Ver o código fonte de «Ecuación en derivadas parciais»

[[Ficheiro:BendingCircularPlate.png|miniatura|300x300px|Flexión elástica dunha placa circular encaixada na súa contorna baixo a acción dunha carga vertical distribuída uniformemente, que é solución da ecuación de Lagrange de placas; a solución mostrada foi obtida numericamente mediante [[Ansys]].]]
[[Ficheiro:Heat_eqn.gif|dereita|miniatura|200x200px|Variación do perfil de temperaturas solución da [[ecuación da calor]] nun problema bidimensional.]]
En [[matemáticas]] unha '''ecuación en derivadas parciais'''<ref>[http://www.usc.gal/gl/centros/matematicas/materia.html?materia=51423&ano=66&idioma=2 Ecuacións en derivadas parciais]</ref> (ás veces abreviado como '''EDP''') é  aquela [[ecuación diferencial]] con incógnitas que son funcións de  diversas [[Variábel|variables]] independentes, coa peculiaridade de que en devandita ecuación figuran non só as propias funcións senón tamén as súas derivadas. Teñen que existir funcións de polo menos dúas variables independentes.<ref>Mijáilov: "Ecuaciones diferenciales en derivadas parciales", Editorial Mir, Moscú</ref> Ou ben unha ecuación que involucre unha [[Función|función matemática]] <math>u</math> de varias [[Variábel|variables]] independentes <math>x,y,z,t,...</math> e as [[Derivada parcial|derivadas parciais]] de <math>u</math> respecto desas variables. As ecuacións en derivadas parciais empréganse na formulación matemática de procesos da [[física]] e outras ciencias que adoitan estar distribuídos no espazo e o tempo. Problemas típicos son a propagación do [[son]] ou da [[calor]], a [[electrostática]], a [[Electrodinámica clásica|electrodinámica]], a [[Mecánica de fluídos|dinámica de fluídos]], a [[Elasticidade (mecánica)|elasticidade]], a [[mecánica cuántica]] e moitos outros. Participaron no seu estudo os franceses [[Jean Le Rond D'Alembert|d'Alembert]] e [[Jean-Baptiste Joseph Fourier|Fourier]], matemáticos da época napoleónica.

== Introdución ==
Unha ecuación diferencial en derivadas parciais (EDP) para a función <math>u(x_1,...x_n)\,</math> ten a seguinte forma:
{{ecuación|
:<math> F(x_1, \cdots x_n,u,\frac{\partial}{\partial x_1}u, \cdots \frac{\partial}{\partial x_n}u,\frac{\partial^2}{\partial x_1 \partial x_1}u, \frac{\partial^2}{\partial x_1 \partial x_2}u, \cdots ) = 0 \,</math>
||left}}
onde <math>\scriptstyle F</math> é unha [[función linear]] de <math>u\,</math> e as súas derivadas se:<math />
{{ecuación|
<math>F(\lambda u+\mu w)=\lambda F(u)+\mu F(w),</math>
||left}}

Se <math>F\,</math> é unha función linear de <math>u\,</math> e as súas derivadas, entón a EDP é linear.<math /> Exemplos comúns de EDPs son a [[ecuación da calor]], a [[ecuación de onda]] e a [[ecuación de Laplace]]. Unha ecuación diferencial en derivadas parciais simple pode ser:
:<math>\frac{\partial u}{\partial x} (x,y)=0\, </math>
onde ''u'' é unha función de ''x'' e ''y''. Esta relación implica que os valores de ''u''(''x'', ''y'') son completamente independentes de ''x''. Polo tanto a solución xeral desta [[ecuación diferencial]] é:
{{ecuación|
<math>u(x,y) = f(y),\,</math>
||left}}
onde ''f'' é unha función arbitraria de ''y''. A [[ecuación diferencial ordinaria]] (similar á EDP, pero con funcións dunha variable) análoga é
{{ecuación|
<math>\frac{du}{dx}=0,\,</math>
||left}}
que ten como solución
{{ecuación|
<math>u(x) = c,\,</math>
||left}}
Onde ''c'' é calquera valor [[Constante (matemáticas)|constante]] (independente de ''x''). Estes dous exemplos ilustran que as solucións xerais das ecuacións diferenciais ordinarias se manteñen con [[Constante (matemáticas)|constantes]], pero as solucións das ecuacións diferenciais en derivadas parciais xeran funcións arbitrarias. Unha solución dunha ecuación en derivadas parciais xeralmente non é única; de tal forma que se teñen que proporcionar condicións adicionais de contorna capaces de definir a solución de forma [[Unicidade|única]]. Por exemplo, no caso sinxelo anterior, a función <math>\scriptstyle f(y)\,</math> pode determinarse se <math>\scriptstyle u\,</math> se especifica sobre a liña <math>\scriptstyle x=0\,</math>.

