Ver o código fonte de «Dirixible»

{{Sen referencias|data=decembro de 2015}}
[[Ficheiro:Luftschiff small.jpg|miniatura|dereita|250px|Dirixible moderno fabricado por [[Westinghouse]] (2003). É utilizado en cruceiros turísticos en [[Suíza]].]]

Un '''dirixible''' ou '''dirixíbel'''<ref>[https://portaldaspalabras.gal/dicionario/procura/dirix%C3%ADbel Dirixíbel] no [[Portal das Palabras]]. Consultado o 25 de xullo de 2020.</ref> é un [[aeróstato]] autopropulsado con capacidade de manobra para ser gobernado coma unha [[aeronave]]. A sustentación aerostática acádase mediante depósitos cheos dun [[gas]] de menor [[densidade]] cá da [[atmosfera]] circundante. Difire da sustentación [[aerodinámica]] obtida mediante o movemento rápido dun [[perfil alado]], coma nas [[á]]s dun [[Avión (medio de transporte)|aeroplano]] ou a [[hélice]] dun [[helicóptero]].

Adoitan depender das correntes de aire para moverse horizontalmente, e o movemento vertical pode controlarse incorporando calor ao gas contido ou manobrando con lastre.

Foi o primeiro artefacto voador capaz de ser controlado nun [[voo]] longo. O seu uso principal tivo lugar aproximadamente entre [[1900]] e a década de [[1930]], reducíndose paulatinamente mentres as súas capacidades eran superadas polas dos aeroplanos, ademais de por varios accidentes de relevancia, o máis notable dos cales foi seguramente o incendio do [[LZ 129 Hindenburg|dirixible Hindenburg]]. Actualmente son usados nunha serie de aplicacións secundarias, especialmente [[publicidade]].

== Terminoloxía ==
Nos países de [[lingua inglesa]] úsase o termo ''airship'' (aerobote, transporte aéreo), mentres que as aeronaves son chamadas ''aircraft''. A denominación orixinal dos aeróstatos autopropulsados foi "globo dirixible", aínda que co tempo deixouse de utilizar o termo "globo".

[[Zeppelin]] é unha marca comercial, que fai referencia aos dirixibles fabricados pola compañía [[Alemaña|alemá]] Zeppelin.

== Tecnoloxía ==
=== Principio físico ===
De acordo co [[principio de Arquimedes]], todo corpo mergullado total ou parcialmente nun fluído sofre un pulo vertical, dirixido de baixo para riba, igual ao peso do volume do fluído desaloxado, e aplicado no centro de pulo. O dirixible, un corpo inmerso na mestura de gases chamada [[Ar (atmosférico)|ar]], recibe unha forza ascensional resultante (P) equivalente ao peso de ar ocupado polo seu [[Volume (física)|volume]] (V), menos o peso da súa estrutura e carga (Q);

Sendo <math>\gamma</math> o [[peso específico]] do gas utilizado para encher os depósitos do dirixible, e <math>\Gamma</math> o do ar:

:<math> \ P =V ( \Gamma - \gamma ) - Q</math>

=== Cualidades e desvantaxes dos dirixibles ===
{| {{táboabonita}} style="width: 100%; margin: 0 auto 0 auto;" 
! align="center" bgcolor="#DDFBDD"|Cualidades ||align="center" bgcolor="#FBDDDD" |Desvantaxes
|-
|Transporte económico (mellor taxa tonelaxe/autonomía despois do transporte marítimo)
|Risco de sobrecarga por neve ou carouxo
|-
|Pode transportar grandes cargas
|Relación volume total / volume de carga útil moi desfavorable.
|-
|Os eventuais fallos dos motores son menos críticos ca nun avión.
|Escasa capacidade de manobra.
|-
|Poden aterrar practicamente en calquera sitio, sen requirir infraestrutura importante.
|Maior vulnerabilidade aos ventos e ás condicións meteorolóxicas desfavorables.
|-
|Maior autonomía, voo silencioso, menor contaminación.
|Pouca altitude de voo
|}

=== Tipos de dirixible ===
* '''Dirixible ríxido''': ten unha estrutura ríxida que sostén múltiples celas ou globos de gas non presurizado, polo que non dependen da presión interna do gas para manter a forma. Deste tipo son os [[cepelín]]s.
* '''Dirixible non ríxido''': utiliza presión do gas interno para reter a forma. Poden ser [[Aeróstato|globos]] de observación, [[baliza]]mento ou exploración. Diferéncianse dos aeróstatos na inclusión de hélices ou outros mecanismos para dirixir o movemento horizontal.
* '''Dirixible semi-ríxido''': requiren unha presión interna xeralmente menor, xa que inclúen estruturas baixo o globo que permiten distribuír as cargas. O uso foi similar ao dos dirixibles non ríxidos.
* '''Dirixibles con membrana metálica''': reúnen as características dos dirixibles ríxidos e dos non ríxidos, mediante o uso dunha envoltura metálica moi fina en lugar de tea plastificada. Só se construíron dous dirixibles deste tipo: o dirixible de Schwarz de [[1897]] e o ZMC-2.
* '''Dirixibles híbridos''': combinan características das aeronaves (máis pesadas có ar da atmosfera) con tecnoloxías de diminución do peso. Exemplos deste tipo son algúns experimentos de híbridos helicóptero-dirixible, probados para a carga en cruceiro de longo alcance. Debe facerse notar que a maioría dos dirixibles son máis pesados có ar cando están a plena carga, polo que deben usar sistemas de propulsión e forma aerodinámica para lograr a sustentación. Esta circunstancia convérteos tecnicamente en artefactos híbridos, pero a tipoloxía concreta refírese a aqueles que obteñen unha parte significativa da súa sustentación mediante [[perfil alado|perfiles alados]], e requiren xeralmente unha importante forza de engalaxe.

