Ver o código fonte de «Lúa»

{{1000}}
{{Outros homónimos|Lúa (homónimos)}}
{{Lúa info}}
A '''Lúa''' é o único [[satélite natural]] da [[Terra]]<ref>Véxase [[Outras lúas da Terra]]</ref><ref>Existe un certo número de asteroides próximos á Terra, incluíndo [[3753 Cruithne]], que son [[Satélite coorbital|coorbitais]] coa Terra: as súas órbitas fanos achegar á Terra durante un certo tempo pero entón cambian a longo prazo (Morais et al , 2002). Estes son case-satélites: non son lúas, xa que non orbitan a terra.</ref><ref name="Morais2002">
{{Cita publicación periódica|apelidos1=Morais |nome1=M.H.M. |apelidos2=Morbidelli|nome2=A. |título=The Population of Near-Earth Asteroids in Coorbital Motion with the Earth |editor=Icarus |ano=2002 |volume=160 |número=1 |páxinas=1–9 |bibcode=2002Icar..160....1M |doi=10.1006/icar.2002.6937 |lingua=inglés }}
</ref>, visible desde esta só en parte e baixo formas distintas, chamadas [[Fases da lúa|fases]], segundo a posición que teña respecto da Terra e o lado por onde reciba a luz do [[Sol]]. [[Esfenoide|Esferoide]] achatado coa zona máis plana preto da Terra,<ref name=":1">{{Cita web|url=https://indd.adobe.com/view/85d7e23e-ed4a-4775-846b-c7ba56d3c993|páxina-web=indd.adobe.com|data-acceso=2022-07-04|título=Did you know?}}</ref> cun diámetro de 3476&nbsp;km é o quinto satélite máis grande do [[Sistema Solar]], mentres que en canto ao tamaño proporcional respecto do seu planeta é o satélite máis grande<ref>Co 27% do diámetro e o 60% da densidad da Terra, a Lúa ten o 1,23% da masa terrestre. A lúa [[Caronte (lúa)|Caronte]] é maior que o seu primario [[Plutón]], pero Plutón considérase un [[planeta anano]].</ref>: un cuarto do diámetro da Terra e 1/81 da súa masa. Logo de [[Ío (lúa)|Ío]], é ademais o segundo satélite máis denso. A falta de atmosfera protectora densa fai que na súa superficie se reciba unhas 160 veces máis radiación que na da Terra.<ref name=":1" />

A [[rotación]] da Lúa foise [[Sincronía e diacronía|sincronizando]] ó longo do tempo coa da Terra, de xeito que sempre se observa aproximadamente a mesma parte de superficie dende a Terra. O hemisferio visible está marcado con escuros [[Mar lunar|mares lunares]] de orixe [[volcán]]ico entre as brillantes montañas antigas e os destacados [[Cráter de impacto|astroblemas]]. Malia ser en aparencia o obxecto máis brillante no ceo despois do [[Sol]], a súa superficie é en realidade moi escura, cunha reflexión similar á do [[carbón]]. A súa prominencia no ceo e o seu ciclo regular de fases fixeron da Lúa un obxecto con importante influencia cultural desde a antigüidade tanto na linguaxe, como no [[Calendario lunar|calendario]], a [[arte]] ou a [[mitoloxía]]. A influencia gravitatoria da Lúa produce as [[marea]]s e o aumento da duración do día. A distancia orbital da Lúa, preto de trinta veces o diámetro da Terra, fai que se vexa no ceo co mesmo tamaño que o Sol e permite que a Lúa cubra exactamente ao Sol nas [[Eclipse solar|eclipses solares]] totais. Esta coincidencia de tamaño visual aparente é unha coincidencia. A distancia lineal da Lúa á Terra está aumentando a un ritmo de 3,82 ± 0,07&nbsp;cm por ano, aínda que esta taxa non é constante.<ref>{{Cita web|url=http://lasp.colorado.edu/life/GEOL5835/Moon_presentation_19Sept.pdf|título=The Lunar Orbit Throughout Time and Space|nome1=Adrienne|apelidos1=Dove|nome2=Stuart|apelidos2=Robbins|nome3=Colin|apelidos3=Wallace|data=setembro 2005|data-acceso=06 de setembro de 2014|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140327042528/http://lasp.colorado.edu/life/GEOL5835/Moon_presentation_19Sept.pdf|dataarquivo=27 de marzo de 2014|urlmorta=yes}}</ref>

A Lúa é o único [[Obxecto astronómico|corpo celeste]] no que o ser humano realizou un [[aluaxe|descenso tripulado]]. Aínda que o [[programa Lúa]] da [[Unión Soviética]] foi o primeiro en alcanzar a Lúa cunha [[nave espacial]] non tripulada, o [[programa Apolo]] de [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] conseguiu as únicas misións tripuladas ata a data, comezando coa primeira órbita lunar tripulada polo [[Apollo 8]] en [[1968]], e seis aluaxes tripuladas cun total de doce astronautas<ref name=":1" /> entre [[1969]] e [[1972]], sendo o primeiro o [[Apollo 11]] en 1969. Estas misións regresaron con máis de 380&nbsp;kg de [[rocha lunar]], que permitiron alcanzar unha detallada comprensión xeolóxica das orixes da Lúa (crese que se formou fai 4500 millóns de anos logo dun [[Big Splash|grande impacto]]), a formación da súa estrutura interna e a súa [[Xeoloxía da Lúa|posterior historia]].

Desde a misión do [[Apollo 17]] en 1972, foi visitada unicamente por [[Sonda espacial|sondas espaciais]] non tripuladas, en particular polos [[astromóbil]]es soviéticos [[Programa Lunokhod|Lunokhod]]. Desde [[2004]], o [[Xapón]], a [[República Popular da China|China]], a [[India]], os Estados Unidos, e a [[ESA|Axencia Espacial Europea]] enviaron [[Nave espacial|orbitadores]]. Estas naves espaciais confirmaron o descubrimento de auga xeada fixada ao [[regolito]] lunar en cráteres que se atopan na zona de sombra permanente e están situados nos polos. Planeáronse futuras misións tripuladas á Lúa, tanto por gobernos como por empresas privadas, pero non se puxeron en marcha aínda. A Lúa mantense, baixo o [[tratado do espazo exterior]], libre para a exploración de calquera nación con fins pacíficos.<ref name=UNtreatydatabase>{{cita web  |autor=UNOOSA | título = Treaty on Principles Governing the Activities of States in the Exploration and Use of Outer Space, includingthe Moon and Other Celestial Bodies  | data = 01-01-2008  | url = http://www.oosa.unvienna.org/oosa/SpaceLaw/outerspt.html  |dataacceso= 27/12/2014 |lingua=inglés}}</ref>

== Etimoloxía ==
A palabra que designa ao satélite da Terra ''lúa'', procede do [[lingua latina|latín]]. Nesta lingua era orixinalmente o feminino dun adxectivo en -no- *leuk-s-no, 'luminoso'. A palabra ''lúa'', polo tanto significa 'luminosa', 'a que ilumina'. Este adxectivo latino deriva da raíz *lūc-/lǔc- ('brillar', 'ser luminoso'), de onde proceden igualmente ''lux'' ('luz'), ''luceo'' ('lucir'), ''lumen'' ('luz') etc. Á súa vez, esta raíz procede dunha raíz indoeuropea *leuk- que se encontra noutras linguas, en termos relacionados coa luz, como o [[lingua grega|grego]] λύχνος, "lýksnos", 'lámpada'. Probablemente, o [[epíteto]] *leuksno-/ *louksno-, 'a luminosa', xa era utilizado para designar a lúa en [[Lingua protoindoeuropea|protoindoeuropeo]].

No [[linguas indoeuropeas|indoeuropeo]], existiu outro nome masculino para a Lúa, formado sobre a raíz *mēns-, do que se conservan formas en varias linguas, como o grego μηνός, "menós", 'lúa', e incluso co sentido primitivo en linguas itálicas, como na [[lingua umbra|umbra]] ([[ablativo]] singular) "menzne", 'Lúa'. En latín esta forma *mēns- evolucionou semánticamente para designar o 'mes'. De ''lúa'' procede o termo ''luns'', que xa en latín designaba o 'día da lúa' (''dies lunae'').<ref>{{Cita libro|autor=Ernout, A. y Meillet, A.|ano= 1951 |edición=3.ª ed. |título= ''Dictionnaire etymologique de la langue latine''|lugar= París |editor= Klincksieck}}</ref>

== Formación da Lúa ==
[[Ficheiro:giantimpact.gif|miniatura|dereita|220px|Representación artística do impacto xigante que é a hipótese de como se formou a Lúa.]]
{{Artigo principal|Big Splash}}

A orixe da Lúa é incerta, mais as similitudes ao descubrir que a composición da Lúa era a mesma que a da superficie terrestre supúxose que a súa orixe tiña que vir da propia Terra. Varios mecanismos foron propostos para explicar a formación da Lúa fai 4,527 ± 0,010 millóns de anos. Esta idade é calculada en base á datación do [[isótopo]] das rochas lunares, entre 30 e 50 millóns de anos logo da orixe do Sistema Solar.<ref>{{cita publicación periódica |doi= 10.1126/science.1118842 |revista=[[Science]] |ano=2005 |volume=310 |número=5754 |páxinas=1671–1674 |título=Hf–W Chronometry of Lunar Metals and the Age and Early Differentiation of the Moon |apelidos=Kleine |nome=T. |autor2=Palme, H.; Mezger, K.; Halliday, A.N. |pmid=16308422|lingua=inglés}}</ref> Estes inclúen a fisión da Lúa desde a codia terrestre a través de [[Forza centrífuga|forzas centrífugas]],<ref name="Binder">{{cita publicación periódica |apelido=Binder |nome=A.B. |título=On the origin of the Moon by rotational fission |revista=The Moon |ano=1974 |volume=11 |número=2 |páxinas=53–76 |url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1974Moon...11...53B |doi=10.1007/BF01877794|lingua=inglés}}</ref> que deberían haber requirido tamén un xiro inicial da Terra;<ref name="BotM">{{cita libro|apelidos=Stroud|nome=Rick|título=The Book of the Moon|url=https://archive.org/details/bookofmoon0000stro|editor=Walken and Company|ano=2009|páxinas=[https://archive.org/details/bookofmoon0000stro/page/24 24]–27|isbn=0802717349}}</ref> a atracción gravitacional da Lúa en estado de formación,<ref name="Mitler">{{cita publicación periódica|apelido=Mitler |nome=H.E. |título=Formation of an iron-poor moon by partial capture, or: Yet another exotic theory of lunar origin |revista=[[Icarus (xornal)|Icarus]] |ano=1975 |volume=24 |páxinas=256–268 |url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1975Icar...24..256M |doi=10.1016/0019-1035(75)90102-5}}</ref> que houbese requirido unha extensión inviable da [[atmosfera terrestre|atmosfera]] para disipar a enerxía da Lúa, que se atopaba pasando;<ref name="BotM" /> e a co-formación da Lúa e a Terra xuntas no [[disco de acrecemento|disco de crecemento]] primordial, aínda que isto non explica o esgotamento de ferro en estado metálico na Lúa.<ref name="BotM" /> Estas hipóteses tampouco poden explicar o forte [[momento angular]] no sistema Terra-Lúa.<ref>{{cita publicación periódica|apelido=Stevenson |nome=D.J. |título=Origin of the moon–The collision hypothesis |revista=Annual Review of Earth and Planetary Sciences |ano=1987 |volume=15 |páxinas=271–315 |url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1987AREPS..15..271S |doi=10.1146/annurev.ea.15.050187.001415}}</ref>
[[Ficheiro:Big Splash Theia.gif|miniatura|esquerda|Animación (non esta a escala) de [[Tea (planeta)|Tea]] impactando contra a [[Terra]] provocando a formación da Lúa.]]

Nese aspecto, algúns [[Astronomía|astrónomos]] e [[Xeoloxía|xeólogos]] alegan que a Lúa teríase desprendido dunha masa incandescente de rocha licuefeita primordial, acabada de formar, a través da [[forza centrífuga]]. Un corpo tan grande en relación ao noso planeta dificilmente podía ser capturado nin tampouco era probable que se formara xunto á Terra. A hipótese xeral hoxe en día é que o sistema Terra-Lúa formouse como resultado dun [[Big Splash|grande impacto]]: na que un [[Obxecto astronómico|corpo celeste]] do tamaño aproximado de [[Marte]] (chamado [[Tea (planeta)|Tea]]) colidiu coa [[Historia da Terra|nova Terra]], a enorme enerxía fornecida polo choque fundiu a [[codia terrestre]] ao completo e guindou gran cantidade de restos incandescentes ao espazo. Co tempo, formouse un anel de rochas ao redor do noso planeta ata que, por [[acrecentamento]], formouse a Lúa.<ref name="taylor1998">{{cita web|url=http://www.psrd.hawaii.edu/Dec98/OriginEarthMoon.html|título=Origin of the Earth and Moon |apelido=Taylor|nome=G. Jeffrey|data=31 de diciembre de 1998|editor=Planetary Science Research Discoveries|dataacceso=7 de abril de 2010|lingua=inglés}}</ref> Crese que impactos xigantescos eran comúns no Sistema Solar primitivo. As modelaxes dun grande impacto a través de simulacións computacionais concordan coas medicións do momento angular do sistema Terra-Lúa, e o pequeno tamaño do núcleo lunar; á súa vez demostran que a maior parte da Lúa provén do impacto, non da nova Terra.<ref>{{cita publicación periódica|apelido=Canup |nome=R. |autor2=Asphaug, E. |título=Origin of the Moon in a giant impact near the end of the Earth's formation |revista=Nature |volume=412 |páxinas=708–712 |ano=2001 |doi=10.1038/35089010 |pmid=11507633 |número=6848|lingua=inglés}}</ref> Con todo, algúns [[meteorito]]s demostran que as composicións isotópicas do [[osíxeno]] e o [[volframio|tungsteno]] doutros corpos do Sistema Solar interior tales como Marte e [[4 Vesta]] son moi distintas ás da Terra, mentres que a Terra e a Lúa posúen composicións isotópicas practicamente idénticas. O mesturado do material evaporado posterior ao impacto entre a Terra e a Lúa puido haber equiparado as composicións,<ref>{{cita publicación periódica|apelido=Pahlevan|nome=Kaveh|autor2=Stevenson, David J.|ano=2007|título=Equilibration in the aftermath of the lunar-forming giant impact|revista=Earth and Planetary Science Letters|volume=262|número=3–4|páxinas=438–449|doi=10.1016/j.epsl.2007.07.055|lingua=inglés}}</ref> aínda que isto é debatido.<ref>{{cita publicación periódica |apelido=Nield |nome=Ted |título=Moonwalk (summary of meeting at Meteoritical Society's 72nd Annual Meeting, Nancy, France) |revista=Geoscientist |volume=19 |páxinas=8 |ano=2009 |url=http://www.geolsoc.org.uk/gsl/geoscientist/geonews/page6072.html |lingua=inglés |data-acceso=27 de outubro de 2013 |data-arquivo=27 de setembro de 2012 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120927034348/http://www.geolsoc.org.uk/gsl/geoscientist/geonews/page6072.html |url-morta=yes }}</ref> Esta teoría tamén explica a grande [[oblicuidade da eclíptica|inclinación axial]] do [[eixe de rotación]] terrestre que sería provocada polo impacto.