=== Notación e exemplos ===
Nas ecuacións diferenciais en derivadas parciais é moi común denotar as [[Derivada parcial|derivadas parciais]] empregando subíndices (notación tensorial). Isto é:
{{ecuación|
<math>u'_x = {\partial u \over \partial x}, \qquad u''_{xy} = {\partial^2 u \over \partial y\, \partial x} = {\partial  \over \partial y } \left({\partial u  \over \partial x}\right)</math>
||left}}

Especialmente na [[física matemática]], adóitase preferir o [[operador nabla]] (que en coordenadas cartesianas se escribe como <math>\nabla=(\partial_x,\partial_y,\partial_z)</math> para as derivadas espaciais e un punto (<math>\dot u</math>) para as [[derivada]]s que involucran o tempo, por exemplo para escribir a [[ecuación de onda]] como
:<math>\ddot u=c^2\Delta u \,</math> (notación matemática)
:<math>\ddot u=c^2\nabla^2u \,</math> (notación física)

=== Solución xeral e solución completa ===
Toda ecuación diferencial en derivadas parciais de primeira orde posúe unha solución dependente dunha función arbitraria, que se denomina usualmente solución xeral da EDP. En moitas aplicacións físicas esta solución xeral é menos importante que as chamadas solucións completas, que frecuentemente poden obterse polo método de separación de variables.

Unha solución completa é unha solución particular da EDP que contén tantas constantes arbitrarias independentes como variables independentes interveñen na ecuación. Por exemplo a [[integración]] das ecuacións do movemento dun sistema mecánico mediante o método baseado na [[ecuación de Hamilton-Jacobi]] require unha integral completa, mentres que a solución xeral resulta menos interesante desde o punto de vista físico.

=== Existencia e unicidade ===
Aínda que o asunto da existencia e unicidade das solucións das [[Ecuación diferencial ordinaria|ecuacións diferenciais ordinarias]] ten unha resposta moi satisfactoria resumida no [[teorema de Picard-Lindelöf]], o mesmo asunto para as ecuacións en derivadas parciais está lonxe de estar satisfactoriamente resolto. Aínda que existe un teorema xeral, o [[teorema de Cauchy-Kovalevskaya]], que afirma que para unha EDP, que é [[función analítica|analítica]] na función incógnita e as súas derivadas, ten unha única solución analítica. Aínda que este resultado parece establecer a existencia e unicidade das solucións,  aparecen exemplos de EDP de [[Ecuación diferencial|primeira orde]] con coeficientes con derivadas de calquera orde (aínda que sen ser analíticas) pero que non teñen solución.<ref>Lewy, 1957.</ref> Mesmo se a solución dunha EDP existe e é única, esta pode ter propiedades indesexables.