=== Sustentación ===
Nos primeiros tempos dos dirixibles o principal gas de sustentación utilizado foi o [[hidróxeno]]. Noes [[EUA|Estados Unidos]] usouse o [[helio]] desde [[1920]], e foi o único produtor dese gas até [[1950]]. O hidróxeno tiña dúas vantaxes: menor densidade e menor prezo.

O hidróxeno é extremadamente inflamable, o cal provocou diversos accidentes, e a sustentación da que prové é un 8 % maior cá do helio<ref>[http://jchemed.chem.wisc.edu/HS/Journal/Issues/2003/Oct/clicSubscriber/JCESupp/JCE2003p1106W/JCE1998p726.pdf#search=%22helium%20hydrogen%20lifting%20power%22 "Why Does Helium Have 92% of the Lifting Power of Hydrogen if It Has Twice the Density?"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061027051324/http://jchemed.chem.wisc.edu/HS/Journal/Issues/2003/Oct/clicSubscriber/JCESupp/JCE2003p1106W/JCE1998p726.pdf#search=%22helium%20hydrogen%20lifting%20power%22 |date=27 de outubro de 2006 }} artigo en www.jchemed.chem.wisc.edu {{en}}.</ref>. Co tempo o balance entre custo e seguridade foise inclinando definitivamente polo uso do helio.

Actualmente o uso de hidróxeno está prohibido nos aparatos modernos, se ben continúa a usarse nalgúns pequenos dirixibles experimentais.

Algúns aparatos pequenos, chamados dirixibles térmicos, énchense con ar quente de forma similar aos [[aeróstato]]s.

Dos gases dispoñibles máis lixeiros có ar (cunha densidade menor a 1 [[kg]]/[[m]]<sup>−3</sup> a menos de 100 [[°C]]), a maioría son tóxicos, inflamables, corrosivos ou con varias destas características ([[nitróxeno]], [[monóxido de carbono]], [[etileno]], [[acetileno]], [[amoníaco]], [[metano]], [[hidróxeno]], [[cianuro de hidróxeno]], [[diboran]] e [[fluoruro de hidróxeno]]), sendo válidos o [[helio]], o [[neon]] e o [[vapor de auga]].

Tanto o [[metano]] coma o [[amoníaco]] foron utilizados puntualmente en globos experimentais, e o vapor de auga tamén foi usado de forma illada.

== Historia ==
[[Ficheiro:Brockhaus-Efron Aeronavtika.jpg|220px|miniatura|Varios tipos de [[aeróstato]]s e dirixibles ilustrados na enciclopedia Brockhaus e Efron (1890-1907): algúns dos modelos históricos que marcaron a evolución do dirixible a partir dos aeróstatos, coma o globo dos irmáns [[Montgolfier]] (París, 1783), o globo dirixible de Giffard (1852), e o dirixible de Dupuy de Lome (1872).]]
O desenvolvemento dos dirixibles iniciouse a partir dos globos aerostáticos.

=== Pioneiros ===
[[Ficheiro:BlanchardChannelFlight.jpg|miniatura|esquerda|180px|Cruzamento de [[Jean Pierre Blanchard|Blanchard]] polo [[Canal da Mancha]] en 1785.]]
[[Ficheiro:DupuyLomeDirigeable.jpg|miniatura|esquerda|180px|O globo dirixible desenvolvido por [[Dupuy de Lome]] en 1872.]]
Os dirixibles estiveron entre os primeiros artefactos que lograron voar, a partir de varios deseños realizados ao longo do [[século XIX]]. Foron numerosos os intentos de facer os globos máis gobernables, con mecanismos que se manterían despois nos dirixibles máis modernos.

En [[1784]] [[Jean Pierre Blanchard]] agregou un propulsor manual a un globo aerostático, no que constitúe o primeiro rexistro documentado dun voo propulsado. En [[1785]] cruzou o [[Canal da Mancha]] cun globo provisto de ás batentes como propulsores, e un temón con forma de cola de ave.

A primeira persoa en realizar un voo a motor foi [[Henri Giffard]], que en [[1852]] voou 17 [[km]] nun dirixible propulsado mediante unha máquina de [[vapor]].

En [[1863]] [[Solomon Andrews]] inventou o primeiro dirixible totalmente gobernable, a pesar de que non tiña motor.

En [[1872]] o arquitecto naval [[Francia|francés]] [[Dupuy de Lome]] desenvolveu un gran globo bastante gobernable, impulsado por un gran propulsor e a forza de oito persoas. O obxectivo era utilizalo durante a [[guerra franco-prusiana]] como mellora para os aeróstatos de comunicación entre [[París]] e o interior durante o asedio de París polas forzas alemás, pero o deseño foi completado despois de finalizado o conflito.

[[Charles F. Ritchel]] fixo unha demostración pública de voo en [[1878]] cun dirixible ríxido unipersoal impulsado a man, e logrou construír e vender cinco unidades.

==== Primeiros propulsores ====
[[Paul Haenlein]] voou en [[Viena]] un dirixible ancorado a unha corda, impulsado por un motor de [[combustión interna]], primeiro uso dese medio de propulsión nun artefacto aéreo.

En [[1880]] [[Karl Wölfert]] e [[Ernst Georg August Baumgarten]] intentaron voar un dirixible propulsado en ceo aberto, pero estreláronse.

