Ver o código fonte de «Composto organofosforado»

{{VT|Organofosfato|organofosfito}}
Un '''composto organofosforado''' ou '''composto de organofósforo''' é un [[materia orgánica|composto orgánico]] degradable que contén [[Enlace químico|enlaces]] [[fósforo (elemento)|fósforo]]-[[carbono]] (o cal exclúe aos ésteres de fosfato e de fosfito, que carecen dese enlace), utilizados principalmente no [[control de pragas]] como alternativa aos [[hidrocarburo clorado|hidrocarburos clorados]] que persisten no medio ambiente. A química dos organofosforados é a ciencia que estuda as propiedades e a [[reactividade]] dos compostos organofosforados. O [[Fósforo (elemento)|fósforo]] comparte o [[Grupo do nitróxeno|grupo 15]] da [[Táboa periódica dos elementos|táboa periódica]] co [[nitróxeno]] e outros elementos. Os compostos de nitróxeno e os compostos de fósforo son similares.<ref>Dillon, K. B.; Mathey, F.; Nixon, J. F. ''Phosphorus. The Carbon Copy''; John Wiley & Sons, 1997. ISBN 0-471-97360-2</ref><ref>Quin, L. D. ''A Guide to Organophosphorus Chemistry''; John Wiley & Sons, 2000. ISBN 0-471-31824-8</ref><ref>Racke, K.D., 1992. Degradation of organophosphorus insecticides in environmental matrices. In: Chambers, J.E., Levi, P.E. (Eds.), Organophosphates: Chemistry, Fate, and Effects. Academic Press, San Diego, pp. 47–73.</ref>

A definición dos compostos organofosforados é variable, o que pode levar a confusión. Independentemente da definición anterior, en [[química industrial]] e [[Química ambiental|ambiental]], un composto para ser considerado organofosforado necesita conter soamente un substituínte orgánico, pero non necesita ter un [[Enlace químico|enlace]] directo [[fósforo (elemento)|P]]-[[Carbono|C]]. Así a maioría dos [[herbicida]]s, como por exemplo o [[malatión]], inclúense a miúdo nesta clase de compostos.

== Estado de oxidación, número de coordinación e valencia ==
Para axudar a establecer os enlaces dun átomo de fósforo nun composto organofosforado empréganse tres números.

{|class="wikitable"  align="right"
|-
! NC !! Símbolos !! Fórmula xeral !! Grupo de compostos<ref name="Quin"/>
|-
| 1 || σ<sup>1</sup>1<sup>n</sup> || R—P || [[Fosfinideno]]s
|-
| 1 || σ<sup>1</sup>λ<sup>3</sup> || R—C<math> \equiv </math>P || [[Fosfoalquino]]s
|-
| 2 || σ<sup>2</sup>λ<sup>3</sup> || R<sub>2</sub>C=P—R || [[Fosfoalqueno]]s
|-
| 2 || σ<sup>2</sup>λ<sup>3</sup> || RO—P=O || [[Oxofosfino]]s
|-
| 2 || σ<sup>2</sup>λ<sup>3</sup> || R—P=S || [[Tioxofosfino]]s
|-
| 2 || σ<sup>2</sup>λ<sup>3</sup> || R—N=P || [[Iminofosfino]]s
|-
| 2 || σ<sup>2</sup>λ<sup>3</sup> || R—P=P—R || [[Difosfeno]]s
|-
| 2 || σ<sup>2</sup>λ<sup>2</sup> || R<sub>2</sub>P<sup>+</sup> || [[Catión fosfenio]]
|-
| 3 || σ<sup>3</sup>λ<sup>3</sup> || R<sub>3</sub>P || [[Fosfina]]s
|-
| 3 || σ<sup>3</sup>λ<sup>3</sup> || R—PX<sub>2</sub> || Dihaluro alquilfosfonoso
|-
| 3 || σ<sup>3</sup>λ<sup>3</sup> || R<sub>2</sub>P—X || Haluro de dialquilfosfino
|-
| 3 || σ<sup>3</sup>λ<sup>3</sup> || R—P(OR)<sub>2</sub> || Dialquilfosfonito
|-
| 3 || σ<sup>3</sup>λ<sup>3</sup> || (RO)<sub>3</sub>P || Trialquilfosfito
|-
| 3 || σ<sup>3</sup>λ<sup>5</sup> || R—PO<sub>2</sub> || [[Dioxofosforano]]s
|-
| 3 || σ<sup>3</sup>λ<sup>5</sup> || RO—PO<sub>2</sub> || Alquilmetafosfato
|-
| 3 || σ<sup>3</sup>λ<sup>5</sup> || R—P(O)(=CH<sub>2</sub>) || Metilenoxofosforano
|-
| 3 || σ<sup>3</sup>λ<sup>5</sup> || R—P(=CR<sub>2</sub>)<sub>2</sub> || Bis(metilen)fosforano
|-
| 4 || σ<sup>4</sup>λ<sup>4</sup> || R<sub>4</sub>P<sup>+</sup> || [[Ión fosfonio]]
|-
| 4 || σ<sup>4</sup>λ<sup>5</sup> || R—P(O)(OH)<sub>2</sub> || [[Ácido fosfónico]]
|-
| 4 || σ<sup>4</sup>λ<sup>5</sup> || R<sub>2</sub>—P(O)(OH) || [[Ácido fosfínico]]
|-
| 4 || σ<sup>4</sup>λ<sup>5</sup> || R<sub>3</sub>—P(O) || [[Óxido de fosfina]]
|-
| 4 || σ<sup>4</sup>λ<sup>5</sup> || RO—P(O)(OH)<sub>2</sub> || [[alquilfosfato]]
|-
| 4 || σ<sup>4</sup>λ<sup>5</sup> || (RO)<sub>2</sub>P(O)(OH) || [[dialquilfosfato]]
|-
| 4 || σ<sup>4</sup>λ<sup>5</sup> || (RO)<sub>3</sub>P(O) || [[trialquilfosfato]]
|-
| 5 || σ<sup>5</sup>λ<sup>5</sup> || R<sub>5</sub>P || [[fosforano]]s
|-
| 6 || σ<sup>6</sup>λ<sup>6</sup> || R<sub>6</sub>P<sup>-</sup> || Sen nome común
|}