Trala súa formación, a Lúa experimentou un período cataclísmico, datado en torno a fai 3800-4000 millóns de anos, no que a Lúa e os outros corpos do Sistema Solar interior sufriron violentos impactos de grandes asteroides. Este período, coñecido como [[bombardeo intenso tardío]], formou a maior parte dos cráteres observados nos biosbardos, así como en [[Mercurio (planeta)|Mercurio]]. A análise da superficie da Lúa dá importantes datos sobre este período final na formación do Sistema solar. Posteriormente produciuse unha época de vulcanismo consistente na emisión de grandes cantidades de [[lava]], que encheron as maiores concas de impacto formando os mares lunares e que acabou fai 3.000 millóns de anos. Desde entón, pouco máis acaeceu na superficie lunar que a formación de novos cráteres debido ao impacto de asteroides.

Hai aínda un grupo de teóricos que consideran que, sexa cal fose a forma como xurdiron, habería dous satélites naturais orbitando a Terra: o maior sería a Lúa, e o menor volvería bater coa Terra, formando as masas continentais.

Recentemente, con todo, os datos enviados pola sonda xaponesa [[Kaguya|SELENE]] (acrónimo de Selenological and Engineering Explorer) mostraron que devandito vulcanismo durou máis do que se pensaba, habendo acabado na cara oculta fai 2500 millóns de anos.<ref>[http://www.sondasespaciales.com/index.php?option=com_content&task=view&id=11318&Itemid=42 El vulcanismo lunar duró más tiempo del esperado]</ref>

A importante cantidade de enerxía liberada no grande impacto e a subsecuente fusión do material na órbita da Terra puido haber derretido a capa superficial da Terra, formando un océano de [[magma]].<ref name="Warren1985">{{cita publicación periódica|apelido=Warren|nome=P. H.|ano=1985|título=The magma ocean concept and lunar evolution|revista=Annual review of earth and planetary sciences.|volume=13|páxinas=201–240|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1985AREPS..13..201W|doi=10.1146/annurev.ea.13.050185.001221
|lingua=inglés}}</ref><ref>{{cita publicación periódica|apelido=Tonks|nome=W. Brian|autor2=Melosh, H. Jay|ano=1993|título=Magma ocean formation due to giant impacts|publicación=Journal of Geophysical Research|volume=98|número=E3|páxinas=5319–5333|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1993JGR....98.5319T|doi=10.1029/92JE02726|lingua=inglés}}</ref> A recentemente formada Lúa puido tamén haber tido o seu propio [[océano de magma lunar]]; as estimacións da súa profundidade varían entre 500&nbsp;km e o raio enteiro da Lúa.

A súa órbita inicial era moito máis próxima que a actual e o día terrestre era moito máis curto xa que a Terra rotaba máis rápido. Durante centos de millóns de anos, a Lúa estivo afastándose lentamente da Terra, á vez que diminuíu a velocidade de [[rotación]] terrestre debido á transferencia de [[momento angular]] que se dá entre os dous astros. Este proceso de alonxamento continúa actualmente a razón de 38 [[milímetro|mm]] por ano.

Malia a súa exactitude explicando moitos aspectos da evidencia, aínda hai algunhas dificultades que non son explicadas na súa totalidade pola hipótese do grande impacto, a maioría das cales teñen relación coa composición lunar.<ref>{{Cita publicación periódica|revista= Science |autor= Daniel Clery |título= Impact Theory Gets Whacked |volume= 342 |páxina= 183 |data= 11 outubro de 2013 | doi=10.1126/science.342.6155.183 |lingua=inglés}}</ref> En 2001, un equipo do Carnegie Institute de Washington (Estados Unidos) publicou a medida máis precisa ata o momento da composición isotópica de rochas lunares.<ref name=wiechert>{{Cita publicación periódica|título=Oxygen Isotopes and the Moon-Forming Giant Impact | display-authors=1 |apelidos1=Wiechert |nome1=U. |apelidos2=Halliday |nome2=A. N. |apelidos3=Lee |nome3=D.-C. |apelidos4=Snyder |nome4=G. A. | apelidos5=Taylor | nome5=L. A. | apelidos6=Rumble | nome6=D. |volume=294 |número=12 |páxinas=345–348 |data= outubro 2001 | doi=10.1126/science.1063037 | url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/294/5541/345 |lingua=inglés |editor = [[Science]] | pmid=11598294 |revista=Science |bibcode = 2001Sci...294..345W }}</ref> Para a súa sorpresa, o equipo de investigadores atopou que as rochas do [[Proxecto Apollo]] tiñan unha composición isotópica idéntica á das rochas terrestres e diferente de case todos os demais corpos do sistema solar. Como a maioría do material que foi parar á órbita terrestre para formar a Lúa críase que proviña de [[Tea (planeta)|Tea]], a observación dos científicos estadounidenses foi completamente inesperada. En 2007, investigadores do California Institute of Technology anunciaron que había menos dun 1% de probabilidade de que Teia e a Terra tivesen composicións isotópicas idénticas.<ref name=ps2007>{{Cita publicación periódica|apelidos1=Pahlevan |nome1=Kaveh |apelidos2=Stevenson |nome2=David |título=Equilibration in the Aftermath of the Lunar-forming Giant Impact |revista=EPSL |volume=262 |número=3–4 |data= outubro 2007 |páxinas=438–449 | doi=10.1016/j.epsl.2007.07.055 | bibcode=2007E&PSL.262..438P |arxiv = 1012.5323 |lingua=inglés }}</ref> Finalmente, unha análise de 2012 dos isótopos do titanio en mostras lunares do Programa Apollo demostrou que a Lúa ten a mesma composición que a Terra,<ref name="test" /> o que entra en conflito coa hipótese do grande impacto respecto do que se esperaría se a Lúa se formase lonxe da órbita terrestre ou a partir de Teia e, xa que logo, cos resultados dos estudos citados anteriormente. Con todo, variacións na hipótese do grande impacto poderían explicar estes datos.

== Características físicas ==
[[Ficheiro:Afiche de la luna.svg|220px|miniatura|esquerda|Estrutura e características da Lúa]]
A Lúa é excepcionalmente grande en comparación co seu planeta a Terra: un cuarto do diámetro do planeta e 1/81 da súa masa.<ref name="worldbook"/> É o satélite máis grande do Sistema Solar en relación ao tamaño do seu planeta (aínda que [[Caronte (lúa)|Caronte]] é máis grande en relación ao [[planeta anano]] [[Plutón]]).<ref>{{cita web|url=http://www.planetary.org/explore/topics/pluto/|título=Space Topics: Pluto and Charon|editor=The Planetary Society|dataacceso=6 de abril de 2010|lingua=inglés|data-arquivo=18 de febreiro de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120218223842/http://www.planetary.org/explore/topics/pluto/|url-morta=yes}}</ref> A superficie da Lúa é menos dunha décima parte da Terra, o que representa preto dun cuarto da área continental da Terra. Con todo, a Terra e a Lúa seguen sendo consideradas un sistema planeta-satélite, en lugar dun sistema dobre planetario, xa que o seu [[Baricentro (astronomía)|baricentro]], está situado preto de 1700&nbsp;km (aproximadamente un cuarto do raio da Terra) baixo a superficie da Terra.<ref>{{cita web|título=Planet Definition Questions & Answers Sheet|editor=International Astronomical Union|ano=2006|url=http://www.iau.org/public_press/news/release/iau0601/q_answers/|dataacceso=24 de marzo de 2010|lingua=inglés|urlarquivo=https://www.webcitation.org/66BdVuemz?url=http://www.iau.org/public_press/news/release/iau0601/q_answers/|dataarquivo=15 de marzo de 2012|urlmorta=yes}}</ref>
=== Estrutura interna ===
A Lúa é un corpo [[diferenciación planetaria|diferenciado]]: ten [[Codia terrestre|codia]], [[Manto terrestre|manto]] e [[Núcleo (xeoloxía)|núcleo]] diferentes [[Xeoquímica|xeoquimicamente]]. A Lúa ten un [[núcleo interno]] sólido rico en [[ferro]] cun raio de 240 quilómetros e un [[núcleo externo]] composto principalmente de ferro líquido cun raio de aproximadamente 300 quilómetros. Ao redor do núcleo hai unha capa límite parcialmente fundida cun raio duns 500 quilómetros.<ref name="nasa"/> Crese que esta estrutura desenvolveuse a partir da [[cristalización fraccionada]] dun [[océano de magma lunar|océano de magma]] global pouco logo da formación da Lúa, fai 4500 millóns de anos.<ref name="crystallization"/> 
A cristalización deste océano de magma crearía un manto [[máfico]] a partir da [[Precipitación (reacción)|precipitación]] e o afundimento dos minerais [[olivina]], [[piroxena]] e [[ortopiroxena]]; despois de que preto de tres cuartas partes do océano de magma houbese cristalizado, os minerais [[plaxioclasio]] de menor densidade podíanse formar e flotar nunha costra na parte superior.<ref name="S06"/> Os últimos líquidos en cristalizar estarían inicialmente comprendidos entre a codia e o manto, cunha grande abundancia de elementos [[compatibilidade (xeoloxía)|incompatibles]] e elementos produtores de calor.<ref name="W06"/> De acordo con iso, a cartografía xeoquímica desde a órbita mostra que a codia é maioritariamente [[anortosito]],<ref name="L06"/> e as mostras de [[Rocha lunar|rochas lunares]] dos ríos de lava que saíron á superficie provenientes da fusión parcial do manto confirman a composición máfica do manto, que é máis rico en ferro que o da Terra.<ref name="W06"/> Técnicas xeofísicas indican que a codia ten un espesor medio duns 50&nbsp;km.<ref name="W06"/>

A Lúa é o segundo satélite máis denso do sistema solar logo de [[Ío (lúa)|Ío]].<ref name="Schubert2004" /> Con todo, o núcleo interior da Lúa é pequeno, dun raio duns 350&nbsp;km ou menos;<ref name="W06" /> isto é só un 20% do tamaño da lúa, en contraste co aproximadamente 50% da maioría dos outros [[planeta terrestre|corpos terrestres]]. A súa composición non está ben delimitada, pero é probable que sexa de [[ferro]] metálico aliado cunha pequena cantidade de [[xofre]] e [[níquel]]; a análise da rotación variable no tempo da Lúa indican que está, como mínimo, parcialmente fundido.<ref name="laser" />
=== Xeoloxía da superficie ===
{{Artigo principal|Xeoloxia da Lúa|Rocha lunar}}
[[Ficheiro:MoonTopoLOLA.png|miniatura|320px|Topografia da Lua.]]

A [[topografía]] da Lúa foi medida con [[lidar|altimetría láser]] e [[estereoscopia|análise estereoscópica]].<ref name="Topography" /> A característica topográfica máis visible da Lúa é a [[conca Polo Sur-Aitken]] da cara oculta, duns 2240&nbsp;km de diámetro: o cráter máis grande da Lúa e o cráter máis grande coñecido do sistema solar.<ref name="Spudis1994"/><ref name="Mineralogy"/> Con 13&nbsp;km de profundidade, o seu fondo é o punto máis baixo da superficie lunar.<ref name="Spudis1994"/><ref name="Discoveries"/> As maiores elevacións da superficie da Lúa están localizadas inmediatamente no nordeste; suxeriuse que esta área puido ser formada polo impacto de forma oblicua a conca do Polo sur-Aitken.<ref name="Conference" /> Outras concas de grande impacto, tales como os mares [[mar Imbrium|Imbrium]], [[mar Serenitatis|Serenitatis]], [[mar Crisium|Crisium]], [[mar Smythii|Smythii]] e [[mar Orientale|Orientale]], tamén posúen elevacións e depresións localmente importantes.<ref name="Spudis1994"/> A cara oculta da Lúa é de media 1,9&nbsp;km máis alta que a cara visible.<ref name="W06"/>
==== Características volcánicas ====
{{Artigo principal|Mar lunar}}
[[Ficheiro:Moon names_ca.svg| miniatura|350px|Cara visible da Lúa cos nomes dos mares e cráteres]]
As chairas lunares escuras e relativamente monótonas que poden verse claramente a primeira ollada chámanse ''[[mar lunar|mares]]'' por que os astrónomos da antigüidade crían que estaban cheas de auga.<ref name="Wlasuk"/> Hoxe en día sábese que son vastas piscinas solidificadas da antiga lava [[basalto|basáltica]]. Aínda que este material é similar ao basalto terrestre, o basalto lunar ten moita máis abundancia de ferro e carece completamente de minerais alterados pola auga.<ref name="Discoveries03"/><ref name="Xlibris"/>