En [[1883]] [[Gastón Tissandier]] aplicou o primeiro propulsor eléctrico mediante un motor Siemens de 1,5 cabalos de forza. O primeiro dirixible totalmente operativo a ceo aberto foi construído para o exército francés por [[Charles Renard]] e [[Arthur Krebs]] en [[1884]]. O vehículo, denominado ''La France'', tiña 51,85 m de lonxitude e 1.872 [[m³]] de volume. Realizou un voo de 8&nbsp;km en 23 minutos, con axuda dun motor eléctrico de 8,5 cabalos.

En [[1888]] Wolfert voou propulsado por un motor Daimler de combustión en [[Seeburgo]].

En [[1896]] un dirixible rígido creado polo enxeñeiro [[Croacia|croata]] [[David Schwarz]] fixo o seu primeiro voo no campo de [[Tempelhof]] en [[Berlín]]. Despois da morte de Schwartz, a súa esposa Melanie recibiu 12.000 [[marco alemán|marcos]] de [[Ferdinand von Zeppelin]] a cambio de información técnica sobre o dirixible.

En [[1901]] o [[brasil]]eiro [[Alberto Santos-Dumont]] gañou o premio ''Deutsch de la Meurthe'', dotado con 100.000 [[franco]]s, co seu dirixible ''Número 6''. Voou do [[Parque Saint Cloud]] á [[torre Eiffel]] e regresou en menos de trinta minutos. Moitos inventores inspiráronse no pequeno dirixible de Santos Dumont, e o artefacto comezou a difundirse por todo o mundo. Moitos pioneiros, coma o norteamericano [[Thomas Scott Baldwin]], financiaron as súas actividades levando pasaxeiros e efectuando demostracións públicas. Outros, coma [[Walter Wellman]] e [[Melvin Vaniman]], propuxéronse lograr maiores desafíos, intentando dous voos polares en 1907 e 1909, e dous voos transatlánticos en 1910 e 1912.

En [[1902]] o español [[Leonardo Torres Quevedo]] publicou en España e Francia o seu innovador proxecto de globo dirixible. Con armazón semirríxido, superaba os defectos destas aeronaves tanto de estrutura ríxida (tipo Zeppelin) como flexible, posibilitando aos dirixibles voar con máis estabilidade, empregar motores pesados e cargar gran número de pasaxe. En 1905, axudado polo capitán A. Kindelán, construíu o ''España'' en instalacións militares de [[Guadalaxara, España|Guadalaxara]]. Ao ano seguinte rexistrouno sen espertar interese oficial, e en 1909 volveu rexistrar outro aparello perfeccionado e ofreceullo á firma francesa Astra, que en 1911 comezou a fabricalo en serie, chegando a ser moi utilizado na Gran Guerra polos exércitos aliados. De 1914 e 1919 son outras dúas patentes sobre estas aeronaves.

==== Idade de ouro ====
O comezo do auxe dos dirixibles está marcado polo bautismo en xullo de [[1900]] do ''Luftschiff [[Zeppelin]] (LZ1)'', un dos dirixibles máis famosos de todos os tempos. Os Zeppelin recibiron o seu nome polo Conde [[Ferdinand von Zeppelin]], que experimentou con deseños de dirixibles ríxidos na década de [[1890]]. Ao comezo da [[primeira Guerra Mundial]] os Zeppelin tiñan unha estrutura [[cilindro|cilíndrica]] de aliaxe de [[aluminio]] e un casco cobertor de tea que contiña celas de gas separadas.

Utilizaba aletas multiplano para o control e a estabilidade, e propulsores adheridos a ambos os dous lados. Contaba con dúas góndolas para a tripulación baixo o casco, e cunha cabina para a pasaxe entre as góndolas, que durante a guerra era usada como depósito de bombas.

=== Primeira guerra mundial ===
[[Ficheiro:USS Shenandoah Bau.jpg|180px|miniatura|Construción do ''USS Shenandoah (ZR-1)'', 1923.]]
A posibilidade de utilizar dirixibles como bombardeiros pensárase en Europa desde moito antes de que fose posible. En ''The War of the Air'' (1908), [[H. G. Wells]] describe a destrución de frotas e cidades enteiras por ataques de dirixibles, e textos doutros escritores británicos non tan famosos sostiñan que o dirixible alteraría para sempre o escenario dos conflitos mundiais.

O [[5 de marzo]] de [[1912]] as forzas [[italia]]nas foron as primeiras en usar dirixibles de uso militar para o recoñecemento ao oeste de [[Trípoli, Libia|Trípoli]] tralas liñas [[Turquía|turcas]]. Porén, os dirixibles debutaron coma [[arma]] na [[primeira guerra mundial]].

O conde Zeppelin e outros militares [[Alemaña|alemáns]] creron obter a arma ideal para contrarrestar a superioridade naval [[Reino Unido|británica]], e poder atacar en terra inglesa. Outros máis realistas pensaron que o Zeppelin era un elemento valioso para exploración e ataque naval. As incursións iniciáronse a finais de 1914, tiveron o seu ocaso en 1915, e foron xa máis esporádicas despois de 1917.

==== Zeppelin ====
Os Zeppelin probaron ser armas terribles pero inexactas. A navegación, selección de brancos e o bombardeo resultaron difíciles aínda nas mellores condicións climáticas. A escuridade, altas altitudes e nubes frecuentemente encontradas reducían moito o éxito das misións.

O dano físico inflixido polos Zeppelin no transcurso da guerra resultou trivial, causando menos de mil mortes. Asemade, demostrouse a súa vulnerabilidade aos ataques da aviación e ás armas antiaéreas, especialmente aquelas con munición incendiaria.