[[Estado de oxidación]] ou [[número de oxidación]]: Nun modelo de [[enlace iónico]], é a [[Carga eléctrica|carga]] iónica que queda en cada [[átomo]] despois de aplicar unhas regras<ref>[http://books.google.es/books?id=SwFsXNChbmAC&pg=SA5-PA9 Principios básicos de química]. Harry B. Gray, Gilbert P. Haight. [[Editorial Reverté|Editorial Reverteé]], 1981. ISBN 8429172009. Páx. 5.9</ref> que asignan os [[Par de electróns|pares de electróns]] compartidos aos átomos máis [[electronegativo]]s.<ref>[http://books.google.es/books?id=AhSihif_h_kC&pg=PA55 Química organometálica de los metales de transición]. Robert H. Crabtree. Ediciones de la Universitat Jaume I, 1997. ISBN 8480211342. Páx. 55</ref> O fósforo pode adoptar diversos estados de oxidación, e é habitual clasificar os compostos organofosforados segundo sexan derivados do fósforo (V) ou do fósforo (III), que son as clases predominantes de compostos de fósforo.

Na [[nomenclatura de substitución da IUPAC]], unha nomenclatura descritiva que aínda se utiliza pouco, para nomear os compostos de fósforo e outros elementos que non presentan o número de enlace estándar emprégase a [[convención lambda|convención λ]] (lambda).<ref>[http://www.marcossegura.info/convenciiones.htm Convenciones kappa, lambda y delta.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150610201404/http://www.marcossegura.info/convenciiones.htm |date=10 de xuño de 2015 }} Jesús Marcos Segura. Química e Industria de la Asociación Nacional de Químicos de España. 554, xullo-agosto, 22-28, 2004.</ref> Xunto a ela emprégase o [[número de coordinación]].

O '''número de coordinación''', que se representa polas letras gregas sigma σ ou δ cun superíndice, é o número de átomos aos que está directamente enlazado o átomo central, ou o número de [[enlace sigma|enlaces σ]] que forma o átomo central.<ref name="Quin">[http://books.google.es/books?id=3ATQyjZBjy0C&pg=PA8 A guide to organophosphorus chemistry]. Louis D. Quin. Wiley-IEEE, 2000. ISBN 0471318248. Páx. 8</ref> O [[número de coordinación|número de coordinación δ]] do fósforo pode variar entre 1 e 6.

