Ver o código fonte de «François Viète»

{{biografía}}
'''François Viète''', nado en [[Fontenay-le-Comte]] en [[1541]] e finado en [[París]] o [[23 de febreiro]] de [[1630]], foi un [[matemáticas|matemático]] [[Francia|francés]], que realizou traballos que supuxeron importantes pasos cara á [[álxebra]] moderna,<ref>Bradley, páx. 14</ref> debido ao seu innovador uso das letras como parámetros nas ecuacións. Era avogado de formación e serviu como conselleiro privado dos reis [[Henrique III de Francia|Henrique III]] e [[Henrique IV de Francia|Henrique IV]].

== Traxectoria ==
François Viète naceu en [[Fontenay-le-Comte]] arredor de 1540. Fillo do avogado Étienne Viète, realizou estudos xurídicos na [[Universidade de Poitiers]] onde se licenciou en dereito en 1560, ano en que comezou a súa carreira como avogado.<ref>Tanton, páx. 525</ref> Non obstante, só exerceu a avogacía durante catro anos, xa que axiña se converteu no gardián dos fillos dun fidalgo de [[La Rochelle]],<ref name="Versaleta">McElroy, páx. 241</ref> Jean de Parthenay, cargo que lle permitiu continuar o estudo das ciencias e das [[matemáticas]]. Da súa breve carreira como avogado, quedáronlle contactos con figuras importantes como [[María I de Escocia|María Estuardo]], raíña dos escoceses e [[Henrique III de Francia|Henrique de Navarra]] que, co tempo, se converteu en rei de Francia.<ref>Bradley, páx. 16</ref>

Durante os anos que serviu na casa de Parthenay, escribiu varias obras sobre matemáticas e astronomía que foron compiladas e editadas en 1637 baixo o título ''Principes de cosmographie, tirés d'un manuscrit de Viette, et traduits en français'', así como a [[árbore xenealóxica]] dos Parthenays e unha biografía de Xoán V de Parthenays.

Viète era [[hugonotes|hugonote]] e sufriu os problemas das guerras de relixión no seu país. Non obstante, entre 1570 e 1602 ocupou varios cargos gobernamentais, como membro do parlamento, ''maître de requêtes'' (unha especie de maxistrado de alto rango) e asesor privado dos reis [[Carlos IX de Francia|Carlos IX]], [[Henrique III de Francia|Henrique III]] e [[Henrique IV de Francia|Henrique IV]].

En 1589, o exército francés interceptou unha mensaxe cifrada destinada a [[Filipe II de España|Filipe II]], rei de España. Despois de cinco meses traballando coa mensaxe, Viète atopou a clave, moi complexa para a época, e foi acusado por Filipe II de bruxería.<ref>Bradley, páx. 16-17</ref> Por iso foi considerado tamén o pai da [[criptoloxía]].<ref>Pesic</ref>

O 14 de decembro de 1602, Henrique IV relevouno de todos os seus deberes. Viète morreu dous meses despois.

== Obra ==
[[Ficheiro:Viète - Opere, 1646 - 4260358.tif |miniatura|''Opera'', 1646]]
Viète nunca ocupou ningún cargo directamente relacionado coas matemáticas e todo o seu traballo pode considerarse como a obra dun afeccionado. Os dous períodos en que se dedicou intensamente ao traballo matemático foron entre 1564 e 1567 cando foi titor na casa dos Parthenay e entre 1584 e 1589, cando a súa condición de hugonote o mantivo fóra da función pública.

Da súa primeira etapa pódense destacar dous libros importantes:
* ''Ad harmonicon celeste'', un tratado de [[astronomía]] en cinco volumes en que compara os sistemas astronómicos de [[Tolomeo|Ptolomeo]] e [[Nicolao Copérnico|Copérnico]] en que conclúe que Ptolomeo é superior, porque o de Copérnico non é xeometricamente correcto. O libro nunca se publicou.<ref name="Versaleta"/>
* ''Canon Mathematicus, seu ad triangula cum appendicibus'', do que publicou os dous primeiros volumes en 1579 e que conteñen, basicamente, unhas táboas [[trigonometría|trigonométricas]] moi completas.<ref>Bradley, páx. 17-18</ref>