Un exemplo de comportamento patolóxico é a secuencia de [[Problema de Cauchy|problemas de Cauchy]] dependentes do parámetro ''n'' para a [[ecuación de Laplace]]:
{{ecuación|
<math> \frac{\partial^2 u}{\partial x^2} + \frac{\partial^2 u}{\partial y^2}=0,\, </math>
||left}}
con [[Condición inicial|condicións iniciais]]
{{ecuación|
<math>u(x,0) = 0, \qquad \frac{\partial u}{\partial y}(x,0) = \frac{\sin n x}{n},\,</math>
||left}}
Onde ''n'' é un enteiro. A derivada de ''u'' con respecto a ''y'' apro''x''ímase a 0 [[Límite dunha sucesión|uniformemente]] en ''x'' a medida que ''n'' se incrementa, pero a solución é:
{{ecuación|
<math>u(x,y) = \frac{(\sinh ny)(\sin nx)}{n^2}.\,</math>
||left}}
Esta solución aproxímase a infinito se ''nx'' non é un enteiro múltiplo de [[π]] para calquera valor de ''y''. O problema de Cauchy para a ecuación de Laplace denomínase ''mal proposto'' ou ''[[Problema ben definido|mal definido]]'', posto que a solución non depende continuamente dos datos do problema. Estes problemas mal definidos non son usualmente satisfactorios para as aplicacións físicas.

== Clasificación das EDP de segunda orde ==
As EDP de segunda orde clasifícanse habitualmente dentro de catro tipos de EDP que son de interese fundamental; a continuación danse exemplos deste catro tipos:
{| class="wikitable"
! Ecuación
! Nome
! Tipo
|-----
| <math>\nabla^2 u = 0</math>
| Laplace
| Elíptica
|-bgcolor="#EFEFEF"
| <math>\frac{\partial^2 u}{\partial t^2} = c^2 \nabla^2 u</math>
| Onda
| Hiperbólica
|-----
| <math>\frac{\partial u}{\partial t} = k \nabla^2 u</math>
| Difusión
| Parabólicas
|-bgcolor="#EFEFEF"
| <math>\nabla^2 u = ku</math>
| Helmholtz
| Elíptica
|}

Con maior xeneralidade, se se ten unha ecuación de segunda orde do tipo:
{{ecuación| 
<math> Au_{xx} + 2Bu_{xy} + Cu_{yy} + Du_{x} + Eu_{y} + F = 0 \quad </math>
|*|left}}
Con estes coeficientes constrúese a seguinte [[Matriz (matemáticas)|matriz]]:
{{ecuación|
<math>Z=\begin{bmatrix}A&B\\B&C\end{bmatrix}</math>
||left}}
En función do [[Determinante (matemáticas)|determinante]] a ecuación (*):
* dise que é ''elíptica'' se a matri''z'' Z ten un determinante maior a 0.
* dise que é ''parabólica'' se a matri''z'' Z ten un determinante igual a 0.
* dise que é ''hiperbólica'' ei a matri''z'' Z ten un determinante menor a 0.

== EDP de orde superior ==
Aínda que as EDP de segunda orde se aplican a unha inmensa cantidade de fenómenos físicos;  outra cantidade menor de procesos físicos achan solución en EDP de ordes superiores; como exemplos pódense citar:
:* [[Flexión mecánica]] dunha [[Laxe (construción)|placa]] elástica:
{{ecuación|
<math>\frac{\partial^4 w}{\partial x^4}+2\frac{\partial^4 w}{\partial x^2 \partial y^2} + \frac{\partial^4 w}{\partial y^4}=\frac{q(x,y)}{D}</math> 
||left}}
:* [[Vibración]] flexional dunha viga:
{{ecuación|
<math>\frac{\partial^2}{\partial x^2}\left[ EI\frac{\partial^2 y}{\partial x^2} \right] + \rho A \frac{\partial^2 y}{\partial t^2} = p(x,t) </math>
||left}}
:* [[Ecuación de Korteweg-de Vries]], que ten solucións de tipo [[solitón]],
{{ecuación|
<math>\frac{\partial v}{\partial t} + v \frac{\partial v}{\partial x} + \mu \frac{\partial^3 v}{\partial x^3} = 0</math>
||left}}