A maioría destas lavas afluíu ou foi proxectada cara ás depresións formadas polos [[cráter de impacto|cráteres de impacto]] xa que eran as zonas de menor altitude da topografía lunar. Varias [[provincia xeolóxica|provincias xeolóxicas]] conteñen [[volcán en escudo|volcáns en escudo]] e [[domo lunar|domos volcánicos]] que se atopan preto dos mares da cara visible da lúa.<ref name="domes"/>

As zonas volcánicas poderían ter covas de tamaño 100 ou 1000 veces maior que as terrestres, especulándose que no futuro poderían dar acubillo a colonias no seu interior.<ref>{{Cita web|título=Take refuge in a cave – on the Moon|url=https://blogs.esa.int/caves/2020/08/20/take-refuge-in-a-cave-on-the-moon/|páxina-web=Caves & pangaea blog|data=2020-08-20|data-acceso=2020-08-22}}</ref>
[[Ficheiro:14284-Moon-Maskelyne-LRO-20141012.jpg|miniatura|150px|left|Evidència do vulcanismo recente.]]
Os mares atópanse case exclusivamente na cara visible da Lúa; cobren un 31% desta cara, en contraposición ás poucas manchas diseminadas da cara non visible, que cobren tan só un 2%.<ref name="Composition"/> Pensase que isto pode ser causado por unha [[KREEP|concentración de elementos produtores de calor]] baixo a codia na cara visible, tal como se ve nos mapas xeoquímicos obtidos polo [[espectrómetro]] de [[Radiación gamma|raios gamma]] do ''[[Lunar Prospector]]'', elementos que causarían que o manto de abaixo se quentase, se fundise parcialmente e saíse á superficie en erupcións.<ref name="S06" /><ref name="Maps-of-the-Moon" /><ref name="newmoon" /> A maior parte dos basaltos presentes nos mares xurdiu durante as erupcións do período ímbrico, hai cerca de 3-3,5 mil millóns de anos, agora ben algunhas mostras datadas a través de [[radiometría]] datan de fai 4,2 mil millóns de anos<ref name="Papike" /> mentres que as erupcións máis recentes datan de fai só 1,2 mil millóns de anos.<ref name="Hiesinger" />

As rexións máis claras da superficie lunar son denominadas ''terrae'' ou ''montañas'', xa que están máis elevadas que a maioría dos mares. Por datación radiométrica estableceuse que se formaron fai 4.400 millóns de anos, e poden representar os [[Cúmulo (xeoloxía)|cúmulos]] de [[plaxioclasio]] do océano de magma lunar.<ref name="Papike" /><ref name="Hiesinger" /> Ao contrario que a Terra, non se cre que se formaran importantes montañas lunares como resultado de eventos [[placa tectónica|tectónicos]].<ref name="Munsell" />

A concentración de mares na cara visíbel é probabelmente o reflexo dunha codia substancialmente máis espesa nas montañas da cara oculta, as cales puidéronse formar durante o impacto a pouca velocidade dunha segunda lúa terrestre varias decenas de millóns de anos logo da formación das propias lúas.<ref name="Lovett" /><ref name="Theconversation" />
{{Imaxe múltiple
 | posición_táboa = center
 | dirección = horizontal 
 | ancho = 250
 | título=  | posición_título =  | fondo_de_título = 
 | texto =  | posición_texto =   | fondo_de_texto =

 | foto1 = Moon back-view (Clementine dataset).png  | ancho1 =  | texto1 = [[Lado oculto da Lúa|Cara oculta]] | posición_texto1 =

 | foto2 = Moon right-view (Clementine dataset).png  | ancho2 =  | texto2 = Vista da dereita | posición_texto2 =

 | foto3 = Moon front-view (Clementine dataset).png | ancho3 =  | texto3 = [[Lado visível da Lúa|Cara visível]] | posición_texto3 =

 | foto4 = Moon left-view (Clementine dataset).png | ancho4 =  | texto4 = Vista da esquerda
| pé   = Catro vistas da Lúa. Da esquerda cara a dereita: o lado oculto, vista da dereita, lado visível e vista da esquerda. Observe que o lado virado cara a Terra presenta moitas máis rexións escuras (mares lunares) que a cara oculta.
}}

==== Cráteres de impacto ====
[[Ficheiro: Moon-craters.jpg |esquerda|200px|miniatura| Cráter lunar [[Daedalus (cráter)|Daedalus]] da cara oculta da Luna]]

O outro principal proceso xeolóxico que afectou a superficie lunar foi a formación de [[Cráter de impacto|cráteres de impacto]],
<ref name="Melosh"/> a consecuencia da colisión de asteroides e cometas coa superficie lunar. Estímase que só na cara visíbel existan arredor de trescentos mil cráteres cun diámetro superior a 1&nbsp;km.<ref name="SMART-1"/> Algúns destes teñen nomes en honor a investigadores, científicos, artistas e exploradores.<ref name="gazetteer" /> A [[Escala de tempo xeológico lunar|cronoloxía da xeoloxía lunar]] baséase nas características xeolóxicas de impacto máis prominentes, incluíndo [[nectárico]], [[Ímbrico Inferior|Imbrico]] e [[Mare Orientale]], estruturas caracterizadas por múltiples aneis de material revolto, normalmente con centenas e ata centos de miles de quilómetros de diámetro e asociadas cunha ampla plataforma de depósitos de exección que forman un [[estratigrafía|horizonte estratigráfico]] rexional.<ref name="geologic" /> A ausencia de atmosfera, meteoroloxía e procesos xeolóxicos recentes fai que moitos destes cráteres se encontren perfectamente preservados. Aínda que só algunhas das concas con múltiples aneis foron datadas definitivamente, son, no entanto, usadas como referencia para atribuír datas relativas. Como os cráteres de impacto se acumulan a un ritmo relativamente constante, a conta do número de cráteres en determinada área pode ser usada para estimar a idade da superficie.<ref name="geologic" /> As idades radiométricas das rochas de impacto recollidas durante as [[proxecto Apollo|misións Apollo]] datan de fai 3,8-4,1 mil millóns de anos. Isto foi usado para propor a existencia dun [[bombardeo intenso tardío|intenso bombardeo tardío]] de impactos.<ref name="Icarus" />

A codia da Lúa está cuberta por unha superficie ben [[Pulverización|esmiuzada]] e sometida a [[xardiñaría por impactos]], que se coñece co nome de [[rególito]], é formada a partir de procesos de impacto. A rególito máis fino -o [[chan lunar]] de cristal de [[Cuarzo|dióxido de silicio]] - ten unha textura como a da neve e cheira como [[pólvora]] gastada.<ref name="smell" /> O rególito das superficies máis antigas é, en xeral, máis espeso que o das superficies máis novas: variando no espesor entre os 10 a 20 m nos altiplanos e entre os 3 a 5 m nos mares.<ref name="Cambridge" /> Por baixo da capa de rególito atópase o megarególito, unha capa de rocha matriz bastante fracturada con varios quilómetros de espesor.<ref name="Nature" />

==== Presenza de auga ====
[[Ficheiro: Moon South Pole.jpg |miniatura|Composición de imaxes do polo sur lunar obtida pola sonda ''[[Clementine]]''.]]

Non se pode soster [[auga|auga en estado líquido]] na superficie lunar. Cando é exposta á radiación solar, a auga descomponse rapidamente a mediante un proceso denominado [[fotólise]], perdese cara ao espazo. Con todo, desde a década de 1960 formulouse a hipótese de que existen depósitos de auga en forma de xeo na Lua. O xeo tería orixe polos impactos de [[cometa]]s ou posiblemente producido a través da reacción entre rochas lunares ricas en osíxeno e hidróxeno co [[vento solar]], deixando vestixios de auga que poderían sobrevivir nos cráteres fríos e sen luz dos polos lunares.<ref name="Margot1999" /><ref name="Science" /> As simulacións en computadora suxiren que ata 14.000&nbsp;km² de superficie poden estar en sombra permanente.<ref name="M03" /> A presenza de cantidades utilizables de auga na Lúa é importante para considerar a viabilidade económica dunha eventual [[colonización da Lúa]], xa que o transporte de auga desde a Terra sería economicamente inviábel.<ref name="seedhouse2009" />

Nos últimos anos, descubriron que hai vestixios de auga na superficie lunar.<ref name="moonwater_18032010" /> En 1994, unha experiencia con radar biestático pola sonda '' [[Clementine]] '', indicou a existencia de pequenas bolsas de auga conxelada preto da superficie. Con todo, observacións posteriores no [[radiotelescopio de Arecibo]] suxiren que estas bolsas pódense tratar, en realidade, de rochas proxectadas desde cráteres de impacto recentes.<ref name="Ice" /> En 1998, o [[Lunar Prospector#Instrumentos|espectómetro de neutróns]] a bordo da sonda '' [[Lunar Prospector]] '', indicou que hai hidróxeno presente en elevada concentración no primeiro metro de profundidade do solo nas inmediacións das rexións polares.<ref name="Feldman1998" /> En 2008, unha mostra de rocha volcánica traída á Terra polo [[Apollo 15]] ([[1971]]) revelou que existían pequenas cantidades de auga no seu interior.<ref name="Saal2008" />

No mesmo ano de 2008, a sonda ''[[Chandrayaan 1]]'' confirmou a existencia de augas superficiais en forma de xeo a través do [[Moon Mineralogy Mapper|asignador de mineraloxía de a bordo]]. O espectrómetro observou liñas de absorción comúns co [[hidroxilo]] na luz solar reflectida, o que é evidencia de grandes cantidades de auga xeada na superficie lunar. A sonda mostrou que estas concentracións poden ser tan altas como 1000 [[partes por millón|ppm]].<ref name="Pieters2009">
{{Cita publicación periódica |doi=10.1126/science.1178658 |authors=Pieters, C. M.; Goswami, J. N.; Clark, R. N.; Annadurai, M.; Boardman, J.; Buratti, B.; Combe, J.-P.; Dyar, M. D.; Green, R.; Head, J. W.; Hibbitts, C.; Hicks, M.; Isaacson, P.; Klima, R.; Kramer, G.; Kumar, S.; Livo, E.; Lundeen, S.; Malaret, E.; McCord, T.; Mustard, J.; Nettles, J.; Petro, N.; Runyon, C.; Staid, M.; Sunshine, J.; Taylor, L. A.; Tompkins, S.; Varanasi, P. |date=2009 |title=Character and Spatial Distribution of OH/H2O on the Surface of the Moon Seen by M3 on Chandrayaan-1 |journal=Science |volume=326 |issue=5952 |pages=568–72 |pmid=19779151 |bibcode=2009Sci...326..568P}}
</ref> O [[13 de novembro]] de [[2009]], a Axencia espacial dos Estados Unidos [[NASA]] anunciou o achado de auga na Lúa. Cando, o [[9 de outubro]] a NASA estrelou a [[sonda espacial|sonda]] [[LCROSS]] e o seu impulsor Centauro no fondo do cráter [[Cabeus (cráter)|Cabeus]] no polo sur da Lúa, nunha operación que buscaba confirmar a presenza de auga no satélite natural da Terra. Na colisión levantouse unha columna de material desde o fondo do cráter que non recibira a luz do Sol en miles de millóns de anos.

"A auga que se levantou polo impacto da sonda podería encher unha ducia de baldes de oito litros", dixo o científico Anthony Colaprete. Os datos preliminares obtidos da análise deses materiais "indican que a misión descubriu, exitosamente, auga (...) e este descubrimento abre un novo capítulo no noso coñecemento da Lúa", afirmou a [[NASA]].

"A concentración e distribución de auga e doutras substancias requiren máis análises, pero podemos dicir con seguridade que (o cráter) Cabeus contén auga", afirmou Colaprete.<ref>{{Cita publicación periódica|editor=El mundo|autor=Science |url=http://www.elmundo.es/elmundo/2009/09/24/ciencia/1253779331.html |título= La NASA detecta agua en la superficie de la Luna |dataacceso=22/03/2015 |lingua=castelán}}
</ref>

== Distancia a Lúa ==
[[Ficheiro:Lunar perigee apogee.png|miniatura|320px|Comparación de tamaño aparente da Lúa entre o [[perixeo]]-[[apoxeo]]]]
En [[astronomía]], unha distancia lunar (LD) é a medida da distancia desde a Terra á Lúa. A distancia media entre a Terra e a Lúa é 384 400 [[quilómetro]]s (238 855 [[milla]]s).<ref name="NASA-LD">{{Cita web|url=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Display=Facts&Object=Moon|título="Solar System Exploration - Earth's Moon: Facts & Figures|dataacceso=6 de novembro de 2011|autor=NASA Staff|data=10 de maio de 2011|editor=[[NASA]]|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140210103759/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Moon&Display=Facts|dataarquivo=10 de febreiro de 2014|urlmorta=yes}}</ref> A distancia real varía ao longo da [[órbita da lúa]].

Realízanse medicións de alta precisión da distancia á lúa medindo o tempo que tarda a luz en viaxar entre estacións [[LIDAR]] na Terra a [[retroreflector]]es colocados na Lúa.