Na '''convención lambda''', o número total de enlaces '''n''' entre un elemento e os seus átomos veciños indícase como λ<sup>n</sup>, chamado [[Valencia atómica|valencia λ]]. O símbolo λ<sup>5</sup>-fosfano indica que o fósforo se enlaza con cinco hidróxenos, é dicir, o símbolo λ utilízase para indicar que o fósforo presenta un estado de valencia non estándar (o estándar é 3) e o superíndice indica cinco enlaces con hidróxeno.

Neste sistema, a [[fosfina]] ou fosfano é un composto σ<sup>3</sup>λ<sup>3</sup>. Nun composto σ<sup>m</sup>λ<sup>n</sup>, o átomo de fósforo está unido a ''m'' átomos por medio dun total de ''n'' enlaces.

== Unha clasificación dos compostos organofosforados, segundo o número de coordinación ==
Na táboa da dereita móstranse diversos grupos de compostos organofosforados, segundo o seu diferente número de coordinación (NC) e as súas valencias lambda, λ.

== Compostos organofosforados de fósforo(V) ==

=== Ésteres de fosfato e amidas ===
{{Artigo principal|Organofosfato}}
Os '''[[éster fosfato|ésteres fosfato]]''' teñen a estrutura xeral P(=O)(O)<sub>3</sub> na que o fósforo ten [[estado de oxidación]] 5+, P (V). Estas especies químicas son de grande importancia tecnolóxica como axentes [[ignífugo]]s e [[plastificante]]s. Debido a que carecen dun enlace [[fósforo (elemento)|P]]-[[carbono|C]], estes compostos non son tecnicamente compostos organofosforados, senón [[éster]]es do [[ácido fosfórico]], pero conteñen parte orgánica, polo que se mencionan aquí. Na natureza atópanse moitos derivados, como a [[fosfatidilcolina]]. Os ésteres fosfóricos son sintetizados por [[alcohólise]] de [[oxicloruro de fósforo]]. Tamén se coñece unha variedade de derivados mixtos amido-alcoxo, por exemplo a [[ciclofosfamida]], que é un medicamento de importancia médica contra o [[cancro]]. Tamén están os derivados que conteñen o grupo [[tiofosforilo]] (P=S) entre os que se encontra o pesticida [[malatión]]. Os organofosforados preparados a maior escala son os [[ditiofosfato de cinc|ditiofosfatos de cinc]], uns aditivos para aceite de motor. Prodúcense anualmente varios millóns de quilogramos deste [[complexo de coordinación]] pola reacción de [[alcohol|alcohois]] con [[pentasulfuro de fósforo]].<ref name=Ullmann>Jürgen Svara, Norbert Weferling, Thomas Hofmann “Phosphorus Compounds, Organic” in Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry Wiley-VCH, Weinheim, 2006. {{DOI|10.1002/14356007.a19_545.pub2}}</ref>

[[Ficheiro:PhosphatesView.png|miniatura|centro|800px|Algúns compostos organofosforados e compostos relacionados: [[fosfatidilcolina]], [[malatión]], [[ciclofosfamida]], [[trifenilfosfato]] e [[ditiofosfato de cinc]].]]

No medio ambiente, estes compostos degrádanse por [[hidrólise]] para producir finalmente o [[fosfato]] e o [[alcohol]] ou a [[amina]] orgánica da que se derivan.

=== Ácidos fosfónico, fosfínico e os seus ésteres ===
{{Artigo principal|Fosfonato|Fosfinato}}

Os [[fosfonato]]s son ésteres do ácido fosfórico e teñen a fórmula xeral RP(=O)(O)<sub>2</sub>. Os fosfonatos teñen moitas aplicacións técnicas, como por exemplo, o [[glifosato]], que é un [[herbicida]]. Coa fórmula (HO)<sub>2</sub>P(O)CH<sub>2</sub>NHCH<sub>2</sub>CO<sub>2</sub>H, este derivado da [[glicina]] é un dos herbicidas máis utilizados. Os [[bifosfonato]]s (tamén chamados bisfosfonatos, denominación correcta da IUPAC) son unha clase de fármacos para tratar a [[osteoporose]].<ref>Bifosfonatos y osteoporosis posmenopáusica. Joaquín Calaf Alsina. Scientific Communication Management, 2003. ISBN 8475926673. 144 páxinas</ref> O gas nervioso axente [[sarín]], que contén os enlaces C-P e F-P, é un fosfonato.