Varios caeron en chamas ao seren derribados polos defensores británicos, e outros estreláronse no camiño. Retrospectivamente, os partidarios de utilizar os dirixibles para exploración demostraron estar no certo, e a campaña de bombardeo terrestre resultou desastrosa en termos de moral, homes e material. Varios pioneiros alemáns morreron en misións de propaganda. Tamén chamaron a atención sobre as fábricas de dirixibles, bombardeadas pola aviación británica.
 
[[Ficheiro:USS Akron (ZRS-4) in flight over Manhattan, circa 1931-1933.jpg|180px|miniatura|O ''USS Akron'' sobre [[Manhattan]] cerca de [[1932]].]]

==== Dirixibles de guerra británicos ====
Entrementres, a [[armada británica]] recoñeceu a necesidade de contar con pequenas aeronaves para contrarrestar os ataques submarinos en augas costeiras, e comezou en febreiro de [[1915]] a producir a clase ''SS'' (Explorador do mar) de pequenos dirixibles. Tiñan un volume menor de 2.000 m³, e por economía de medios utilizaron ao principio propulsión simple (BE2c, Maurice Farman, Armstrong FK), aleróns e temóns de pequena superficie. Igualmente desenvolvéronse máquinas máis avanzadas con góndolas coma as de clase ''"C"'' ''(Coastal)'', C* ''(Coastal Star)'', NS ''(North Sea)'', SSP ''(Sea Scout Pusher)'', SSZ ''(Sea Scout Zero)'', SSE ''(Sea Scout Experimental)'' e SST ''(Sea Scout Twin)''.

A clase ''NS'', logo de problemas iniciais de posta en funcionamento, probaron ser os mellores dirixibles ao servizo británico. Tiñan unha capacidade de algo máis de 10.000 m³ de gas, unha tripulación de 10 persoas, e autonomía de 24 horas. Transportaban seis bombas de 100&nbsp;kg e entre 3 e 5 [[metralladora]]s. Os dirixibles británicos utilizáronse para exploración, limpeza de minas e ataque de [[submarino]]s.

Durante a guerra os británicos construíron máis de 225 dirixibles non ríxidos, dos que varios foron vendidos a Rusia, Francia, Estados Unidos e Italia. O Reino Unido, á súa vez, adquiriu un dirixible semirríxido clase ''"M"'' a Italia, cuxa entrega se demorou até 1918. Para a época do [[armisticio]] construíranse oito dirixibles ríxidos, e sete máis estaban en avanzado estado de construción. O gran número de tripulación adestrada, baixa taxa de fracasos e a experimentación constante permitiron ao Reino Unido liderar a tecnoloxía dos dirixibles non ríxidos ao remate da guerra.

Nesa época xa os avións substituían os dirixibles coma [[bombardeiro]]s, e os zeppelins alemáns remanentes foron destruídos pola súa tripulación, vendidos ou rematados polos aliados coma desfeitos de guerra. O programa británico de dirixibles foi máis que nada unha reacción ao eventual poderío alemán no tema, e baseouse -aínda que non totalmente- na imitación da tecnoloxía alemá.

[[Ficheiro:USS Macon at Moffett Field.jpg|miniatura|180px|Dirixible tipo Zeppelin norteamericano ''USS Macon (ZRS-5)'' sobre o aeroporto federal de Moffet en [[1933]].]]

=== Entreguerras ===
Os dirixibles que usaban a tecnoloxía Zeppelin adoitaban ser coñecidos coma ''Zeppelins'' aínda que non tivesen conexión coa fábrica Zeppelin. Varios vehículos deste tipo foron construídos nos [[Estados Unidos de América|EUA]] e o [[Reino Unido]] nas décadas de [[1920]] e [[1930]], a maioría imitando o deseño Zeppelin orixinal a partir de unidades alemás estreladas ou capturadas durante a [[primeira guerra mundial]].

Os modelos británicos ''R33'' e ''R34'' eran copias case idénticas do modelo alemán L-33, que se estrelara practicamente intacto en [[Yorkshire]] o [[24 de setembro]] de [[1916]]. A pesar de construírse cun atraso de tres anos (terminados en 1919) estes modelos irmáns foron dous dos dirixibles británicos con máis éxito no servizo.

En xullo de [[1919]] o ''R34'' foi o primeiro dirixible en cruzar o [[Océano Atlántico|Atlántico]], aterrando en Mineola ([[Long Island]]) o [[6 de xullo]] despois de 108 horas de voo. A viaxe de retorno comezou o [[8 de xullo]] debido a demoras na partida, e levou 75 horas. Impresionados, os líderes británicos comezaron a considerar a posibilidade de armar unha frota de dirixibles que puidese conectar a metrópole coas súas afastadas colonias, pero as condicións económicas de posguerra fixeron que a maioría dos dirixibles fosen desactivados e as súas tripulacións licenciadas. En 1929 iniciouse a construción dos modelos ''R-100'' e ''[[Dirixible británico R.101|R-101]]''.

==== Norteamérica ====
O primeiro dirixible ríxido construído en Norteamérica foi o ''USS Shenandoah (ZR-1)'', bautizado o [[20 de agosto]] de [[1923]] en [[Lakehurst]] ([[Nova Jersey]]). Foi o primeiro inflado co [[gas nobre]] [[helio]], tan raro nese momento que o ''Shenandoah'' contiña a maior parte das reservas mundiais. Así, cando o dirixible ''Los Angeles'' foi terminado, encheuse co helio prestado polo ''ZR-1''.

A obra de Zeppelin conservouse mediante o pago do que se convertería no ''USS Los Angeles (ZR-3)'' da armada norteamericana, pago por "reparacións de guerra", segundo o [[tratado de Versalles]]. O éxito do modelo levou á armada norteamericana a investigar os seus propios dirixibles.