A Lúa afástase da Terra a unha taxa media de 3,8&nbsp;cm por ano, como se detectou nun [[Laser Ranging Retro-Reflector|experimento de medición lunar con láser]] .<ref>{{Cita web|url=http://curious.astro.cornell.edu/question.php?number=124|título= Is the Moon moving away from the Earth? When was this discovered?|lingua=inglés|dataacceso=27/10/2013}}</ref><ref>{{cita libro|título=Solar System Dynamics|autor=C.D. Murray & S.F. Dermott|editor=Cambridge University Press|ano=1999|páxina=184}}</ref><ref>{{cita libro | apelidos = Dickinson | nome = Terence |ligazónautor= Terence Dickinson |autor2=
 | título = From the Big Bang to Planet X | editorial = [[Camden House]] | ano = 1993 | localización = Camden East, Ontario | páxinas = [https://archive.org/details/frombigbangtopla00unse/page/n80 79]–81 | url =https://archive.org/details/frombigbangtopla00unse|  id = | isbn = 0-921820-71-2 }}</ref> A taxa da recesión considérase anormalmente alta.<ref>{{cita publicación periódica | author =Bills, B.G., and Ray, R.D. | title =Lunar Orbital Evolution: A Synthesis of Recent Results | journal =Geophysical Research Letters | volume =26 | pages =3045-3048 | year =1999 | url =http://www.agu.org/pubs/crossref/1999/1999GL008348.shtml | doi =10.1029/1999GL008348 | issue =19 | apelidos = | data = | revista = | data-acceso =27 de outubro de 2013 | urlarquivo =https://web.archive.org/web/20120122163626/http://www.agu.org/pubs/crossref/1999/1999GL008348.shtml | dataarquivo =22 de xaneiro de 2012 | urlmorta =yes }}</ref> Por coincidencia, a diagonal dos [[reflector de esquina|cubos]] dos retrorreflectores na Lúa tamén é de 3,8&nbsp;cm.<ref>[http://eclipse.gsfc.nasa.gov/SEhelp/ApolloLaser.html MEASURING THE MOON'S DISTANCE]</ref><ref>[http://www.physics.ucsd.edu/~tmurphy/apollo/lrrr.html Lunar Retroreflectors]</ref>

A primeira persoa que mediu a distancia á Lúa foi o astrónomo e xeógrafo [[Hiparco]], século II a.C., utilizando [[trigonometría]] sinxela. Errando en aproximadamente 26 000&nbsp;km da distancia real, un erro de aproximadamente 6,8%.

O catálogo de obxectos próximos da [[NASA]] inclúe as distancias á Terra de asteroides e cometas medidas en distancias lunares (LD).<ref>{{Cita web |url=http://neo.jpl.nasa.gov/ca/ |título=NEO Earth Close Approaches |data-acceso=27 de outubro de 2013 |data-arquivo=07 de marzo de 2014 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20140307125729/http://neo.jpl.nasa.gov/ca/ |url-morta=yes }}</ref>

== Revolucións da Lúa ==
A Lúa tarda en dar unha volta ao redor da [[Terra]] 27 [[día|d]] 7 [[hora|h]] 43 [[minuto|min]] considerando o xiro respecto ao fondo estelar (revolución sideral), pero 29 d 12 h 44 min con respecto ao Sol (revolución sinódica). Isto débese a que neste lapso a Terra virou ao redor do Sol (ver [[mes]]). Esta última revolución rexe as [[fases da Lúa]], [[eclipse]]s e [[marea]]s lunisolares.

Como a Lúa tarda o mesmo tempo en dar unha volta sobre si mesma que en torno á Terra, presenta sempre a mesma cara. Este fenómeno é debido a que a Terra, por un efecto chamado [[gradiente gravitatorio]], e relacionado coas [[Marea|mareas]] producidas pola Terra na Lúa, acoplou os movementos de xiro sobre o seu eixe e de xiro arredor da Terra. A maioría dos satélites regulares presentan este fenómeno respecto dos seus planetas. Así pois, ata a época da investigación espacial ([[Luna 3]]) non foi posible ver a cara lunar oculta, que presenta unha disimetría respecto da cara visible. O Sol ilumina sempre a metade da Lúa (exceptuando nas eclipses de lúa), que non ten por que coincidir coa cara visible, producindo as [[fases da Lúa]]. A inmobilización aparente da Lúa respecto da Terra produciuse porque a gravidade terrestre actúa sobre as irregularidades do globo lunar de forma que no transcurso do tempo a parte visible ten 4&nbsp;km máis de raio que a parte non visible, estando o [[centro de gravidade]] lunar desprazado do centro lunar 1,8&nbsp;km cara á Terra.
* '''Revolución sinódica:''' é o intervalo de tempo necesario para que a Lúa volva ter unha posición análoga con respecto ao Sol e á Terra. A súa duración é de 29 d 12 h 44 min 2,78 s. Tamén se lle denomina lunación ou mes lunar.
* '''Revolución sideral:''' é o intervalo de tempo que tarda á Lúa en volver a ter unha posición análoga con respecto ás estrelas. A súa duración é de 27 d 7 h 43 min 11,5 s.
* '''Revolución trópica:''' é o lapso necesario para que a Lúa volva ter igual lonxitude celeste. A súa duración é de 27 d 7 h 43 min 4,7 s.
* '''Revolución draconítica''': é o tempo que tarda a Lúa en pasar dúas veces consecutivas polo nodo ascendente. A súa duración é de 27 d 5 h 5 min 36 s.
* '''Revolución anomalística:''' é o intervalo de tempo que transcorre entre 2 pasos consecutivos da Lúa polo perixeo. A súa duración é de 27&nbsp;d 13&nbsp;h 18&nbsp;min 33&nbsp;s.

== Movemento de translación lunar ==

O feito de que a Lúa saia aproximadamente unha hora máis tarde cada día explícase coñecendo a órbita da Lúa ao redor da Terra. A Lúa completa unha volta ao redor da Terra aproximadamente nuns 28 días. Se a Terra non rotase sobre o seu propio eixe, sería moi fácil detectar o movemento da Lúa na súa órbita. Este movemento fai que a Lúa avance ao redor de 12° no ceo cada día. Se a Terra non rotase, o que se vería sería a Lúa cruzando a [[esfera celeste|bóveda celeste]] de oeste a leste durante dúas semanas, e logo estaría dúas semanas ausente (durante as cales a Lúa sería visible no lado oposto do Globo).

Con todo, a Terra completa un xiro cada día (a dirección de xiro é tamén cara ao leste). Así, cada día lévalle á Terra ao redor de 50 minutos máis para estar de fronte coa Lúa novamente (o cal significa que se pode ver a Lúa no ceo). O xiro da Terra e o movemento orbital da Lúa combínanse, de tal forma que a saída da Lúa atrásase da orde de 50 minutos cada día.

Tendo en conta que a Lúa tarda aproximadamente 28 días en completar a súa órbita ao redor da Terra, e esta tarda 24 horas en completar unha revolución ao redor do seu eixe, é sinxelo calcular o "atraso" diario da Lúa:

Mentres que en 24 horas a Terra realizaría unha revolución completa, a Lúa só percorrería un 1/28 da súa órbita ao redor da Terra, o cal expresado en graos de arco dá:

::<math> \frac{360^\circ}{28}={12^\circ} {51'}</math>

Se agora se calculase o tempo que a Terra na súa rotación tarda en percorrer este arco,

::<math>\frac{12^\circ 51'}{360^\circ}\times{24}\times{60}={50,4}</math>

dá os aproximadamente 51 minutos que a Lúa atrasa a súa saída cada día.

Para notar o movemento da Lúa na súa órbita, hai que ter en conta a súa localización no momento da posta de Sol durante algúns días. O seu movemento orbital levaraa a un punto máis cara ao leste no ceo no [[crepúsculo]] cada día.

<center>
<gallery caption="Caras da lúa">
Imaxe:East-Side-Phase-180.jpg|90° oeste
Imaxe:Phase-180.jpg|Cara visible
Imaxe:Far-Side-Phase-180.jpg|[[Cara oculta da Lúa|Cara oculta]]
Imaxe:West-Side-Phase-180.jpg|90° leste
</gallery>
</center>

== Movemento de rotación ==

[[Ficheiro:Moon phases 00.jpg|miniatura|800px|center|

[[Fases da lúa]] vistas desde o hemisferio norte (desde o hemisferio sur a súa orde é inverso)]]A Lúa vira sobre un eixe de rotación que ten unha inclinación de 88,3° con respecto ao plano da elíptica de translación ao redor da Terra. Dado que a duración dos dous movementos é a mesma, a Lúa presenta á Terra constantemente o mesmo hemisferio. A Lúa tarda 27,32 días en dar unha volta sobre si mesma.
== Translación da Lúa ao redor do Sol ==

Ao desprazarse en torno do Sol, a Terra arrastra ao seu satélite e a forma da traxectoria que esta describe é unha curva de tal natureza que dirixe sempre a súa concavidade cara ao Sol.

A velocidade con que a Lúa se despraza na súa órbita ao redor da Terra é de '''1''' km/s.
== Libración ==

{{Artigo principal|Libración}}
[[Ficheiro:Lunar libration with phase2.gif|miniatura|220px|Libración: A animación mostra un conxunto de vistas simuladas da lúa ao longo dun mes]]
Debido á [[excentricidade]] da órbita lunar, a inclinación do eixe de rotación da Lúa con respecto ao plano da eclíptica e ao movemento de rotación da Terra no curso dunha revolución sideral, lógrase ver, desde a Terra, un 59% da superficie da Lúa -en vez do 50%-, coma se estivese animado de lixeiros abalos de leste a oeste e de norte a sur. Estes movementos aparentes coñécense co nome de libración.
=== Libración en lonxitude ===
Débese a que o movemento de rotación da Lúa é uniforme mentres que a súa velocidade angular non o é. É máxima no [[perixeo]] e mínima no [[apoxeo]]. Debido a esa Libración o satélite ten un abalo de oriente a poñente, grazas ao cal lógrase ver a superficie convexa correspondente á dun [[Fuso horario|fuso]] de 7°.
=== Libración en latitude ===
[[Ficheiro:HalfMoon.jpg|miniatura|220px|esquerda|Lúa menguante (vista desde o [[hemisferio norte]]).]]
É debido á inclinación do eixe de rotación da Lúa con respecto ao plano da súa órbita e á eclíptica. Devandito eixe forma un ángulo de 88°30′ co plano da eclíptica e como o da órbita lunar é de 5° con respecto á eclíptica, entón o ángulo formado co eixe de rotación da Lúa co plano da súa órbita é de 6°30′. Polo tanto, non só poden verse o polo norte e o polo sur da Lúa senón que se logra ver 6°30′ máis aló do polo sur. Esta libración é unha especie de cabeceo de norte a sur nun tempo que non é igual a unha revolución sideral, pois é de 27,2 días.
=== Libración diúrna ===
Débese ao feito de que o raio terrestre non é desprezable con respecto á distancia á Lúa. O valor desta libración é de case un grado, valor aproximado ao seu grao de [[paralaxe]].

== Sistema binario ==

A Lúa polo seu tamaño é o quinto [[Satélite natural|satélite]] do [[Sistema Solar]]. Porén, tomando como criterio de comparación o cociente de masas co seu planeta resulta que [[Ganímedes (lúa)|Ganímedes]] é 1/12500 a masa de [[Xúpiter]], [[Titán (lúa)|Titán]] é 1/4700 a masa de [[Saturno]] e a Lúa é 1/81,3 a masa da [[Terra]]. Deste xeito poderíase considerar o sistema Terra-Lúa como un sistema binario.

== Planeta dobre ==

[[Ficheiro:Moon Earth Comparison.png|miniatura|Comparación a escala da Lúa e a [[Terra]].]]
É a denominación que algúns científicos dan ao sistema Terra-Lúa debido ao desmesurado tamaño que presenta o satélite con relación ao planeta, de só 81 veces menor masa, é dicir só 3,6 veces menor que a Terra en diámetro (se o planeta fose do tamaño dunha pelota de baloncesto, a Lúa sería como unha pelota de tenis).

Esta afirmación apóiase nas relacións existentes entre os distintos planetas do Sistema Solar e os seus satélites, variando estas entre as 3,6/1 veces menor da Lúa e as 8924/1 do satélite XIII Leda con relación a [[Xúpiter]].

Outras relacións son: V Miranda 105/1 con relación a [[Urano]], II Deimos 566/1 con relación a [[Marte]] ó I Ío de 39/1 con relación a Xúpiter.

Tamén se apoia esta denominación na inexistencia de máis satélites naturais que orbiten á Terra, pois o habitual é que non exista ningún (caso de [[Mercurio (planeta)|Mercurio]] ou [[Venus]]) ou que existan multitude deles como sucede nos planetas do tipo xoviano.

Así, cando se di que a Terra describe unha elipse en torno ao Sol, en realidade débese dicir que a órbita descríbea o centro do sistema Terra-Lúa. Ambos os astros, unidos por un eixe invisible, forman algo así como un [[haltere]] disimétrico que xira en torno ao seu centro de gravidade.

Debido a que a masa da Terra é moi superior á da Lúa, ese centro, denominado [[Baricentro (astronomía)|baricentro]], que divide á masa común en dúas partes iguais, está situado no interior do globo terrestre, a uns 4683&nbsp;km do seu centro. Así, 26 veces ao ano, a Lúa pasa alternativamente dun lado ao outro lado da órbita terrestre.

Desas consideracións, despréndese que os movementos da Lúa son moito máis complexos do que se supón, sendo necesario para determinar con exactitude os movementos reais da Lúa ter en conta nada menos que .475 irregularidades nos movementos lunares diferentes e que inclúen as perturbacións da súa órbita debidas á atracción exercida polos demais astros do sistema solar, especialmente Venus (o máis próximo) e Xúpiter (o de maior masa), así como entre outros a aceleración secular do movemento da Lúa.

== Órbita da Lúa ==
{{Artigo principal|Órbita da Lúa}}
A Lúa xira arredor da Terra, describindo unha traxectoria [[Elipse (xeometría)|elíptica]] de baixa excentricidade, a unha distancia media de 384 400 quilómetros e nun sentido antihorario acompañándoa no seu xiro arredor do Sol. A súa órbita é elíptica, cun [[perixeo]] a 356 400 [[Quilómetro|km]] e un [[apoxeo]] a 406 700&nbsp;km, momento no que a lúa se ve máis pequena aínda estando chea (de calquera xeito, non deixa de ser unhas 25 000 veces máis brillante ca [[Alfa Canis Majoris|Sirio]]).

A distancia entre a Terra e o seu satélite natural varía, así como tamén a velocidade na órbita. Dado que a rotación lunar é uniforme e a súa traslación non, pois segue as [[leis de Kepler]], prodúcese unha [[libración|Libración en lonxitude]] que permite ver un pouco da superficie lunar ao leste e ao oeste, que de non ser así non se vería. O plano da órbita lunar está inclinado respecto da [[eclíptica]] uns 5° polo que se produce unha [[Libración|Libración en latitude]] que permite ver alternativamente un pouco máis aló do polo norte ou do sur. Por ambos os movementos o total de superficie lunar vista desde a Terra alcanza un 59% do total. Cada vez que a Lúa cruza a eclíptica, se a Terra e o Sol están sensiblemente aliñados ([[fases da lúa|Lúa chea]] ('''Plenilunio''') ou [[fases da lúa|Lúa nova]] ('''Novilunio''')) producirase unha [[eclipse lunar]] ou unha [[eclipse solar]].