Con todo, as obras máis influentes son as do segundo período:
* ''Deschiffrement d'une lettre escripte par le Commandeur Moreo au roy d'Espagne son maître'' ([[Tours]], 1590) en que explica os seus procedementos para descifrar o código do exército español.
* ''In artem analyticem isagoge'', publicado en 1591, foi o primeiro gran tratado de [[álxebra]] europeo, en que as letras se usan sistematicamente por primeira vez para substituír cantidades: consoantes para denotar constantes e vogais para denotar incógnitas. Non presenta a súa álxebra como un fenómeno completamente novo, senón como un intento de reconstruír a antiga arte da análise que os matemáticos clásicos gardaban oculta.<ref>Burns, páx. 318</ref> As súas fontes básicas son o oitavo libro da ''Colección matemática'' de [[Pappus de Alexandría|Pappus]] e a ''Arithmetica'' de [[Diofanto de Alexandría|Diofanto]], como el mesmo é o responsable de sinalar no primeiro capítulo.
* ''Zeteticorum libri quinque'', publicado en 1593, unha colección de problemas aritméticos en que non faltan solucións para as ecuacións cuadráticas e de terceiro grao.
* ''Francisci Vietae Supplementum geometriae, ex opere restitutae mathematicae analyseos seu algebra nova''
* ''Variorum de rebus mathematicis responsorum'', 1593, é tamén outra colección de problemas centrada nos problemas clásicos da matemática grega: a [[duplicación do cubo]] e a [[trisección do ángulo]]. Neste libro aparece a coñecida fórmula de Viète para o [[número pi|número π]]: <math>\pi= 2\times\frac{2}{\sqrt{2}}\times
\frac{2}{\sqrt{2+\sqrt{2}}}\times
\frac{2}{\sqrt{2+\sqrt{2+\sqrt{2}}}}\times\frac{2}{\sqrt{2+\sqrt{2+\sqrt{2+\sqrt{2}}}}}\times\cdots</math>, coa que conseguiu calcular exactamente os dez primeiros decimais do número π.
* ''Munimen adversus cyclometrica nova'' (1594) e ''Pseudomesolabium'' (1595) son as súas observacións críticas sobre a ''Cyclometrica'' de [[Joseph Scaliger]].
* ''Apollonius Gallus'', publicado en 1600 (non por el, senón probablemente por [[Marino Ghetaldi]]), onde proporciona a solución ao problema de atopar o centro dun determinado círculo pola intersección de dúas [[hipérbole (xeometría)|hipérboles]].

Viète tamén desempeñou un papel na determinación do [[calendario gregoriano]], aínda que máis tarde se involucrou nunha estéril e inxusta polémica con [[Christopher Clavius|Clavius]], contra quen publicou os folletos ''Libellorum supplicum in regia magistri relatio kalendarii vere Gregoriani ad eccelesiasticos doctores exhibita pontifici maximo Clement VIII'' (1600) e ''Francis Vietae adversus Christophorum Clavium expostulatio'' (1602).

Postumamente, publicáronse: 
* ''Francisci vietae fontenaensis de aequationum recognitione et emendatione tractatus duo'' (1615)
* ''Ad angularium sectionum analyticem theoremata'' (1615)

