Get Spun By the Sun |first=Kathy A. |last=Svitil |website=Discover Magazine |data=5 de febreiro de 2004 |data-acceso=10 de decembro do 2024 |archive-date=9 October 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121009045611/http://discovermagazine.com/2004/feb/asteroids-get-spun-by-the-sun/  }}</ref> actuando sobre as súas formas irregulares como nas aspas dun [[muíño de vento]]. Tamén se está investigando a posibilidade de fabricar [[vela solar|velas solares]] que aceleren naves espaciais no espazo.<ref>{{cita web |url=http://www.nasa.gov/vision/universe/roboticexplorers/solar_sails.html |title=Solar Sails Could Send Spacecraft 'Sailing' Through Space |website=NASA |data=31 de agosto de 2004 |data-acceso=10 de decembro do 2024 |archive-date=21 de outubro de 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121021035846/http://www.nasa.gov/vision/universe/roboticexplorers/solar_sails.html }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.nasa.gov/centers/marshall/news/news/releases/2004/04-208.html |title=NASA team successfully deploys two solar sail systems |website=NASA |data=9 de agosto de 2004 |data-acceso=10 de decembro do 2024 |archive-date=14 de xuño de 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120614013757/http://www.nasa.gov/centers/marshall/news/news/releases/2004/04-208.html}}</ref>

Aínda que o movemento do [[radiómetro de Crookes]] atribuíuse orixinalmente á presión da luz, esta interpretación é incorrecta; a rotación característica de Crookes é o resultado dun baleiro parcial.<ref>{{cita novas |author-link=Pyotr Lebedev |first=P. |last=Lebedew |title=Untersuchungen über die Druckkräfte des Lichtes |xornal=Ann. Phys. |volume=6 |issue=11 |páxinas=433–458 |ano=1901 |doi=10.1002/andp.19013111102 |bibcode=1901AnP...311..433L |url=https://zenodo.org/record/1424005 |data-acceso=10 de decembro do 2024 |archive-date=6 de xuño de 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220606184159/https://zenodo.org/record/1424005  }}</ref> Isto non debe confundirse co [[radiómetro de Nichols]], no que o (lixeiro) movemento causado pola torsión (aínda que non o suficiente para unha rotación completa contra a fricción) ''é'' causado directamente por unha lixeira presión.<ref>{{cita novas |last1=Nichols |first1=E.F |last2=Hull |first2=G.F. |year=1903 |url=https://books.google.com/books?id=8n8OAAAAIAAJ&q=torsion+balance+radiation&pg=RA5-PA327 |title=The Pressure due to Radiation |xornal=The Astrophysical Journal |volume=17 |pages=315–351 |issue=5 |bibcode=1903ApJ....17..315N |doi=10.1086/141035 |data-acceso=10 de decembro do 2024 |archive-date=8 de outubro de 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221008031820/https://books.google.com/books?id=8n8OAAAAIAAJ&q=torsion+balance+radiation&pg=RA5-PA327 }}</ref>
Como consecuencia da presión da luz, [[Albert Einstein|Einstein]] predixo en 1909 a existencia dunha «fricción por radiación» que se oporía ao movemento da materia.<ref>{{cita libro |last=Einstein, A. |chapter=Über die Entwicklung unserer Anschauungen über das Wesen und die Konstitution der Strahlung |trans-chapter=On the development of our views concerning the nature and constitution of radiation |título=The Collected Papers of Albert Einstein |volume=2 |ano=1989 |orig-year=1909 |publisher=Princeton University Press |location=Princeton, New Jersey |páxina=391}}</ref> Escribiu: «a radiación exercerá presión sobre ambos os lados da placa. As forzas de presión exercidas sobre ambos os lados son iguais se a placa está en repouso. Con todo, se está en movemento, reflectirase máis radiación na superficie que está diante durante o movemento (superficie dianteira) que na superficie traseira. A forza de presión cara atrás exercida sobre a superficie dianteira é, por tanto, maior que a forza de presión que actúa sobre a superficie traseira. Por tanto, como resultante das dúas forzas, queda unha forza que contrarresta o movemento da placa e que aumenta coa velocidade da placa. En resumo, chamaremos a esta resultante 'fricción por radiación'».