A órbita da Lúa é especialmente complexa. A razón é que a Lúa esta suficientemente lonxe da Terra e a forza de gravidade exercida polo [[Sol]] é significativa. Dada a complexidade do movemento, os [[nodos da Lúa]], non están fixos, senón que dan unha volta en 18,6 anos. O eixe da elipse lunar non está fixo e o [[apoxeo]] e [[perixeo]] dan unha volta completa en 8,85 anos. A inclinación da órbita varía entre 5° e 5°18′. De feito, para calcular a posición da Lúa con exactitude fai falta ter en conta polo menos varios centos de termos. Ademais, a órbita Lúa-Terra atópase inclinada respecto do plano da órbita Terra-Sol, de modo que soamente en dous puntos da súa traxectoria, chamados nodos, poden producirse eclipses solares ou lunares.

Así mesmo, a Lúa afástase uns catro centímetros ao ano da Terra,<ref>{{cita web |url=http://www.rtve.es/television/20110427/telescopios/427958.shtml|título=Telescopios |dataacceso=27/10/2013|autor=RTVE |obra=Tres14 |lingua=castelán }}</ref> á vez que vai freando a rotación terrestre -o que fará que nun futuro afastado as eclipses totais de Sol deixen de producirse ao non ter a Lúa suficiente tamaño como para tapar o disco solar-. En teoría, dita separación debería prolongarse ata que a Lúa tardase 47 días en completar unha órbita ao redor do noso planeta, momento no cal o noso planeta tardaría 47 días en completar unha rotación ao redor do seu eixe, de modo similar ao que ocorre no sistema [[Plutón]]-[[Caronte (lúa)|Caronte]]. Con todo, a evolución futura do noso Sol pode trastornar esta evolución. É posible que ao converterse a nosa estrela nunha [[xigante vermella]] dentro de varios miles de millóns de anos, a proximidade da súa superficie ao sistema Terra-Lúa faga que a órbita lunar se vaia pechando ata que a Lúa estea a ao redor de 18 000 quilómetros da Terra -[[límite de Roche]]-, momento no cal a gravidade terrestre destruirá a Lúa converténdoa nuns aneis similares aos de [[Saturno]]. De todos os xeitos, o fin do sistema Terra-Lúa é incerto e depende da masa que perda o Sol neses estadios finais da súa evolución.<ref>{{Cita web|url=http://www.space.com/scienceastronomy/070122_temporary_moon.html|título= Earth's Moon Destined to Disintegrate|dataacceso=27/10/2013|lingua=inglés}}</ref>

[[Ficheiro:Speed of light from Earth to Moon.gif|miniatura|600px|center|Tempo requirido para que a luz viaxe desde a Terra ata a Lúa. O tamaño e a distancia están a escala.]]

== Fases da Lúa ==
<div style="float:left;margin-right:0.9em">
[[Ficheiro:Lunar libration with phase2.gif|miniatura|esquerda|140px|Fases da lúa.]]
</div>
{{Artigo principal|Fases da lúa}}
* Lúa crecente: [[Fases da lúa|fase da Lúa]] desde a lúa nova ata a lúa chea. Neste caso é máis empregado ''cuarto crecente'' ou o crecente (da lúa). Chámase así porque cada día vese máis superficie lunar.
* Lúa chea: estado da Lúa en que se ve desde a Terra todo o disco desta (a cara visible). Plenilunio (culto).
* Lúa minguante: fase da Lúa que vai desde a chea ata a nova. Coma no caso da lúa crecente, son máis empregadas as denominacións ''cuarto minguante'' ou o minguante, a minguante (da lúa). Devalo (culto).
* Lúa nova: fase da Lúa na que esta é iluminada polo Sol na cara oposta á Terra, e polo tanto non se ve máis que a súa sombra. Novilunio (culto).
* Lúa vella: é equivalente á Lúa chea.
[[Ficheiro:Fases da lúa (gl).png|centro|500px]]

== As eclipses solares e lunares ==
[[Ficheiro:Red Moon 04.jpg|miniatura|Lúa baixa no ceo; a cor vermella é causado pola atmosfera terrestre. Nas eclipses de Lúa, esta toma unha cor parecida.]]

As [[eclipse]]s débense a unha extraordinaria casualidade. O diámetro do Sol é 400 veces máis grande que o da Lúa, pero tamén está 400 veces máis lonxe, de modo que ambos abarcan aproximadamente o mesmo [[ángulo sólido]] para un observador situado na Terra.

A Lúa nunha [[eclipse lunar]] pode conter ata tres veces o seu diámetro dentro do cono de sombra causado pola Terra. Pola contra nunha [[eclipse solar]] a Lúa apenas tapa ao Sol (eclipse total) e en determinada parte da súa órbita, cando está máis distante, non chega a ocultalo completamente, deixando unha franxa anular (eclipse anular). A complexidade do movemento lunar dificulta o cálculo das eclipses e débese ter presente a periodicidade con que estas se producen (período [[Saros]]).

== As mareas ==

{{AP|Marea}}
En realidade, a Lúa non xira en torno á Terra, senón que a Terra e a Lúa xiran en torno ao centro de masas de ambos os dous. Non obstante, ao ser a Terra un corpo grande, a gravidade que sobre ela exerce a Lúa é distinta en cada punto.

No punto máis próximo é moito maior que no centro de masas da Terra, e maior neste que no punto máis afastado da Lúa.

Así, mentres a Terra xira en torno ao centro de gravidade do sistema Terra-Lúa, aparece á vez unha forza que intenta deformala, dándolle o aspecto dun ovo.

Este fenómeno chámase [[gradiente gravitatorio]], o cal produce as mareas.

Ao ser a Terra sólida a deformación afecta máis ás augas e á atmosfera e é o que dá o efecto suban e baixen dúas veces ao día (sobe nos puntos máis próximo e máis afastado da Lúa).
[[Ficheiro:Maré.jpg|left]]
Un efecto asociado é que as mareas frean á Terra na súa rotación (perde enerxía debido á fricción dos océanos co fondo do mar), e dado que o sistema Terra-Lúa ten que conservar o momento angular, a Lúa compénsao afastándose, actualmente, 38 [[milímetro]]s cada ano, como demostraron as medicións [[láser]] da distancia, posíbeis grazas aos [[Laser Ranging Retro-Reflector|retro-reflectores]] que os astronautas deixaron na Lúa.

== Auga na Lúa ==
Até o ano [[2009]] debateuse na comunidade científica a posíbel existencia de [[auga]] na Lúa. O ambiente selenita fai case imposible a presenza de auga: a non ser en forma cristalizada microscópica nas rochas, a existencia de auga líquida é practicamente imposíbel, xa que na maior parte da superficie lunar, por momentos a temperatura ascende moito.

Isto e a falta dunha atmosfera implican que toda auga exposta ao ambiente lunar típico se sublime e que as súas moléculas se fuxan ao espazo. Non obstante dous descubrimentos, un en [[1996]] por parte da sonda [[Clementine]], e outro en [[1998]] debido ao [[Lunar Prospector]] detectaron imprevistas presenzas de [[hidróxeno]] nos polos lunares.<ref>[http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/ice/ice_moon.html Xeo na Lúa (texto en inglés, informe de la NASA)]</ref> e outro en [[1998]] debido ao [[Lunar Prospector]] detectaron imprevistas presenzas de [[hidróxeno]] nos polos lunares.<ref>{{Cita web |url=http://lunar.arc.nasa.gov/results/ice/eureka.htm |título=Eureka! Achado xeo nos polos da Lúa (texto en inglés informe da NASA){{!}}24-04-2006 |data-acceso=23-08-2015 |data-arquivo=06-08-2013 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130806085050/http://lunar.arc.nasa.gov/results//ice/eureka.htm |url-morta=yes }}</ref><ref>Glosario Selenográfico. José Carlos Violat Bordonau. España, 2006.</ref>

Unha hipótese para explicar tal fenómeno é que ese hidróxeno estea en forma de auga e que algúns [[cometa]]s, ao impactar nas zonas polares, puidesen crear cráteres onde non chega a luz solar. En tales cráteres quizais puidera encontrarse auga conxelada de orixe cometaria (é dicir: auga exóxena). No interior dos cráteres polares nunca chega a luz solar, permanecen nunha eterna escuridade e xamais soben dos 240&nbsp;°C. Nestes xélidos ocos hai auga conxelada ou un composto con hidróxeno como o [[metano]] (CH<sub>4</sub>). O 24 de setembro de 2009, a [[India]] reportou que a súa primeira nave de exploración lunar a [[Chandrayaan 1]] empregando o [[Moon Mineralogy Mapper]] (Trazador Mineralóxico Lunar) da [[NASA]], atopou evidencias dunha importante cantidade de auga endóxena (non procedente doutros astros) por debaixo da superficie da Lúa, tal auga sería en gran parte produto das reaccións químicas desencadeadas polas fortes radiacións que o mencionado satélite recibe, máis concretamente: o [[vento solar]] durante o día lunar faría que os ións de hidróxeno presentes nos materiais superficiais selenitas orixinen [[hidroxilo]] (OH) e auga ((H<sub>2</sub>O)), en canto ao posíbel [[xeo lunar]] algúns científicos suxiren que puidese haber até 300 millóns de toneladas nos cráteres polares que nunca reciben luz nin calor solar.<ref>{{Cita web|url = http://www.elpais.com/articulo/sociedad/Hallan/signos/agua/Luna/elpepusoc/20090924elpepusoc_6/Tes|autor = ELPAÍS.com|título = Hallan signos de agua en la Luna|dataacceso = }}</ref><ref>{{Cita web|url = http://www.timesonline.co.uk/tol/news/science/space/article6846639.ece|autor = Times Online|título = India’s lunar mission finds evidence of water on the Moon|dataacceso = 2009|data-arquivo = 10 de outubro de 2011|url-arquivo = https://web.archive.org/web/20111010144627/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/science/space/article6846639.ece|url-morta = yes}}</ref><ref>http://science.nasa.gov/headlines/y2009/24sep_moonwater.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090927092541/http://science.nasa.gov/headlines/y2009/24sep_moonwater.htm |date=27 de setembro de 2009 }} Water Molecules Found on the Moon Nasa</ref><ref name=repetida_1/>

=== Descubrimento de auga na Lúa ===
O [[13 de novembro]] de [[2009]], a Axencia espacial dos Estados Unidos, [[NASA]], anunciou o achado de auga na Lúa. Cando, o [[9 de outubro]] a NASA estrelou a sonda LCROSS e o seu impulsor Centauro no fondo do cráter Cabeus no polo sur da Lúa, nunha operación que buscaba confirmar a presenza de auga no satélite natural da Terra. A colisión levantou unha columna de material dende o fondo dun cráter que non recibiu a luz do Sol en miles de millóns de anos.

A auga que se levantou polo impacto da sonda podería encher unha ducia de baldes de oito litros, dixo o científico Anthony Colaprete. Os datos preliminares obtidos da análise deses materiais "indican que a misión descubriu, exitosamente, auga (...) e este descubrimento abre un novo capítulo no noso coñecemento da Lúa", afirmou a NASA.

"A concentración e distribución de auga e doutras substancias requiren máis análise, pero podemos dicir con seguridade que (o cráter) Cabeus contén auga", afirmou Colaprete.

== Atmosfera da Lúa ==
A Lúa ten unha atmosfera insignificante debido á súa baixa gravidade, incapaz de reter [[molécula]]s de gas na súa superficie. A totalidade da súa composición aínda descoñécese. O programa&nbsp;Apollo identificou átomos de [[helio]] e [[argon]], e máis tarde (en [[1988]]), observacións dende a Terra engadiron ións de [[sodio]] e [[potasio]]. A maior parte dos gases na súa superficie proveñen do seu interior.

A [[axitación térmica]] das moléculas de gas vén inducida pola [[radiación solar]] e polas colisións aleatorias entre as propias partículas atmosféricas. Na [[atmosfera terrestre]] as moléculas adoitan ter velocidades de centos de metros por segundo, pero excepcionalmente algunhas logran acadar velocidades de 2 000 a 3 000&nbsp;m/s. Dado que a velocidade de escape é de, aproximadamente, 11 200&nbsp;m/s estas nunca logran escapar ao espazo. Na Lúa, pola contra, ao ser a gravidade seis veces menor que no noso planeta, a velocidade de escape é así mesmo menor, da orde de 2 400&nbsp;m/s. Podemos deducir entón que se a Lúa tivo antano unha atmosfera, as moléculas máis rápidas puideron escapar dela para, segundo unha lei da teoría cinética dos gases, inducir as restantes a aumentar a súa velocidade, acelerando así o proceso de perda atmosférica. Calcúlase que a [[Fotoevaporación|desaparición completa]] da hipotética atmosfera lunar debeu realizarse ao longo de varios centenares de millóns de anos.

A practicamente ausencia de atmosfera no noso satélite obriga aos astronautas a dispoñer de equipos autónomos de subministración de gases, coñecidos como&nbsp;P.L.S.S. nos seus paseos pola superficie. Así mesmo, ao non existir un manto protector, as [[radiación ultravioleta|radiacións ultravioleta]] e os [[Radiación gamma|raios gamma]] emitidos polo [[Sol]] bombardean a superficie lunar, sendo necesario contar con traxes protectores especiais que eviten os seus efectos nocivos.

Para a tenue atmosfera lunar calquera pequeno cambio pode ser importante. A soa presenza dos astronautas altera localmente a súa presión e a súa composición ao enriquecela cos gases expirados por eles e polos que se escapan do módulo lunar cada vez que se efectúa unha&nbsp;[[Actividade extravehicular|EVA]]. Existe o temor de que os gases emitidos polas naves que na década do setenta aluaron na Lúa creasen unha [[Contaminación|polución]] ou contaminación de igual masa á da súa atmosfera nativa. Aínda que estes gases xa deberon desaparecer na súa maioría, aínda hai unha preocupación de que queden restos que impidan investigar sobre a atmosfera real da Lúa.