==== Alemaña ====
Alemaña, entrementres, construía o ''[[LZ 127 Graf Zeppelin]]'', co obxectivo de armar unha nova clase de dirixible de pasaxeiros. Como combustible usaba ''blau gas'' (gas azul), similar ao [[propano]], aproveitando que ten unha densidade similar á do ar, co que evitaba o aumento de carga que implica usar combustible líquido.

Inicialmente os dirixibles lograron grande éxito e un impresionante récord de seguridade. O ''Graf Zeppelin'' voou máis de dous millóns de quilómetros, incluíndo a primeira circunnavegación do planeta, sen un só accidente. A expansión da frota de dirixibles e o crecemento, ás veces excesivo, da confianza dos deseñadores, acadou gradualmente os límites do sistema, e o éxito inicial deu paso a unha serie de tráxicos accidentes.

A "teoría catastrófica" dos dirixibles debe moito á [[prensa sensacionalista]] das décadas de 1920 e 1930, e ignora naves exitosas coma o ''Graf Zeppelin'', ''R100'' ou ''Los Angeles''. Os peores desastres, ''R-101'', ''USS Shenandoah (ZR-1)'', ''USS Akron (ZRS-4)'' e o ''[[LZ 129 Hindenburg|Hindenburg]]'', foron todos en parte resultado de interferencias políticas na construción e nos procedementos de voo. Recentemente, en [[1997]], [[Addison Bain]], científico xubilado da [[NASA]], fixo públicas as conclusións de varios anos de investigación sobre o accidente do Hindenburg. Concluíu que co obxecto de aumentar a resistencia da lona de algodón que envolvía o dirixible, aplicouse un composto que contiña po de aluminio, altamente inflamable e inextinguible.

[[Ficheiro:R-38-rescue.jpg|miniatura|180px|Rescatistas revisando os restos do R38USN ZR-2, estrelado o [[24 de agosto]] de [[1921]].]]
A armada dos Estados Unidos xogou coa idea de usar dirixibles como transporte de carga aérea. Con anchos océanos protexendo a nación, a idea de frotas de dirixibles capaces de cruzalos rapidamente -e cruzar o propio país- para enviar escuadróns a atacar os inimigos que se aproximasen, tiña certo atractivo.

Era unha idea innovadora, e probablemente non obtivo demasiado apoio da xerarquía tradicionalista da armada. Non obstante construíuse o ''USS Akron'' e o ''USS Macron'' para probar o sistema. Cada dirixible cargaba catro avións caza, e podía levar un quinto no hangar de aterraxe. Quizais a facilidade con que podía destruírse un dirixible foi a xustificación final para non continuar co proxecto.

==== Accidentes ====
O ''USS Los Angeles (ZR-3)'' voou exitosamente durante oito anos, pero finalmente a armada norteamericana perdeu os tres dirixibles construídos nos Estados Unidos en distintos accidentes:
* O ''USS Shenandoah (ZR-1)'' estrelouse durante unha severa [[tormenta]] sobre Noble County ([[Ohio]]) nun voo publicitario mal planificado, o [[3 de setembro]] de [[1925]]. Resultou destruído e morreron 14 membros da tripulación.
* O ''USS Akron (ZRS-4)'' foi golpeado por un refacho de vento e levado a mar aberto na costa de [[Nova Jersey]] o [[3 de abril]] de [[1933]]. Como non levaba botes de salvamento e poucos [[salvavida]]s, 73 dos 76 tripulantes faleceron afogados ou a causa da [[hipotermia]].
* O ''USS Macon (ZRS-5)'' estrelouse despois de sufrir un fallo estrutural no alerón superior, cando voaba en mar aberto na costa de Point Sur ([[California]]) o [[12 de febreiro]] de [[1935]]. Faleceron 2 dos 86 tripulantes, grazas á inclusión de chaquetas salvavidas e balsas inflables despois do desastre do ''Akron''.
[[Ficheiro:Hindenburg burning.jpg|miniatura|dereita|200px|O ''LZ 129 Hindenburg'' momentos despois de incendiarse, o [[6 de maio]] de [[1937]].]]
En 1930 o ''[[Dirixible británico R.101|R-101]]'' británico, un modelo moi avanzado para a súa época pero construído ás presas e enviado nun voo á [[India]] antes de estar terminado, estrelouse en [[Francia]] coa perda de 48 dos 54 tripulantes. A causa da mala publicidade que rodeou o accidente, o Ministerio do Ar suspendeu a operación do ''R100'' e vendeuno coma cascallo en [[1931]], a pesar do exitoso voo inaugural transatlántico.

Porén, o accidente máis espectacular e recordado foi o incendio do ''[[Dirixible Hindenburg|Hindenburg]]'' o [[6 de maio]] de [[1937]], que disipou a confianza nos dirixibles e marcou o triunfo final dos aeroplanos, de menor custo de construción, pero de propulsión máis cara. Das 97 persoas a bordo morreron 36 (13 pasaxeiros e 23 tripulantes). Mantéñense moitas controversias arredor das causas do accidente.

=== Segunda guerra mundial ===
Mentres os [[Alemaña|alemáns]] decidiron declarar os dirixibles obsoletos para uso militar na nova guerra, concentrando a investigación nos aeroplanos, os [[Estados Unidos de América|EUA]] continuaron un programa de construción, malia desenvolver unha doutrina militar clara para os dirixibles. Cando tivo lugar o ataque [[Xapón|xaponés]] a [[Pearl Harbor]], o [[7 de decembro]] de [[1941]], que comportou a involucración plena na [[segunda guerra mundial]], os Estados Unidos tiñan en operación dez dirixibles non ríxidos:

* Catro de clase ''K'': ''K-2'', ''K-3'', ''K-4'' e ''K-5'', deseñados coma vehículos de patrulla, construídos a partir de [[1938]].
* Tres de clase ''L'': ''L-1'', ''L-2'' e ''L-3'', pequenos dirixibles de adestramento, producidos tamén a partir de 1938. 
* Un de clase ''G'', construído en 1936 para adestramento.
* Dous de clase ''TC'', vellos modelos de patrulla deseñados para forzas de terra, construídos en [[1933]] e adquiridos pola armada en 1938.