Normalmente o momento da luz está aliñado coa súa dirección de movemento. Con todo, por exemplo en [[Onda evanescente|ondas evanescentes]]s o momento é transversal á dirección de propagación.<ref>{{Cita novas|last1=Antognozzi|first1=M.|last2=Bermingham|first2=C. R.|last3=Harniman|first3=R. L.|last4=Simpson|first4=S.|last5=Senior|first5=J.|last6=Hayward|first6=R.|last7=Hoerber|first7=H.|last8=Dennis|first8=M. R.|last9=Bekshaev|first9=A. Y.|data=agosto de 2016|title=Direct measurements of the extraordinary optical momentum and transverse spin-dependent force using a nano-cantilever|xornal=Nature Physics|volume=12|issue=8|páxinas=731–735|doi=10.1038/nphys3732|issn=1745-2473|arxiv=1506.04248|bibcode=2016NatPh..12..731A}}</ref>

== Propiedades ==
=== Reflexión ===
[[Ficheiro:Mirror image reversal.svg|miniatura|Reflexión.]]
Calquera obxecto sen luz propia pode ser observado grazas á [[Reflexión (física)|reflexión]]. Segundo a dirección do [[Feixe (física)|feixe]] de luz, distínguense diferentes tipos de reflexión:
* '''Especular:''' Prodúcese cando a luz incide sobre unha superficie pulimentada. A dirección do feixe de luz queda determinado polas [[Lei de Snell|leis de Snell]].
* '''Semiespecular:''' Prodúcese cando a luz incidente chega a unha superficie lisa e mate e é reflectida con ángulos lixeiramente diferentes pero cunha mesma dirección xeral.
* '''Difusa:''' A luz chega a unha superficie rugosa e reflectise en direccións diferentes.
* '''Cromática:''' A reflexión afecta de forma distinta ás distintas [[Lonxitude de onda|lonxitudes de onda]].
* '''Acromática:''' Prodúcese cando se reflicte por igual todo o feixe de luz.

=== Transmisión e absorción ===
[[Ficheiro:Absorción-blanco -Iñaki Otsoa. CC. By ShA $no-.jpg|miniatura|Absorción da cor branca.]]
[[Ficheiro:Absorción-amarillo -Iñaki Otsoa. CC. By ShA $no-.jpg|miniatura|esquerda|Absorción da cor amarela.]]
[[Ficheiro:Absorción-negro -Iñaki Otsoa Etxeberria. CC. By ShA $no-.jpg|miniatura|Absorción da cor negra.]]
A [[Absorción (física)|absorción]] é a cantidade de luz que ó incidir sobre unha superficie non é transmitida nin reflectida. Dise que resulta absorbida e convértese en [[enerxía calorífica]]. Isto proporciona as características de transparentes, translúcidos e opacos aos corpos.
* '''Transparentes:''' Algúns son acromáticos, como o cristal, que absorben tódalas lonxitudes de onda. Outros, como os filtros, son cromáticos e transmiten algunhas lonxitudes de onda incidentes e absorben total ou parcialmente outras.
* '''Translúcidos:''' Hainos tanto acromáticos como cromáticos. Estes corpos deixan pasar a luz de xeito que as formas se fan irrecoñecibles ao velas ao través.
* '''Opacos:''' Impiden o paso da luz. Por exemplo, os corpos negros absorben toda a luz; pola súa banda, os brancos reflíctena completamente e os de cores reflicten as radiacións en función do feixe de luz.

=== Interferencias ===
As [[interferencia]]s prodúcense cando dous ou máis raios de luz da mesma lonxitude de onda se superpoñen no tempo e no espazo. En caso de estaren en [[Fase dunha onda|fase]], forman unha única onda de maior amplitude. Pola contra, de non estaren en fase, anúlase unha coa outra.