A atmosfera lunar recibe tamén achegas de partículas solares durante o día, que cesa ao chegar a noite. Durante a noite lunar, a presión pode baixar até non ser máis que de dous billonésimas partes da atmosfera terrestre, subindo durante o día até as oito billonésimas partes, demostrando así que a atmosfera lunar non é unha atmosfera permanente, senón unha concentración de partículas dependente do medio&nbsp;exolunar.

A [[ionosfera]] que rodea ao noso satélite diferénciase da terrestre no escaso número de partículas ionizadas, así como da presenza de [[electrón]]s pouco enerxéticos que, arrancados do chan da Lúa, son emitidos ao espazo polo impacto dos raios solares. Actualmente, púidose determinar a existencia dunha cola de sodio composta por vapores que se desprenden do noso satélite de forma similar a como o fan os gases dos [[cometa]]s.

A ausencia de [[Ar (atmosférico)|ar]], e en consecuencia de ventos, impide que se [[Erosión|erosione]] a superficie e que transporte terra e area, alisando e cubrindo as súas irregularidades. Debido á ausencia de aire non se transmite o [[son]]. A falta de atmosfera tamén significa que a superficie da Lúa non teña ningunha protección con respecto ao bombardeo esporádico de [[cometa]]s e [[asteroide]]s. Ademais, unha vez que se producen os impactos destes, os cráteres que resultan practicamente non se degradan a través do tempo pola falta de erosión.

== Relevo lunar ==
[[Ficheiro:Galileo moon phases.jpg|miniatura|Ilustración de Galileo (1616) sobre as fases lunares.]]
{{AP|Xeoloxía da Lúa}}

Cando [[Galileo Galilei]] apuntou o seu telescopio cara á Lúa en [[1610]] puido distinguir dúas rexións superficiais distintas. Ás rexións escuras denominounas «[[mar lunar|mares]]», os cales por suposto non teñen auga e levan nomes tales como Mar da Serenidade e Mar da Fecundidade; son planicies con poucos [[Cráter de impacto|cráteres]]. O resto da superficie lunar é máis brillante, e representa rexións máis elevadas cunha alta densidade de cráteres, tales como Tycho e Clavius. Na superficie lunar tamén existen cadeas de montañas que levan nomes como Alpes e Apeninos, igual que na [[Terra]]. A nomenclatura coa que se coñece o relevo lunar foi introducida no 1651 polo astrónomo Giovanni Battista Riccioli, que asignou nomes en latín a diversas estruturas na superficie.<ref>{{Cita web|url=https://indd.adobe.com/view/85d7e23e-ed4a-4775-846b-c7ba56d3c993|páxina-web=indd.adobe.com|data-acceso=2022-07-04|título=Mapping the Moon}}</ref>

Como curiosidade, cando a Lúa está moi próxima á fase de cuarto crecente, o xogo de luces e sombras na zona do terminador fan que se vexa unha X na Lúa.

<gallery>
Ficheiro:Tycho_crater_on_the_Moon.jpg|''[[Tycho (cráter)|Cráter Tycho]]'' na superficie lunar.
Ficheiro:Apollo 15 Tsiolkovsky crater.jpg|''[[Tsiolkovski (cráter)|Cráter Tsiolkovski]]'' fotografado dende o [[Apollo&nbsp;15]].
Ficheiro:AS8-13-2344.jpg|''Mar da Tranquilidade'' fotografado dende o [[Apollo&nbsp;8]].
Ficheiro:Mare Imbrium-AS17-M-2444.jpg|''Mar Imbrium'' e o ''[[Copérnico (cráter)|cráter Copérnico]]'', o cordal na parte superior son os ''montes Cárpatos''.
Ficheiro:Lunar crater Daedalus.jpg|Cráter Daedalus.
</gallery>

== Exploración lunar ==
[[Ficheiro: Aldrin Apollo 11.jpg|miniatura|O [[astronauta]] [[Buzz Aldrin]] na superficie da '''Lúa''' ([[1969]]).]]
A exploración da Lúa comezou o [[1958]] cando [[Unión Soviética|soviéticos]] e [[Estados Unidos de América|norteamericanos]] iniciaron, independentemente e en competición directa, proxectos para lanzar naves non tripuladas á órbita lunar. O principal programa da Unión Soviética foi o [[programa Luna]] (ou Lunik) que tiña por obxectivo chegar con naves non tripuladas á Lúa. A nave ''[[Luna 1]]'' foi a primeira en sobrevoar a Lúa en [[1959]]. O ''[[Luna 3]]'' logrou fotografar a [[cara oculta de la Lúa|cara oculta do satélite]] o [[4 de outubro]] de [[1959]].<ref>{{Cita web|editor=Encyclopedia Astronautica|url=http://www.astronautix.com/project/luna.htm#chrono|título= Luna Chronology: Luna E-3 |autor=astronautix.com|dataacceso=5/11/2013}}</ref>, o ''[[Luna 9]]'' logrou pousarse suavemente sobre a súa superficie, o ''[[Luna 10]]'' orbitou por primeira vez a Lúa, dous vehículos ''[[Programa Lunokhod|Lunokhod]]'' lograron pasearse pola súa superficie e a nave ''[[Luna 16]]'' levou uns poucos gramos de po lunar á Terra.

Os Estados Unidos seguiron varios programas. O primeiro foi o [[programa Pioneer]], logo veu o [[programa Ranger]] que estrelaba as súas naves contra a Lúa para lograr coas súas cámaras fotos detalladas da superficie. Só as ''[[Ranger 7]]'', ''[[Ranger 8|8]]'' e ''[[Ranger 9|9]]'' lograron o seu obxectivo. Sucedeuno [[programa Surveyor]] que conseguiu o aterraxe suaves de naves non tripuladas. O [[programa Lunar Orbiter]] ([[1966]]-[[1967]]) puxo naves non tripuladas en órbita lunar para cartografar esta e axudar ao [[proxecto Apollo]] (1966-[[1972]]) a pór un home na Lúa fito histórico que se logrou, coa aluaxe do [[Apollo 11]] o [[20 de xullo]] de [[1969]], cando [[Neil Armstrong]] e [[Buzz Aldrin]] se converterón nos primeiros homes en camiñar pola superficie da Lúa e que se retransmitiu a todo o planeta desde as diferentes instalacións da [[Rede do Espazo Profundo]]. O [[Madrid Deep Space Communications Complex|MDSCC]] en [[Robledo de Chavela]] ([[Madrid]], [[España]]) pertencente a ela, serviu de apoio durante toda a viaxe de ida e volta.<ref>[http://www.elmundo.es/magazine/num195/textos/luna3.html «La Revista: El hombre que pisó la Luna: Cuatro españoles en el Apolo XI»], artigo en ''El Mundo'', 31 de xaneiro de 2000 {{es}}</ref><ref>«Sen as vitais comunicacións mantidas entre o [[Apolo 11|Apolo XI]] e a estación madrileña de Robledo de Chavela, a nosa aterraxe na lúa non sería posible», afirmou [[Neil Armstrong]]. [http://www.elpais.com/articulo/madrid/MADRID/ROBLEDO_DE_CHAVELA_/MADRID/MADRID/primera/piedra/elpepuespmad/19950224elpmad_37/Tes Andrés Campos,«Excursiones: Ascensión a la Almenara: "La primera piedra"»], artigo en ''El País'', 24 de febreiro de 1995 {{es}}.</ref>

Existen grupos que dubidan deste evento, alegando que a Lúa transmitida pola televisión foi un escenario montado, e todo o evento sería usado como propaganda do réxime estadounidense durante a [[guerra fría]].

As naves estadounidenses [[Clementine]] e [[Lunar Prospector]], as xaponesas [[Hiten]] e [[Kaguya|Selene]], a europea [[SMART-1|Smart 1]], a chinesa [[Chang'e 1]] e a hindú [[Chandrayaan 1]] representaron unha volta á Lúa, abandonada desde a última misión realizada pola nave soviética ''[[Luna 24]]'' en [[1976]]. A súa misión foi detectar a presenza de vapor de auga mesturado con po lunar e procedente de [[cometa]]s que se estrelaron preto dos [[polos lunares]] en [[cráter de impacto|cráteres]] onde nunca son iluminados polo Sol.

En setembro de [[2005]], a [[NASA]] anunciou o proxecto dunha nova viaxe tripulada ao noso satélite, programado para o ano [[2018]].

En setembro de [[2009]], anunciouse que a sonda india Chandrayaan-1, que orbitaba a Lúa, detectou finas películas de auga na superficie, tras o impacto de LCROSS.<ref name=":0" /><ref name=repetida_1>[http://www.bbc.co.uk/mundo/ciencia_tecnologia/2009/09/090924_1145_agua_luna_gtg.shtml Detectan solo "húmido" na lua]</ref>

A finais dos anos [[2010]] a Lúa volve estar no punto de mira das axencias espaciais.<ref>{{Cita web|url=http://www.esa.int/esl/ESA_in_your_country/Spain/La_Antartida_en_el_punto_de_mira|apelidos=esa|páxina-web=European Space Agency|título=La Antártida, en el punto de mira|data-acceso=2019-01-21|lingua=es-ES}}</ref> A comezos de [[2019]] ([[3 de xaneiro]]) a sonda chinesa [[Chang'e 4]] aluou na cara oculta, desenvolvendo un experimento de cultivo de plantas que aparentemente fracasou.<ref>{{Cita web|url=https://www.eldiario.es/tecnologia/Change-oculta-brotes-vivieron-espacio_0_858114455.html|apelidos=digital|nome=Vida|páxina-web=eldiario.es|título=La sonda china, la cara oculta de la luna y los brotes que solo vivieron dos días en el espacio|data-acceso=2019-01-21|lingua=es}}</ref>

A comezos de 2019, coa asistencia da NASA, faise o primeiro intento de aluaxe privada. O 21 de febreiro, dende [[Cabo Cañaveral|Cabo Canaveiral]], a bordo dunha lanzadeira [[Space X]] Falcon 9, é enviada á Lúa unha nave da [[israel]]í [[SpaceIL]].<ref>{{Cita web|título=NASA is Aboard First Private Moon Landing Attempt|url=http://www.nasa.gov/feature/goddard/2019/nasa-is-aboard-first-private-moon-landing-attempt|páxina-web=NASA|data=2019-02-21|data-acceso=2019-02-22|nome=Svetlana|apelidos=Shekhtman}}</ref>

== Iconografía ==
{|class="floatright" style="border: 1px solid; font-size:70%; line-height:70%; text-align:center;" bgcolor="lightgrey"
||
{|
||[[Ficheiro:Medinet Habu Ramses III7.JPG|x150px|center]]<br/>Antigo Exipto
||[[Ficheiro:Moon-bonatti.png|x150px|center]]<br/>A Lúa, segundo Bonatti (1550)
|}
|-
||
{|
||[[Ficheiro:The travels and surprising adventures of Baron Munchausen; (1860) (14586237879).jpg|x200px|center]]<br/>Münchhausen
||[[Ficheiro:Le Voyage dans la lune.jpg|x200px|center]]<br/>[[Le Voyage dans la Lune|Viaxe a Lúa]], segundo [[Georges Méliès|Méliès]]
|}
|-
||
{|
||[[Ficheiro:Golden Crescent Moon.jpg|x162px|center]]<br/>[[Mesquita]] ([[Malaisia]])
||[[Ficheiro:Croissant, whole.jpg|x162px|center]]<br/>[[Croissant]]
|}
|}

As distintas formas que adopta a Lúa durante o seu ciclo de 28 días (especialmente a recoñocible silueta que lembra a unha letra "C" denominada ''crecente'') teñen unha ampla presenza en diversas manifestacións, que abarcan desde a [[mitoloxía]] ata a [[arte]], pasando pola [[heráldica]] ou a súa asociación simbólica co [[islam]]. Esta última vinculación (especialmente aos ollos dos non musulmáns) ten a súa orixe no século XVI, cando o ''crecente'' foi adoptado polos turcos como símbolo  heráldico, e non adquiriría a súa actual connotación como símbolo relixioso ata moito tempo despois.<ref>{{Cita libro|apelidos1=Hugh Honour |nome= John Fleming |título=Historia del arte |editorial=Reverte |ano= 1987 |isbn=9788429114416 |páxinas=251 de 650 |url=https://books.google.es/books?id=6R-F6SdKVO8C&pg=251}}</ref> A súa presenza é habitual nas agullas das [[mesquita]]s, e forma parte da bandeira dalgúns países (xeralmente de tradición islámica).

En  heráldica, o ''crecente'' pode adquirir distintas denominacións segundo estea orientado; a silueta formada por catro ''crecentes'' enlazados (que lembra a un trevo de catro follas) denomínase "lunel".<ref>{{Cita web|apelidos= García |nome=Xavier |título=Dibujo Heráldico |url=http://dibujoheraldico.blogspot.com.es/2011/11/crecientes.html|data=14 de novembro de 2011 |dataacceso=1 de abril de 2018}}</ref>

A súa presenza na arte remóntase á época das pinturas rupestres (con exemplos en [[Tassili n'Ajjer]], [[Alxeria]])<ref name="Unesco">{{Cita web |url=http://whc.unesco.org/es/list/179 |título=Tassili n'Ajjer |dataacceso=5 de setembro de 2009 |autor=Unesco |data=1982 }}</ref> e a súa aparición é omnipresente en todas as culturas da antigüidade, desde Exipto ata Roma. As artes plásticas (desde as ilustracións literarias ata o cinema), produciron numerosas imaxes máis ou menos  antropomórficas da Lúa, algunhas delas convertidas en auténticas iconas da cultura do século  XX (como as históricas imaxes da película de 1902 [[Le Voyage dans la Lune|Viaxe á Lúa]], obra dos irmáns  Méliès).