== Notas ==
{{Listaref|30em}}

== Véxase tamén ==
{{Commonscat}}
=== Bibliografía ===
*{{cita libro|apelidos1=Aranda Iriarte|nome1=José Ignacio|data=2011|título=Apuntes de ecuaciones diferenciales II (EDPs)|url=http://jacobi.fis.ucm.es/pparanda/EDPdf/EDii/edii-pp11.pdf|lugar=[[Universidade Complutense de Madrid]]|dataacceso=08 de maio de 2017|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170519193836/http://jacobi.fis.ucm.es/pparanda/EDPdf/EDii/edii-pp11.pdf|dataarquivo=19 de maio de 2017|urlmorta=yes}}
* Ireneo Peral, ''[http://www.uam.es/personal_pdi/ciencias/ireneo/libro.pdf Primer curso de ecuaciones en derivadas parciales]''. Departamento de Matemáticas, [[Universidade Autónoma de Madrid]].
* R. Courant e D. Hilbert, ''Methods of Mathematical Physics'', vol II. Wiley-Interscience, Nova York, 1962.
* J. Jost, Partial Differential Equations, Springer-Verlag, Nova York, 2002.
* Hans Lewy (1957) An example of a smooth linear partial differential equation without solution. Annals of Mathematics, 2nd Series, 66(1),155-158.
* [[Ivan Petrovsky|I.G. Petrovskii]], ''Partial Differential Equations'', W. B. Saunders Co., Philadelphia, 1967.
* Y. Pinchover e J. Rubinstein, ''An Introduction to Partial Differential Equations'', Cambridge University Press, Cambridge, 2005. ISBN 978-0-521-84886-2
* A. D. Polyanin, ''Handbook of Linear Partial Differential Equations for Engineers and Scientists'', Chapman & Hall/CRC Press, Boca Raton, 2002. ISBN 1-58488-299-9
* A. D. Polyanin e V. F. Zaitsev, ''Handbook of Nonlinear Partial Differential Equations'', Chapman & Hall/CRC Press, Boca Raton, 2004. ISBN 1-58488-355-3
* A. D. Polyanin, V. F. Zaitsev, e A. Moussiaux, ''Handbook of First Order Partial Differential Equations'', Taylor & Francis, Londres, 2002. ISBN 0-415-27267-X
* T. Roubíček: ''Nonlinear Partial Differential Equations with Applications.'' Birkhäuser, Basel, 2nd Ed.: 2013, SBN: 978-3-0348-0512-4 (DOI: 10.1007/978-3-0348-0513-1).
* Iório, Valéria, '' EDP un curso de graduación'', Instituto de matemáticas y ciencia afines, UNI, Lima (1999)- lIMA.
* Duff-Naylor, Differential equations and applied mathematics, John New York: Wiley and Sons, 1966.
* D. Zwillinger, ''Handbook of Differential Equations (3rd edition)'', Academic Press, Boston, 1997.

=== Outros artigos ===
* [[Ecuación hiperbólica en derivadas parciais]]
* [[Ecuación parabólica en derivadas parciais]]
* [[Ecuación elíptica en derivadas parciais]]
* [[Ecuación en diferenzas finitas]]
* [[Ecuación diferencial estocástica]]
=== Ligazóns externas ===
* [http://eqworld.ipmnet.ru/en/pde-en.htm Partial Differential Equations: Exact Solutions] at EqWorld: The World of Mathematical Equations.
* [http://eqworld.ipmnet.ru/en/solutions/eqindex/eqindex-pde.htm Partial Differential Equations: Index] at EqWorld: The World of Mathematical Equations.
* [http://eqworld.ipmnet.ru/en/methods/meth-pde.htm Partial Differential Equations: Methods] at EqWorld: The World of Mathematical Equations.
* [https://web.archive.org/web/20170701144823/http://www.exampleproblems.com/wiki/index.php?title=Partial_Differential_Equations Example problems with solutions] at exampleproblems.com
* [https://web.archive.org/web/20070425131659/http://tosio.math.toronto.edu/wiki/index.php/Main_Page Dispersive PDE Wiki]
* [http://www.primat.mephi.ru/wiki/ NEQwiki, the nonlinear equations encyclopedia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181212023755/https://primat.mephi.ru/wiki/ |date=12 de decembro de 2018 }}
{{Control de autoridades}}

[[Categoría:Análise matemática]]