=== Difracción ===
A [[difracción]] aparece cando os raios luminosos que se propagan na súa traxectoria rectilínea próximos a un bordo son lixeiramente desviados debido á súa natureza ondulatoria. O grao de desviación depende da súa composición espectral e é maior para as lonxitudes de onda longas que para as curtas.

=== Polarización ===
A [[polarización]] é a propiedade pola cal algúns materiais actúan de forma selectiva absorbendo enerxía lumínica en certos ángulos durante o proceso de reflexión ou transmisión.

=== Dispersión ===
[[Ficheiro:Dispersion prism.jpg|miniatura|Prisma de dispersión.]]
A [[dispersión]] é un fenómeno lumínico que se produce cando un raio de luz composta se refracta nun medio transparente, quedando separados as cores constituíntes. A causa de que se produza a dispersión atópase no feito de que o índice de refracción diminúe a medida que aumenta a lonxitude de onda.

A cor vermella é a que ten a lonxitude de onda máis longa e a que menos se refracta.

== Teorías ==
{{FormatoWiki}}
* [[Teoría corpuscular]]
** Foi proposta por [[Isaac Newton]] no [[século XVII]]
** Argumentou que a luz está feita por pequenas partículas materiais ([[corpúsculo]]s)
** Os corpúsculos son emitidos en todas as direccións
** Soporta o feito da luz reflectida
** Argumenta que a velocidade da luz crece ó entrar nun [[medio]] máis denso porque a [[gravidade]] tira deles con máis forza
** Argumentos descartados pola teoría ondulatoria
* Teoría [[Onda (física)|ondulatoria]] (''ou'' de [[Raio (descarga eléctrica)|raios]])
** Proposta primeiro por [[Christiaan Huygens]] no [[século XVII]]
** Argumenta que a luz é emitida só como unha serie de ondas
** As ondas son emitidas en todas as direccións
** As ondas non son afectadas pola gravidade, baixando a velocidade ó entrar nun medio máis denso
** Descartada pola teoría corpuscular
** Pode interferir con outras ondas como as sonoras (enunciado no [[século XVIII]] por [[Thomas Young]])
** As ondas poden ser [[polarización|polarizadas]]
** Asume que a luz necesita un medio para a súa [[transmisión]] como ocorre co [[son]]
* Teoría [[Electromagnética]]
** Di que as ondas de luz son electromagnéticas e non necesitan un medio de transmisión material
** Proposta por [[James Clerk Maxwell]] á fin do [[século XIX]]
** amosa que a luz visible é parte do [[espectro electromagnético]]
* Teoría [[Cuántica]] (''ou'' [[Dualidade onda-partícula]])
** Combina as tres teorías anteriores
** comeza a existir no final do século XIX
** [[Max Planck]] propuxo que as ondas luminosas están constituídas por paquetes enerxéticos coñecidos como cuantos ou [[fotón]]s (en [[1900]])
** A luz preséntase como partículas e como ondas.

== Características da luz visible ==
A luz visible é aquela porción do [[espectro electromagnético]] entre unha [[lonxitude de onda]] achegada a 400 [[nanometro]]s (abreviado ''nm'') e 800&nbsp;nm (no [[aire]]). A luz tamén pode ser caracterizada pola súa frequencia. A [[frecuencia]] e a lonxitude de onda da luz obedecen á relación:

:<math>v=\lambda f</math> (Fórmula da Velocidade da Luz ou outra onda calquera),
onde ''λ'' é o cumprimento de onda, ''f'' é a frequencia, ''v'' é a velocidade da luz. Se a luz estivese a viaxar en baleiro, entón ''v'' = ''c'', logo

:<math>c=\lambda f</math>,

onde ''c'' é a velocidade da luz. Podemos expresar ''v'' como

:<math>v = c/n</math>

onde ''n'' é unha constante (o [[índice de refracción]]) o que é unha propiedade do material polo cal a luz pasa.