Por último, como exemplo dos variados usos que se dan á silueta do ''crecente'', cabe lembrar a relación da forma do [[croissant]] coa media lúa, circunstancia ligada co [[sitio de Viena]] polas tropas turcas en 1683.<ref>Ver en diccionario alemán de Jacob Grimm y Wilhelm Grimm, (''Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm'') [http://germazope.uni-trier.de/Projects/WBB/woerterbuecher/dwb/wbgui?lemmode=lemmasearch&mode=hierarchy&textsize=600&onlist=&word=kipfel&lemid=GK05212&query_start=1&totalhits=0&textword=&locpattern=&textpattern=&lemmapattern=&verspattern=#GK05212L0] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303182520/http://germazope.uni-trier.de/Projects/WBB/woerterbuecher/dwb/wbgui?lemmode=lemmasearch&mode=hierarchy&textsize=600&onlist=&word=kipfel&lemid=GK05212&query_start=1&totalhits=0&textword=&locpattern=&textpattern=&lemmapattern=&verspattern=#GK05212L0|date=03 de marzo de 2016}}</ref>

== A Lúa no dereito internacional ==
{|class="floatright" style="border: 1px solid; font-size:60%; line-height:70%; text-align:center;" bgcolor="lightgrey" width="150px"
|colspan=2 style="font-size:180%; line-height:100%"|Bandeiras que inclúen a imaxe da Lúa:
|-
||[[Ficheiro:Flag of Algeria.svg|50px|center]]<br/>[[Bandeira de Alxeria|Alxeria]]
||[[Ficheiro:Flag of the Comoros.svg|50px|center]]<br/>[[Bandeira das Comores|Comores]]
|-
||[[Ficheiro:Flag of Azerbaijan.svg|50px|center]]<br/>[[Bandeira de Azerbaidján|Azerbaidján]]
||[[Ficheiro:Flag of Brunei.svg|50px|center]]<br/>[[Bandeira de Brunei|Brunei]]
|-
||[[Ficheiro:Flag of Libya.svg|50px|center]]<br/>[[Bandeira de Libia|Libia]]
||[[Ficheiro:Flag of Malaysia.svg|50px|center]]<br/>[[Bandeira de Malaisia|Malaisia]]
|-
||[[Ficheiro:Flag of Maldives.svg|50px|center]]<br/>[[Bandeira das Maldivas|Maldivas]]
||[[Ficheiro:Flag of Mauritania.svg|50px|center]]<br/>[[Bandeira de Mauritania|Mauritania]]
|-
||[[Ficheiro:Flag of Nepal.svg|x30px|center]]<br/>[[Bandeira do Nepal|Nepal]]
||[[Ficheiro:Flag of Pakistan.svg|50px|center]]<br/>[[Bandeira de Paquistán|Paquistán]]
|-
||[[Ficheiro:Flag of Singapore.svg|50px|center]]<br/>[[Bandeira de Singapur|Singapur]]
||[[Ficheiro:Flag of Tunisia.svg|50px|center]]<br/>[[Bandeira de Tunisia|Tunisia]]
|-
||[[Ficheiro:Flag of Turkmenistan.svg|50px|center]]<br/>[[Bandeira de Turkmenistán|Turkmenistán]]
||[[Ficheiro:Flag of Turkey.svg|50px|center]]<br/>[[Bandeira de Turquía|Turquía]]
|-
||[[Ficheiro:Flag of Uzbekistan.svg|50px|center]]<br/>[[Bandeira de Uzbekistán|Uzbekistán]]
||[[Ficheiro:Flag of the Red Crescent reverse.svg|x30px|center]]<br/>Crecente Vermello
|-
|}

{{AP|Tratado sobre o espazo  ultraterrestre}}
As actividades que afectan de forma directa ao espazo exterior (no que se inclúe a Lúa) están reguladas por un tratado internacional asinado inicialmente en 1967 polos Estados Unidos, o Reino Unido e a Unión Soviética. En 2015, 103 países son parte do tratado, mentres que outros 89 asinaron o acordo pero aínda non o ratificaron.

Con todo, este feito non evitou que xurdisen algunhas iniciativas de lexitimidade legal máis que dubidosa, que periodicamente reclaman ante instancias oficiais a propiedade da Lúa, e que son reflectidas polos diarios polo seu rechamante carácter anecdótico:
* En [[1953]], o avogado [[chile]]non [[Jenaro Gajardo Vera]] rexistrou a propiedade da Lúa pagando 42.000 [[peso chileno|pesos]] da época, e a escritura fíxose oficial o [[25 de setembro]] de [[1954]] no [[Conservador de Bens Raíces]] da cidade de [[Talca]]. A historia de que o presidente [[Richard Nixon]] cumpriu a formalidade de pedirlle permiso para a aluaxe da [[Apollo 11]] en [[1969]] converteuse nun falso mito popular asociado á historia orixinal.<ref>{{Cita web |url=http://www.iiee.cl/reportajes_anecdotario_lunar.htm |título=Anecdotario lunar de la delegación chilena del IIEE. |data-acceso=01 de xaneiro de 2008 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20080101231756/http://www.iiee.cl/reportajes_anecdotario_lunar.htm |dataarquivo=01 de xaneiro de 2008 |urlmorta=yes }}</ref>
* En 1980, con posterioridade á firma do tratado internacional, o estadounidense [[Dennis Hope]] formalizou de novo nunha oficina do rexistro de [[San Francisco]] a "compra" da Lúa, dedicándose desde entón a vender "parcelas" en chan lunar.<ref>[http://www.elmundo.es/suplementos/cronica/2006/565/1156629605.html EL MUNDO - Suplemento crónica 565 - EL HOMBRE QUE VENDE LA LUNA]</ref>
Un novo aspecto a considerar deuse o 4 de marzo de [[2022]], ó caer sobre a Lúa o primeiro resto espacial de xeito non intencional.<ref name=":0">{{Cita web|título=Incoming! Debris enroute to the Moon|url=https://www.esa.int/Safety_Security/Space_Debris/Incoming!_Debris_enroute_to_the_Moon|páxina-web=www.esa.int|data-acceso=2022-03-08|lingua=en}}</ref> 

== Influencia sobre os ritmos fisiolóxicos durante o sono ==
Confirmouse cientificamente, despois de moitos anos de especulacións ao respecto, que hai unha correlación entre as fases da lúa e os [[ritmo circadiano|ritmos biolóxicos]] do ser humano durante o [[sono]]. Un grupo de científicos suízos observaron que, arredor da lúa chea, as [[ondas delta]] do [[electroencefalograma]] se reducían un 30 por cento durante o sono&nbsp;[[Movemento ocular rápido|MOR]], un indicador do sono profundo, que os participantes tardaron cinco minutos máis en conciliar o sono e, en xeral, que durmiron 20 minutos menos. Os participantes voluntarios sentiron que durmiron mal (calidade subxectiva do sono) durante a lúa chea, fase durante a cal se observaron neles niveis menores de [[melatonina]], hormona que regula os [[ciclo de sono-vixilia|ciclos de sono-vixilia]]. Trátase quizais dun ritmo&nbsp;circalunar&nbsp;que quedou como vestixio da antigüidade, "cando a lúa era responsábel da sincronización do comportamento humano". Considérase que esta é a primeira evidencia confiábel de que un ritmo lunar pode modular a estrutura do sono nos seres humanos cando se mide nas condicións altamente controladas dun protocolo de estudo de laboratorio circadiano sen a presenza das [[Zeitgeber|claves do tempo]].<ref>{{Cita publicación periódica |url=http://www.cell.com/current-biology/abstract/S0960-9822(13)00754-9 | autores=Cajochen, Ch., Altanay-Ekici, S., Münch, M., Frey, S., Knoblauch, V., y Wirz-Justice, A. |ano=2013 |título=Evidence that the human cycle influences human sleep |editor=Current Biology |data =25 de xullo do 2013 |páxinas= 1485-1488 |dataacceso= 21 de agosto de 2013 |lingua=en}}</ref><ref>[http://www.psiquiatria.com/noticias/trastornos_del_sueno/etiologia519/59828/?utm_source=legacy_psiquiatria.com&utm_campaign=tematico_trastornos_del_sueno_20130822&utm_medium=email Nota xornalística na páxina web Psiquiatria.com Sección Noticias/Enfermedades mentales/Trastornos del sueño/Etiología "Los ciclos lunares afectan al sueño". Consultado o 21 de agosto de 2013]</ref><ref>[http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0960982213007549 Resumo e gráficas do artigo orixinal (en inglés)]</ref>

== A Lúa na literatura ==
Na literatura foron á lúa [[Luciano de Samosata]], [[Astolfo]] en ''[[Orlando furioso]]'' de [[Ariosto]], na obra de [[Dante]], [[Cyrano de Bergerac]], o [[Barón de Münchhausen]], na obra de [[Jules Verne]] e [[Tintín (personaxe)|Tintín]].<ref>{{Cita web|título=Breve historia de la Luna|url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/opinion/2019/07/21/span-langglbreve-historia-luna-span/0003_201907E21P60991.htm|páxina-web=La Voz de Galicia|data=21 de xullo de 2019|data-acceso=1 de agosto de 2019|lingua=es|apelidos=Murado|nome=Miguel-Anxo}}</ref>

Frases formadas a partir de Lúa:
* ''Estar ou vivir na lúa''. Non se decatar do que acontece arredor dun.
* ''Lúa de mel''. Primeiros tempos despois do casamento (véxase [[hidromel]]).