== Notas ==
{{Listaref|30em}}

== Véxase tamén ==
{{Commonscat}}
{{Portal|Francia}}
=== Bibliografía ===
* Bachmakova, Izabella G., Slavutin, E.I. "Genesis Triangulorum de François Viète et ses recherches dans l’analyse indéterminée", ''Archives for History of Exact Science'', 16 (4), 1977, 289-306.
* Biard, Joel; Rāshid, Rushdī. ''Descartes et le Moyen Age''. París: Vrin, 1998. [https://books.google.com/books?id=al0FQdniQpEC&pg=PA50&lpg=PA50 Google Books] {{fr}}
* {{cita libro| apelidos= Bradley | nome = Michel J.|título= Pioneers in Mathematics: The Age of Genius 1300 to 1800 | url = http://books.google.cat/books?id=VS66a1siE4YC | data= 2006 | editorial = Chelsea House | lugar= Nova York | lingua=en | isbn = 0-8160-5424-X}}
* {{cita libro | apelidos= Burns | nome = William B. | título= The Scientific Revolution: An Encyclopedia | url = http://books.google.cat/books?id=59ITUOLbVkoC | data= 2001 | editorial = ABC Clio | lugar= Santa Barbara (CA) |lingua= en | isbn = 0-87436-875-8}}
* Eves, Howard (1980). ''Great Moments in Mathematics (Before 1650)''. The Mathematical Association of America.  [https://books.google.com/books?d=9_w5jDPTvCQC&pg=PA131&dq=Eves,+Howard+vi%C3%A9te&as_brr=3&hl=fr Google Books]
* Grisard, J. (1968) ''François Viète, mathématicien de la fin du seizième siècle: essai bio-bibliographique'' (Thèse de doctorat de 3ème cycle) École Pratique des Hautes Études, Centre de Recherche d'Histoire des Sciences et des Techniques, París. {{fr}}
* Godard, Gaston. ''François Viète (1540–1603), Father of Modern Algebra''. Université de Paris-VII, France, Recherches vendéennes. {{ISSN|1257-7979}} {{fr}}
* W. Hadd, Richard. ''On the shoulders of merchants''. [https://books.google.com/books?id=7IxtC4Jw1YoC&pg=PA130&dq=catherine+parthenay+dedication&as_brr=3&hl=fr Google Books]
* Hofmann, Joseph E (1957). ''The History of Mathematics'', translated by F. Graynor and H. O. Midonick. Nova York: The Philosophical Library.
* Joseph, Anthony.  ''Round tables''. [[European Congress of Mathematics]]. [https://books.google.com/books?id=eQHYOMY3LhgC&pg=RA1-PA165 Google Books]
* {{cita libro | apelidos= McElroy | nome= Tucker | título= A to Z of Mathematicians | url= http://bibotu.com/books/2013/History%20and%20Philosophy%20of%20Science/McElroy%20-%20A%20to%20Z%20of%20Mathematicians%20-%20Notable%20Scientists%20%5Bbiographies%5D%20(FOF,%202005).pdf | editorial= Facts on File | lugar= Nova York | lingua= en | isbn= 0-8160-5338-3 | data-acceso= 30 de maio de 2021 | data-arquivo= 02 de xuño de 2021 | url-arquivo= https://web.archive.org/web/20210602214530/http://bibotu.com/books/2013/History%20and%20Philosophy%20of%20Science/McElroy%20-%20A%20to%20Z%20of%20Mathematicians%20-%20Notable%20Scientists%20%5Bbiographies%5D%20(FOF,%202005).pdf | url-morta= yes }}
* [[Michael Sean Mahoney]] (1994). ''The mathematical career of Pierre de Fermat (1601–1665)''. [https://books.google.com/books?id=2a_JcvfaoEIC&dq Google Books]
* {{cita publicación periódica | apelidos= Pesic| nome = Peter | título= François Viète, Father of Modern Cryptanalysis: Two New Manuscripts | url = http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/0161-119791885733#.UpOhO8Q2aOk|lingua =en | revista= Cryptologia | editorial = Taylor & Francis | volume =21 | número= 1 | data= 1997 | páxinas= 1-29 | issn = 0161-1194 | doi= 10.1080/0161-119791885733}}
* [[Helena Pycior|Pycior, Helena M.]] ''Symbols, Impossible Numbers, and Geometric Entanglements''. [https://books.google.com/books?id=3AnAcnc-yvIC&pg=PA36 Google Books]
* ''Francisci Vietae Opera Mathematica'', collected by F. Van Schooten. Leyde, Elzévir, 1646, p.&nbsp;554  Hildesheim-New-York: Georg Olms Verlag (1970). {{la}}
* The intégral corpus (excluding Harmonicon) was published by [[Frans van Schooten]], professor at Leyde as ''Francisci Vietæ. Opera mathematica, in unum volumen congesta ac recognita, opera atque studio Francisci a Schooten'', Officine de Bonaventure et Abraham [[Elzevier]], Leyde, 1646. [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k107597d.pdf Gallica.bnf.fr] (pdf). {{la}}
* Varadarajan, V. S. (1998). ''Algebra in Ancient and Modern Times'' The American Mathematical Society. [https://books.google.com/books?id=_IOvCIBpM-sC&pg=PA44&dq=Varadarajan,+V.+S+viete&as_brr=3&hl=fr Google Books]
=== Ligazóns externas ===
* [https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k108865t.r=vi%C3%A8te+1591.langFR ''New Algebra'' (1591) online]
* [http://www.math.rutgers.edu/courses/436/Honors02/vieta.html Francois Viète: Father of Modern Algebraic Notation]
* [http://www.math.rutgers.edu/~cherlin/History/Papers1999/tumminelli.html The Lawyer and the Gambler]
* [http://www.cms.math.ca/Events/summer09/abs/hpm.html About Tarporley]
* [https://web.archive.org/web/20091026040121/http://www.cc-parthenay.fr/parthenay/creparth/GUICHARDJp/VIETEaccueill.html Site de Jean-Paul Guichard] {{fr}}
* [http://perso.univ-rennes1.fr/alain.herreman/docs_licence_ehm/Isagoge_Zetetiques_Vasset.pdf L'algèbre nouvelle] {{fr}}

{{Control de autoridades}}

{{ORDENAR:Viete, François}}
[[Categoría:Nados no departamento de Vendée]]
[[Categoría:Nados en 1541]]
[[Categoría:Finados en 1630]]
[[Categoría:Matemáticos de Francia]]
[[Categoría:Avogados]]
[[Categoría:Alumnos da Universidade de Poitiers]]