== Cambio na velocidade da luz ==
A luz propágase a unha velocidade finita. Aínda os observadores móbiles sempre miden a mesma [[velocidade da luz]] (''c'') se se está a propagar polo [[baleiro]], velocidade que resulta ser = 299&nbsp;792&nbsp;458 [[metro|m]]/[[segundo|s]] (ms<sup>−1</sup>); Porén, cando a luz pasa a través dunha substancia transparente, como ar, auga ou vidro, a súa velocidade vese reducida, sufrindo [[refracción]] (variación na súa dirección de propagación). Así, ''n''=1 no baleiro e ''n''>1 na materia, sendo n o chamado [[índice de refracción]], igual a c/v, onde v é a velocidade no medio diferente do baleiro.
[[Ficheiro:Speed of light from Earth to Moon.gif|miniatura|centro|600px|A liña amarela mostra o tempo que tarda a luz en percorrer o espazo entre a [[Terra]] e a [[Lúa]], ao redor de 1,26 segundos.]]
== Cor e características de onda ==
Diferentes lonxitudes de onda son interpretadas polo [[cerebro]] humano como [[cor]]es, do [[vermello]] a lonxitudes de onda longas (baixas frecuencias) ó [[Violeta (cor)|violeta]] ás lonxitudes de onda máis curtas (máis altas frecuencias). As frecuencias intermedias son vistas como [[Laranxa (cor)|laranxa]], [[amarelo]], [[verde]], [[azul]], e, de xeito convencional, [[índigo]]. As frecuencias do espectro inmediatamente fóra do rango visible polo ollo humano son chamadas ''[[ultravioleta]]'' (UV) para o límite de altas frecuencias e ''[[infravermello]]'' (IR) para o de baixas. Os humanos non podemos ver IR, pero percibímolo como [[calor]] a través da [[pel]]. Hai [[cámara fotográfica|cámaras]] que poden coller IR e convertelo en luz visible, chamadas de [[visión nocturna]]. A radiación UV non é percibida por nós en absoluto, exceptuando como sobreexposición, queimado por luz solar ou semellante. Algúns animais, como as [[abella]]s, poden ver UV mentres outros, como algún tipo de [[víbora]] pode ver IR.

== Onda de luz ==
[[Ficheiro:Onda - gl.png]]

== Notas ==
{{Listaref|30em}}

== Véxase tamén ==
{{Commonscat}}
=== Bibliografía ===
* {{cita libro
| autor = Atkins, Peter; de Paula, Julio
| capítulo = Quantum theory: introduction and principles
| título = Physical Chemistry
| ano = 2002
| editorial = New York: [[Oxford University Press]]
| id = 0-19-879285-9
}}
* {{cita libro
| autor = Skoog, Douglas A.; Holler, F. James; Nieman, Timothy A.
| capítulo = Introducción a los métodos espectrométricos 
| título = Principios de Análisis instrumental. 5ª Edición
| ano = 2001
| editorial = Madrid: McGraw-Hill
| id = 84-481-2775-7
}}
* {{cita libro
| apelidos = Tipler
| nome = Paul Allen
| título = Física. 3ª Edición
| ano = 1994
| editorial = Barcelona: Reverté
| id = 84-291-4366-1
}}
* {{cita libro
| apelidos = Burke
| nome = John Robert
| título = Física: la naturaleza de las cosas
| ano = 1999
| editorial = México DF: International Thomson Editores
| id = 968-7529-37-7}}

=== Outros artigos ===
* [[Principio de Huygens-Fresnel]] 
* [[Temperatura da cor]]
* [[Alumamento]]
* [[Dualidade onda-corpúsculo]]
{{Espectro electromagnético}}
{{Control de autoridades}}
[[Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Ciencia)]]
[[Categoría:Luz| ]]