== Notas ==
{{listaref|3|refs=
*<ref name="test">
{{Cita web|url=http://www.astrobio.net/pressrelease/4673/titanium-paternity-test-says-earth-is-the-moons-only-parent |título=Titanium Paternity Test Says Earth is the Moon's Only Parent (University of Chicago) |editor=Astrobio.net  |lingua=inglés |dataacceso=28/12/2014 }}</ref>
*<ref name="worldbook">{{cita web |apelido=Spudis |nome=P.D. |ano=2004 |url=http://www.nasa.gov/worldbook/moon_worldbook.html |título=Moon |editor=World Book Online Reference Center, [[NASA]] |dataacceso=12 de abril de 2007 |lingua=inglés |data-arquivo=17 de abril de 2007 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20070417004137/https://www.nasa.gov/worldbook/moon_worldbook.html |url-morta=yes }}</ref>
</ref>
*<ref name="nasa">{{Cita web|url=http://www.nasa.gov/topics/moonmars/features/lunar_core.html|título=NASA Research Team Reveals Moon Has Earth-Like Core|editor=NASA|data=01.06.11|lingua=inglés|data-acceso=29 de decembro de 2014|data-arquivo=11 de xaneiro de 2012|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120111112210/http://www.nasa.gov/topics/moonmars/features/lunar_core.html|url-morta=yes}}</ref>
*<ref name="crystallization">{{Cita publicación periódica|doi = 10.1038/ngeo417|título =Timing of crystallization of the lunar magma ocean constrained by the oldest zircon|ano= 2009|apelidos1 = Nemchin|nome1 = A.|apelidos2 = Timms|nome2 = N.|apelidos3 = Pidgeon|nome3 = R.|apelidos4 = Geisler|nome4 = T.|apelidos5 = Reddy|nome5 = S.|apelidos6 = Meyer|nome6 = C.|revista = Nature Geoscience|volume = 2|número= 2|páxinas = 133–136|bibcode = 2009NatGe...2..133N |lingua=inglés}}</ref>
*<ref name="S06">{{Cita publicación periódica |apelidos1=Shearer |nome1=C. |título=Thermal and magmatic evolution of the Moon |revista=Reviews in Mineralogy and Geochemistry |volume=60 |número=1 |páxinas=365–518 |ano=2006 |doi=10.2138/rmg.2006.60.4 |display-authors=1 |autor2= Please add first missing authors to populate metadata |lingua=inglés }}</ref>
*<ref name="W06">
{{cita novas |apelidos1=Wieczorek |nome1=M. |título=The constitution and structure of the lunar interior |xornal=Reviews in Mineralogy and Geochemistry |volume=60 |issue=1 |páxinas=221–364 |data=2006 |doi=10.2138/rmg.2006.60.3 |display-authors=1 |autor2=}}
</ref>
*<ref name="L06">
{{cita novas|apelidos1=Lucey |nome1=P. |apelidos2=Korotev |nome2=Randy L. |título=Understanding the lunar surface and space-Moon interactions |xornal=Reviews in Mineralogy and Geochemistry |volume=60 |issue=1 |páxinas=83–219 |data=2006 |doi=10.2138/rmg.2006.60.2 |display-authors=2 |autor3=}}
</ref>
*<ref name="Schubert2004">
{{Cita libro|apelidos=Schubert |nome=J. |editor=F. Bagenal ''et al.'' |título=Jupiter: The Planet, Satellites, and Magnetosphere |url=https://archive.org/details/isbn_9780521818087 |ano=2004 |editorial=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-81808-7 |páxinas=[https://archive.org/details/isbn_9780521818087/page/281 281]–306 |capítulo=Interior composition, structure, and dynamics of the Galilean satellites. |display-authors=1 |lingua=inglés }}
</ref>
*<ref name="laser">{{Cita publicación periódica|apelidos= Williams|nome= J.G.|autor2= Turyshev, S.G.; Boggs, D.H.; Ratcliff, J.T.|título= Lunar laser ranging science: Gravitational physics and lunar interior and geodesy|revista= Advances in Space Research|ano= 2006|volume= 37|número= 1|páxina= 6771|bibcode=2006AdSpR..37...67W|doi = 10.1016/j.asr.2005.05.013|arxiv = gr-qc/0412049 |lingua=inglés}}</ref>
*<ref name="Topography">{{Cita publicación periódica|título=Topography of the South Polar Region from Clementine Stereo Imaging|autor=Spudis, Paul D.; Cook, A.; Robinson, M.; Bussey, B.; Fessler, B.| bibcode=1998nvmi.conf...69S|revista=Workshop on New Views of the Moon: Integrated Remotely Sensed, Geophysical, and Sample Datasets|páxina=69|data= xaneiro 1998|lingua=inglés}}</ref>
*<ref name="Spudis1994">
{{Cita publicación periódica|doi=10.1126/science.266.5192.1848 |apelidos=Spudis |nome=Paul D. |autor2=Reisse, Robert A.; Gillis, Jeffrey J. |ano=1994 |título=Ancient Multiring Basins on the Moon Revealed by Clementine Laser Altimetry |revista=Science |volume=266 |número=5192 |páxinas=1848–1851 |bibcode=1994Sci...266.1848S |pmid=17737079 |lingua=inglés }}</ref>
*<ref name="Discoveries">{{Cita web|url = http://www.psrd.hawaii.edu/July98/spa.html|título= The Biggest Hole in the Solar System|apelidos= Taylor|nome= G.J.|data= 17 xullo 1998|editor= Planetary Science Research Discoveries, Hawai'i Institute of Geophysics and Planetology|lingua=inglés|dataacceso=31/12/2014}}</ref>
*<ref name="Conference" >{{Cita publicación periódica|apelidos=Schultz|nome=P. H.|data= marzo 1997|páxina=1259|volume=28|título=Forming the south-pole Aitken basin – The extreme games|editor=Conference Paper, 28th Annual Lunar and Planetary Science Conference|bibcode=1997LPI....28.1259S |lingua=inglés}}</ref>
*<ref name="Wlasuk">{{Cita libro|autor= Wlasuk, Peter|título= Observing the Moon| url= http://books.google.com/?id=TWtLIOlPwS4C|ano= 2000|editorial= Springer| isbn = 978-1-85233-193-1|páxina= 19 |lingua=inglés|dataacceso=31/12/2014}}</ref>
*<ref name="Mineralogy">{{Cita publicación periódica|doi =10.1029/97GL01718 |nome1= C.M.|apelidos1=Pieters|nome2=S.|apelidos2=Tompkins|nome3=J.W.|apelidos3=Head|nome4=P.C.|apelidos4=Hess|título= Mineralogy of the Mafic Anomaly in the South Pole‐Aitken Basin: Implications for excavation of the lunar mantle|editor= Geophysical Research Letters|volume= 24|número= 15|páxinas= 1903–1906|ano=1997|bibcode=1997GeoRL..24.1903P |lingua=inglés}}</ref>
*<ref name="Discoveries03">{{Cita web|url = http://www.psrd.hawaii.edu/April04/lunarAnorthosites.html|título= The Oldest Moon Rocks|apelidos= Norman|nome= M.|editorial= Planetary Science Research Discoveries|data= 21 abril 2004|lingua=inglés}}</ref>
*<ref name="domes">{{Cita publicación periódica|apelidos= Head|nome= L.W.J.W.|título= Lunar Gruithuisen and Mairan domes: Rheology and mode of emplacement|editorial= Journal of Geophysical Research|ano= 2003|volume= 108|url= http://www.agu.org/pubs/crossref/2003/2002JE001909.shtml|número= E2|doi= 10.1029/2002JE001909|páxina= 5012|bibcode= 2003JGRE..108.5012W|lingua= inglés|dataacceso= 1/01/2015|data-arquivo= 12/03/2007|url-arquivo= https://web.archive.org/web/20070312071105/http://www.agu.org/pubs/crossref/2003/2002JE001909.shtml|url-morta= yes}}</ref>
*<ref name="Composition">{{Cita publicación periódica|apelidos= Gillis|nome= J.J.|apelidos2= Spudis|nome2= P.D.|título= The Composition and Geologic Setting of Lunar Far Side Maria|editor= Lunar and Planetary Science|ano= 1996|volume= 27|páxinas= 413–404|bibcode = 1996LPI....27..413G|lingua=inglés}}</ref>
*<ref name="Maps-of-the-Moon">{{Cita publicación periódica|url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/281/5382/1484|título=Global Elemental Maps of the Moon: The Lunar Prospector Gamma-Ray Spectrometer|autor=Lawrence|revista= [[Science]] |volume=281 |número=5382 |páxinas=1484–1489 |doi=10.1126/science.281.5382.1484 |issn=1095-9203|editor=HighWire Press|data= 11 agosto de 1998 |pmid=9727970|bibcode = 1998Sci...281.1484L|autor2=D. J.|número-autores=2 |apelidos3=Barraclough |nome3=BL |apelidos4=Binder |nome4=AB |apelidos5=Elphic |nome5=RC |apelidos6=Maurice |nome6=S|apelidos7=Thomsen|nome7=DR |lingua=inglés |dataacceso=1/01/2015}}</ref>
*<ref name="newmoon">{{Cita web|url = http://www.psrd.hawaii.edu/Aug00/newMoon.html|título= A New Moon for the Twenty-First Century|apelidos= Taylor|nome= G.J.|editor= Planetary Science Research Discoveries, Hawai'i Institute of Geophysics and Planetology|data= 31 agosto de 2000|lingua=inglés}}</ref>
*<ref name="Papike">
{{Cita publicación periódica|apelidos=Papike |nome=J. |autor2=Ryder, G.; Shearer, C. |título=Lunar Samples |editor=Reviews in Mineralogy and Geochemistry |volume=36 |páxinas=5.1–5.234 |ano=1998 |lingua=inglés }}
</ref>
<ref name="Hiesinger">
{{Cita publicación periódica|apelidos=Hiesinger |nome=H. |autor2=Head, J.W.; Wolf, U.; Jaumanm, R.; Neukum, G. |título=Ages and stratigraphy of mare basalts in Oceanus Procellarum, Mare Numbium, Mare Cognitum, and Mare Insularum |editor=J. Geophys. Res. |volume=108 |número=E7 |páxina=1029 |ano=2003 |doi=10.1029/2002JE001985 |bibcode=2003JGRE..108.5065H |lingua=inglés }}
</ref>
*<ref name="Lovett">{{cita web|autor=Richard Lovett |url=http://www.nature.com/news/2011/110803/full/news.2011.456.html#B1 |título=Early Earth may have had two moons : Nature News |editor=Nature.com |data= |dataacceso=2/01/2015 |lingua=inglés}}</ref>
*<ref name="Theconversation">{{cita web|url=http://theconversation.edu.au/was-our-two-faced-moon-in-a-small-collision-2659 |título=Was our two-faced moon in a small collision? |editor=Theconversation.edu.au |data= |dataacceso=2/01/2015 |lingua=inglés}}</ref>
*<ref name="Munsell">{{Cita web|apelidos= Munsell|nome= K.|editorial= NASA|obra= Solar System Exploration|título= Majestic Mountains|url= http://sse.jpl.nasa.gov/educ/themes/display.cfm?Item=mountains|data= 4 decembro de 2006|lingua= inglés|dataacceso= 3/01/2015|urlarquivo= https://web.archive.org/web/20080917055643/http://sse.jpl.nasa.gov/educ/themes/display.cfm?Item=mountains|dataarquivo= 17/09/2008|urlmorta= yes}}</ref>
*<ref name="Melosh">{{Cita libro|apelidos= Melosh|nome= H. J.|título= Impact cratering: A geologic process|url= https://archive.org/details/impactcrateringg0000melo|ano= 1989|editorial= Oxford Univ. Press| isbn = 978-0-19-504284-9 |lingua=inglés}}</ref>
*<ref name="gazetteer">
{{cita web |url=http://planetarynames.wr.usgs.gov/append6.html#Moon |título=Gazetteer of Planetary Nomenclature: Categories for Naming Features on Planets and Satellites |editorial=U.S. Geological Survey |dataacceso=4/01/2015|lingua=inglés}}
</ref>
*<ref name="geologic">
{{cita libro|apelidos=Don |nome=Wilhelms |data=1987 |título=Geologic History of the Moon |editorial=U.S. Geological Survey |url=http://ser.sese.asu.edu/GHM/ghm_07txt.pdf |capítulo=Relative Ages |dataacceso=4/01/2015}}
</ref>
*<ref name="Icarus">
{{cita publicación periódica|apelidos=Hartmann |nome=William K. |apelidos2=Quantin |nome2=Cathy |apelidos3=Mangold |nome3=Nicolas |ano=2007 |volume=186|número=1 |páxinas=11–23 |editor=Icarus |título=Possible long-term decline in impact rates: 2. Lunar impact-melt data regarding impact history |doi=10.1016/j.icarus.2006.09.009 |postscript=<!--None--> |bibcode=2007Icar..186...11H}}</ref>
*<ref name="smell">{{cita web|data = 30 de xaneiro de 2006|dataacceso = 15 de marzo de 2010|url = http://science.nasa.gov/headlines/y2006/30jan_smellofmoondust.htm|título = The Smell of Moondust|editor = NASA|lingua = inglés|urlarquivo = https://web.archive.org/web/20100308112332/http://science.nasa.gov/headlines/y2006/30jan_smellofmoondust.htm|dataarquivo = 08 de marzo de 2010|urlmorta = yes}}</ref>
*<ref name="Cambridge">{{cita libro| apelidos = Heiken|nome = G.|autor2= Vaniman, D.; French, B. (eds.)| título= Lunar Sourcebook, a user's guide to the Moon| url = https://archive.org/details/lunarsourcebooku00heik| ano = 1991| editor = Cambridge University Press| localización = Nova York| isbn = 978-0-521-33444-0| páxinas = [https://archive.org/details/lunarsourcebooku00heik/page/n774 736] }}</ref>
*<ref name="Nature">{{Cita publicación periódica|apelidos= Rasmussen|nome= K.L.|autor2= Warren, P.H.|título= Megaregolith thickness, heat flow, and the bulk composition of the Moon|revista= Nature|ano= 1985|volume= 313|número= 5998|páxinas= 121–124|bibcode = 1985Natur.313..121R|doi = 10.1038/313121a0 |lingua=inglés}}</ref>
*<ref name="Margot1999">
{{cita publicación periódica
| autor = Margot, J. L.; Campbell, D. B.; Jurgens, R. F.; Slade, M. A.
| título= Topography of the Lunar Poles from Radar Interferometry: A Survey of Cold Trap Locations
| revista = Science
| data = 4 de xuño de 1999
| volume = 284
| issue = 5420
| páxinas = 1658–1660
| doi = 10.1126/science.284.5420.1658
| pmid = 10356393
| bibcode = 1999Sci...284.1658M
}}</ref>
*<ref name="Ice">{{cita web| apelidos= Spudis|nome = P.|título= Ice on the Moon|url = http://www.thespacereview.com/article/740/1|editor = The Space Review|data = 6 novembro 2006|dataacceso =16/01/2015}}</ref>
*<ref name="M03">
{{Cita web|url=http://www.psrd.hawaii.edu/June03/lunarShadows.html |título=The Moon's Dark, Icy Poles |apelidos=Martel |nome=L. M. V. |editor=Planetary Science Research Discoveries, Hawai'i Institute of Geophysics and Planetology |data= 4 xuño 2003  |lingua=anglès |dataacceso=10/01/2015}}
</ref>
*<ref name="Science">{{cita publicación periódica |apelidos = William R. | nome = Ward | título= Past Orientation of the Lunar Spin Axis | revista = Science | data = 1 de agosto de 1975 | volume = 189 | issue = 4200 | páxinas = 377–379 | doi = 10.1126/science.189.4200.377 | pmid = 17840827 | bibcode = 1975Sci...189..377W }}</ref>
*<ref name="seedhouse2009">
{{Cita libro|apelidos=Seedhouse |nome=Erik |título=Lunar Outpost: The Challenges of Establishing a Human Settlement on the Moon |editor=Springer Praxis |localización=Alemaña |ano=2009 |series=Springer-Praxis Books in Space Exploration |páxina=136 |isbn=978-0-387-09746-6 |url=http://books.google.com/?id=ZJm_i3GS4r4C&pg=PA136 |lingua=inglés }}
</ref>
*<ref name="moonwater_18032010">{{cita web |url=http://science.nasa.gov/headlines/y2010/18mar_moonwater.htm?list940097 |título=The Multiplying Mystery of Moonwater |apelidos=Coulter |nome=Dauna |data=18 marzo 2010 |editor=Science@NASA |dataacceso=10/01/2015 |urlarquivo=http://arquivo.pt/wayback/20160516155030/http://science.nasa.gov/headlines/y2010/18mar_moonwater.htm?list940097 |dataarquivo=16/05/2016 |urlmorta=yes }}</ref>
*<ref name="SMART-1">
{{cita web|título=Moon Facts|url=http://planck.esa.int/science-e/www/object/index.cfm?fobjectid=31412|obra=SMART-1|editor=European Space Agency|ano=2010|dataacceso=4/01/2015}}</ref>*<ref name="Xlibris">{{Cita libro|apelidos= Varricchio|nome= L.|título= Inconstant Moon|ano= 2006|editor= Xlibris Books| isbn = 978-1-59926-393-9 |lingua=inglés}}</ref>
*<ref name="Feldman1998">
{{cita publicación periódica
| apelidos= Feldman
| nome = W. C.
|autor2= S. Maurice, A. B. Binder, B. L. Barraclough, R. C. Elphic, D. J. Lawrence
| ano = 1998
| título= Fluxes of Fast and Epithermal Neutrons from Lunar Prospector: Evidence for Water Ice at the Lunar Poles
| revista= Science
| pmid = 9727973
| volume = 281
| issue = 5382
| páxinas = 1496–1500
| doi = 10.1126/science.281.5382.1496
| bibcode = 1998Sci...281.1496F
}}</ref>
<ref name="Saal2008">
{{cita publicación periódica
| apelidos= Saal
| nome = Alberto E.
|autor2= Hauri, Erik H.; Cascio, Mauro L.; van Orman, James A.; Rutherford, Malcolm C.; Cooper, Reid F.
| ano = 2008
| título= Volatile content of lunar volcanic glasses and the presence of water in the Moon's interior
| revista= Nature
| pmid = 18615079
| volume = 454
| issue = 7201
| páxinas = 192–195
| doi = 10.1038/nature07047
| bibcode = 2008Natur.454..192S
}}</ref>
dat

}}

== Véxase tamén ==
{{Commonscat}}
=== Outros artigos ===
* [[Satélite artificial]]

{{Sistema Solar}}
{{Control de autoridades}}

[[Categoría:Lúa| ]]
[[Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Ciencia)]]