Só os dirixibles das clases ''K'' e ''TC'' podían ser usados con propósitos de combate, e axiña foron postos en servizo contra os [[submarino]]s xaponeses e alemáns, que daquela atacaban os barcos norteamericanos dentro do rango visual das súas costas. O comando da armada, lembrando o éxito antisubmarino dos ''WWI'', requiriu de forma inmediata a construción de novos dirixibles antisubmarinos, e o [[2 de xaneiro]] de [[1942]] formou a unidade de patrulla ZP-12 con base en [[Lakehurst]] cos catro dirixibles clase ''K''. Un mes despois formouse a unidad de patrulla ZP-32 con base en [[Sunnyvale]] ([[California]]), constituída por dous dirixibles clase ''TC'' e dous de clase ''L''. Tamén se creou unha base de adestramento de dirixibles.

Entre [[1942]] e [[1944]] adestráronse aproximadamente 1.400 pilotos e 3.000 tripulantes, e o persoal militar total destinado aos dirixibles creceu de 430 a 12.400 efectivos. Os dirixibles norteamericanos foron fabricados pola compañía Goodyear en [[Akron, Ohio|Akron]] ([[Ohio]]), que completou 154 unidades entre 1942 e 1945 (133 de clase ''K'', 10 ''L'', 10 ''G'', e 4 de clase ''M'', ademais de cinco clase ''L'' para compradores civís).

==== Misión dos dirixibles ====
A misión dos dirixibles era patrullar e escoltar preto das costas norteamericanas. Tamén serviron como centro de organización para os [[convoi]]s de barcos, e usáronse durante a procura naval en operacións de rescate. En menor medida, utilizáronse para recoñecemento aerofotográfico, colocación e limpeza de minas navais, transporte de paracaidistas e transporte de persoal.

Foron moi exitosos na tarefa principal (protección antisubmarina de buques), acadando a maior taxa de éxitos da aviación norteamericana (87 %). Durante a guerra, arredor de 532 barcos foron afundidos preto da costa norteamericana por submarinos. Porén, nin un só dos aproximadamente 89.000 navíos incluídos en convois escoltados por dirixibles resultou afundido polo fogo inimigo.

Atacaban os submarinos con cargas de profundidade e -con menos frecuencia- con outras armas a bordo. Podían competir coa baixa velocidade dos submarinos, e bombardealos até a súa destrución. Por outro lado, os submarinos somerxidos non tiñan medios de detectar a aproximación dun dirixible, mentres que estes podían velos desde a altura.

Só un dirixible resultou destruído por un submarino inimigo. Na noite do 18 ao 19 de xullo de 1943, un dirixible clase ''K'' (o ''K 74'') da división ZP-21 estaba patrullando a costa preto de [[Florida, Estados Unidos de América|Florida]]. Usando o [[radar]], localizou un submarino alemán en superficie. O dirixible atacou, pero o submarino fixo branco antes. As cargas de profundidade do dirixible non se soltaron mentres cruzaba sobre o submarino, e o ''K 74'' recibiu serios danos, perdendo presión de gas e un motor, pero logrou amarar sen perda de vidas. A tripulación foi rescatada por lanchas de patrullaxe pola mañá, agás Isadore Stessel, que faleceu polo ataque dunha [[quenlla]]. O submarino (''U-34'') resultou levemente danado, pero ao día seguinte foi novamente atacado pola aviación, recibindo danos maiores que o obrigaron a retornar á base. O ''U-34'' foi afundido o [[24 de agosto]] dese mesmo ano por un avión británico preto de [[Vigo]]<ref>[http://www.history.navy.mil/download/lta-08.pdf pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20010612154236/http://www.history.navy.mil/download/lta-08.pdf |date=12 de xuño de 2001 }} {{en}}</ref><ref>[http://uboat.net/boats/u134.htm Historia militar do U-34] {{en}}</ref>.

==== Europa ====
Algúns dirixibles norteamericanos entraron en acción no teatro de batalla [[Europa|europeo]]. A unidade ''ZP-14'' operou na área [[Mar Mediterráneo|mediterránea]] desde xuño de 1944, evitando totalmente o acceso dos submarinos do eixo polo [[estreito de Xibraltar]]. Os dirixibles da división ZP-12 tomaron parte no afundimento do último submarino antes da capitulación alemá (o ''U-881'') o [[6 de maio]] de [[1945]] xunto cos destrutores ''Atherton'' e ''Mobery''<ref>[http://www.history.navy.mil/download/lta-08.pdf Historia militar do ZP-14] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20010612154236/http://www.history.navy.mil/download/lta-08.pdf |date=12 de xuño de 2001 }} {{en}}.</ref>.

==== Unión Soviética ====
A [[Unión Soviética]] operou un único dirixible durante a guerra. O ''W-12'', cuxa construción foi levada a cabo en [[1939]], entrou en servizo para adestramento de paracaidistas e transporte de equipamento. Realizou 1.432 viaxes transportando 300 [[tonelada|t]] de carga até 1945. O [[1 de febreiro]] de [[1945]] os soviéticos completaron a construción dun segundo dirixible, clase ''Pobieda'', utilizado para limpeza de minas e recuperación de restos no [[mar Negro]], até que se estrelou o [[21 de xuño]] de [[1947]].

En 1947 encargouse unha terceira unidade, clase ''W-12bis Pobieda'', que foi utilizada principalmente en adestramento de tripulacións, desfiles e propaganda.

== A nova era dos dirixibles ==
[[Ficheiro:Zeppelin_NT_im_Flug.jpg|dereita|miniatura|200px|Dirixible [[Zeppelin NT]].]]
Malia que os dirixibles non se continuaron usando para transportar pasaxeiros, seguiron en servizo para outros propósitos, coma avistaxe e publicidade.

Recentemente a compañía Zeppelin retomou o negocio dos dirixibles. O seu novo modelo, designado [[Zeppelin NT]], fixo o seu voo inaugural o [[18 de setembro]] de [[1997]]. En 2007 había tres unidades en servizo, unha delas pertencente a unha empresa [[Xapón|xaponesa]].

[[Ficheiro:Goodyear blimp.jpg|miniatura|200px|dereita|Un dos dirixibles da compañía norteamericana Goodyear Tire & Rubber en [[São Paulo]] ([[Brasil]]).]]
Os dirixibles non ríxidos continuaron utilizándose para publicidade e como plataforma para cámaras de TV nos grandes eventos deportivos. O máis coñecido é o dirixible Goodyear, do que existen tres unidades en operación nos Estados Unidos. Ademais, o grupo Lighstip opera máis de 19 dirixibles en diversos lugares do mundo.

A empresa Airship Management Services opera 3 dirixibles tipo Skyship 600. Dous deles prestan servizo coma unidades de publicidade en Norteamérica, e o terceiro opera servizos turísticos en [[Suíza]]. Esta unidade tamén realizou outras presentacións relevantes: por exemplo, voou sobre [[Atenas]] durante os [[Xogos Olímpicos de 2004]], prestando servizos de seguridade e control de público.

En maio de 2006 a armada norteamericana informou de que ía comezar a operar novamente con dirixibles após unha interrupción de 44 anos<ref>[http://www.app.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20060509/NEWS03/605090308&SearchID=73244028934514 Informes de prensa]{{Ligazón morta|data=agosto de 2018 }} {{en}}.</ref>. As tarefas céntranse no adestramento de tripulacións e investigación. En novembro de 2006 adquiriu un dirixible ''A380+'', que tiña previsto entrar en operación a finais de 2007. Nos voos de proba estaba previsto que levase uns 1.100&nbsp;kg de carga até uns 4.575 [[metro|m]] de altitude, baixo control remoto e sistemas de navegación automáticos. O programa investigaría tamén a posibilidade de levar 435 [[kg]] de carga até 6.100 m.

A empresa española Turtle Airships está traballando nunha aeronave de gran tamaño con paneis solares na parte superior, que producirían a enerxía necesaria para mover a mole de París a Nova York sen problemas. Esta aeronave, con forma similar a un dirixible de convencional pero funcionamento diferente, ten a parte superior cuberta de células fotovoltaicas que deben xerar suficiente enerxía para mover o vehículo a unhas 40&nbsp;mph en condicións normais, grazas a 70 cabalos de forza.

=== Dirixible térmico ===
[[Ficheiro:Prallluftschiff 01 KMJ.jpg|miniatura|dereita|200px|Dirixible térmico.]]
Varias compañías, coma por exemplo Globos Cameron, de [[Bristol]] ([[Inglaterra]]), constrúen [[dirixible térmico|dirixibles térmicos]] que combinan a estrutura de globos de ar quente e pequenos dirixibles. A envoltura ten forma cilíndrica con aleróns agregados, pero non cheos de [[helio]], senón de ar quente.

Baixo o globo suspéndese unha pequena góndola, apta para levar o piloto e até tres pasaxeiros, un pequeno motor e os queimadores que permiten quentar o ar.

Os dirixibles térmicos son máis económicos en prezo de compra e en mantemento respecto aos modernos aparatos baseados en sustentación por helio, e teñen a vantaxe de ser facilmente desinflados despois dos voos. Porén, a capacidade de carga e a velocidade de cruceiro (entre 40 e 75&nbsp;km/h) son inferiores. Utilízanse principalmente para publicidade, pero polo menos un deles foi utilizado para observación de vida salvaxe na selva.

=== Investigación e perspectiva ===
A investigación actual sobre dirixibles ten dous obxectivos principais:
# Factibilidade de acadar altitudes maiores, para uso en plataformas de comunicación ou sensoras.
# Transporte de longa distancia para cargas moi pesadas.

O goberno estadounidense dirixiu os seus dous maiores programas de investigación á consecución de maiores altitudes de operación. Un dos programas está patrocinado polo U.S. Army Space and Missile Defense Command (Comando de defensa espacial e misilístico do exército), e é coñecido coma CHHAPP, siglas de Composite Hull High Altitude Powered Platform (Plataforma motorizada de casco composto para grandes altitudes). O dirixible en estudo é coñecido coma ''HiSentinel High-Altitude Airship'' (Dirixible sentinela de grandes altitudes). En 2005 asinouse un contrato de 150 millóns de [[Dólar estadounidense|dólares]] coa empresa Lockheed-Martin para o desenvolvemento dun prototipo. Os primeiros voos estaban programados para o 2008.

Tamén hai tres empresas privadas traballando en dirixibles de grande altitude, incluíndo a posibilidade dun "dirixible orbital", capaz de levar carga nunha órbita terrestre baixa, cun custo de transporte marxinal<ref>[http://www.jpaerospace.com/atohandout.pdf Documento de JP Aerospace sobre dirixibles orbitais] {{en}}.</ref>.

== Experimentos notables e prototipos históricos ==
* O ''Heli-Stat'' foi unha combinación de dirixible e [[helicóptero]] construído en New Jersey en [[1986]].
* O [[Aereon]] foi un híbrido aeróstato/aerodinámico construído na década de [[1970]].
* O ''Cyclocrane'' foi un híbrido aeróstato/rotor no que todo o dirixible rotaba ao longo dos seus eixos lonxitudinais.
* O ''CL160'' foi un dirixible semi-ríxido de gran tamaño que ía ser construído en Alemaña pola empresa Cargolifter. O proxecto foi abandonado en [[2002]] logo de ser edificado un xigantesco hangar preto de [[Berlín]], actualmente reconvertido nun centro de adestramento chamado ''Tropical islands''.
* En [[2005]] desenvolveuse por breve tempo un proxecto enfocado na construción dun gran dirixible de longo alcance chamado ''Walrus Hula''<ref>{{Cita web |url=http://www.darpa.mil/tto/programs/walrus.html |título=Walrus |data-acceso=27 de novembro de 2009 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20050826040143/http://www.darpa.mil/tto/programs/walrus.html |dataarquivo=26 de agosto de 2005 |urlmorta=yes }}</ref>, patrocinado polo departamento de defensa norteamericano<ref>[http://www.defenseindustrydaily.com/2005/10/us-cbo-gives-ok-to-hula-airships-for-airlift/index.php Industria de defensa] {{en}}.</ref>. O obxectivo era analizar a posibilidade de construír un dirixible capaz de transportar 450 toneladas de carga unha distancia de 20.000&nbsp;km, aterrando nun lugar sen infraestrutura específica, utilizando un mastro externo. Os contratistas Lockheed-Martin e US Aeros Airships recibiron contratos de aproximadamente tres millóns de dólares para estudos de factibilidade. En marzo de 2006 informouse da finalización da investigación, sendo completada a primeira fase do proxecto.

== O dirixible na ficción ==
O dirixible é un enxeño xeralmente asociado á época de auxe da máquina de vapor, e adoita ser un elemento común, tanto na versión antiga coma noutras máis evolucionadas, en moitos mundos de ''[[steampunk]]''.

=== Literatura ===
Os dirixibles foron un tema popular en [[novela]]s, [[ciencia ficción]] e libros de aventuras desde finais do [[século XIX]].

* [[Jules Verne]]: ''[[Robur le conquérant]]'' (1885) e ''[[Maître du Monde]]'' (1903).
* [[H.G. Wells]]: ''[[The War in the Air]]'' (1908).
* [[Rudyard Kipling]]: nas súas series ABC os dirigibles son usados como medio común de transporte.
* [[Edgar Rice Burroughs]], series Barsoom;
* [[Michael Arlen]]: ''[[Man's Mortality]]'' (1933). Dirixibles con sustentación anti-gravitatoria.
* [[Len Deighton]]: ''Winter'' (1987).
* [[Jack Vance]]: ''[[The Anome]]'' (1973).
* [[Kim Stanley Robinson]]: ''[[Mars trilogy]]'' (1992-1996): dada a pouco densa [[atmosfera]] de [[Marte]], mesmo malia a [[terraformación]], estes dirixibles debían ser moito maiores cós terrestres.
* [[Kenneth Oppel]]: ''[[Airborn]]'' (2004).

=== Gastronomía ===
O nome popular do prato nacional de [[Lituania]], ''cepelinai'', croquetas de pataca asadas con carne, deriva da palabra ''Zeppelin'', debido á similitude de formas.

=== Cinema ===
* ''[[Hell's Angels]]'' ([[Howard Hughes]], 1930). Inclúe escenas de [[zeppelin]]s na [[primeira guerra mundial]].
* ''[[Zeppelin (1971)|Zeppelin]]'' ([[Michael York]], 1971).
* ''[[La tenda rossa]]'' ([[Mikhail Kalatozov]], 1971).
* ''[[The Island at the Top of the World]]'' ([[Robert Stevenson]], 1974).
* ''[[The Hindeburg]]'' ([[Robert Wise]], 1975).
* ''[[Black Sunday (1977)|Black Sunday]]'' ([[John Frankenheimer]], 1977, baseada na novela de [[Thomas Harris]]).
* ''[[Indiana Jones and the Last Crusade]]'' ([[Steven Spielberg]], 1989).
* ''[[The Rocketeer]]'' ([[Joe Johnston]], 1991, co zeppelin ficticio ''Luxembourg''.
* ''[[Little Nemo: Adventures in Slumberland]]'' (1992).
* ''[[The Mummy Returns]]'' ([[Stephen Sommers]], 2001).
* ''[[Sky Captain and the World of Tomorrow]]'' ([[Kerry Conran]], 2004). A película comeza co amarre do ''Hindenburg III'' no [[Empire State Building]].

=== Música ===
O grupo de [[hard rock]] inglés [[Led Zeppelin]] recibiu o nome destes aparatos a causa dunha brincadeira de [[Keith Moon]]<ref>[https://web.archive.org/web/20021120194736/http://www.geocities.com/axaxasmloe/historia.html Gallows Pole] {{en}}.</ref>. Ademais, a imaxe do accidente do Hindenburg ocupou a capa do seu [[Led Zeppelin (álbum)|primeiro disco]].

== Notas ==
{{Listaref}}

== Véxase tamén==
=== Ligazóns externas===
{{commons|Airship}}
* [http://www.airships.net/ www.airships.net] {{en}}.
* [http://www.nlhs.com/ Navy Lakehurst Historical Society]. Historia dos dirixibles, especialmente norteamericanos {{en}}.

{{Control de autoridades}}

[[Categoría:Aeronaves]]