Os [[fosfinato]]s con dous enlaces C-P, teñen a fórmula xeral R<sub>2</sub>P(=O)(O). Un membro comercialmente significativo é o herbicida [[glufosinato]]. Similar ao glifosato que se mencionou anteriormente, ten a estrutura CH<sub>3</sub>P(O)(OH)CH<sub>2</sub>CH<sub>2</sub>CH(NH<sub>2</sub>)CO<sub>2</sub>H.

[[Ficheiro:PhosphonatesEtc.png|centro|800 px|miniatura|Exemplos ilustrativos de fosfonatos e fosfinatos na orde indicada: [[Sarín]] (fosfinato), [[glifosato]] (fosfonato), [[fosfomicina]] (fosfonato), [[ácido zoledrónico]] (fosfonato) e [[glufosinato]] (fosfinato). En disolución acuosa, os ácidos fosfónicos ionízanse para dar os correspondentes organofosfonatos.]]

A [[reacción de Michaelis-Arbuzov]] é o principal método para a síntese destes compostos. Por exemplo, o dimetilmetilfosfonato (ver figura anterior) xorde da reorganización de trimetilfosfito, que é [[catálise|catalizada]] polo [[ioduro de metilo]]. Na [[reacción de Horner-Wadsworth-Emmons]] e na [[homologación de Seyferth-Gilbert]], os fosfonatos utilízanse en reaccións con compostos [[carbonilo]]. A [[reacción de Kabachnik-Campos]] é un método para a preparación de aminofosfonatos. Estes compostos conteñen un enlace moi inerte entre o fósforo e o carbono. En consecuencia, hidrolízanse para dar derivados do ácido fosfónico e fosfínico, pero non [[fosfato]].

=== Óxidos de fosfina e compostos relacionados con enlace P-N ===
{{Artigo principal|óxido de fosfina}}

Os [[óxido de fosfina|óxidos de fosfina]] (designación δ<sup>3</sup>λ<sup>3</sup>) teñen a estrutura xeral R<sub>3</sub>P=O con estado de oxidación formal 5+, P (V). Os óxidos de fosfina forman enlaces de hidróxeno e algúns, por tanto, son solubles en auga. O enlace P=O é moi [[Polaridade (química)|polar]] cun [[Momento dipolar químico|momento dipolar]] de 4,51 [[Debye|D]] para o [[óxido de trifenilfosfina]]. Compostos relacionados cos óxidos de fosfina son as [[imida]]s (R<sub>3</sub>PNR') e calcoxenuros relacionados (R<sub>3</sub>PE, onde E= [[xofre|S]], [[Selenio|Se]], [[Telurio|Te]]). Estes compostos son algúns dos compostos organofosforados termicamente máis estables, pero poucos son útiles en cantidades significativas.

=== Sales de fosfonio e fosforanos ===

Os sales de fosfonio posúen a fórmula [PR<sub>4</sub><sup>+</sup>]X<sup>-</sup>, xa que inclúen o [[fosfonio|ión fosfonio]], R<sub>4</sub>P<sup>+</sup>. Estas especies son compostos tetraédricos de fósforo (V). Desde o punto de vista comercial, o membro máis importante é [[cloruro de tetraquis(hidroximetil)fosfonio]], [P(CH<sub>2</sub>OH)<sub>4</sub>]Cl, que se utiliza como retardante do lume na [[industria téxtil]]. Prodúcense anualmente aproximadamente 2 millóns de quilogramos deste cloruro e do sulfato dese [[catión]].<ref name=Ullmann/> Obtéñense por reacción de [[fosfina]]s con [[formaldehido]] en presenza dun [[ácido]] mineral:

:PH<sub>3</sub> + HX + 4 CH<sub>2</sub>O → [P(CH<sub>2</sub>OH)<sub>4</sub><sup>+</sup>]X<sup>-</sup>

Poden prepararse por [[alquilación]] e [[arilación]] de organofosfinas unha gran variedade de sales de fosfonio:

:PR<sub>3</sub> + R'X → [PR<sub>3</sub>R'<sup>+</sup>]X<sup>-</sup>

A [[metilación]] de [[trifenilfosfina]] é o primeiro paso na preparación do [[reactivo de Wittig]].

[[Ficheiro:PhosphoranePh5.png|centro|580px|miniatura|Compostos de fósforo (V): o ión fosfonio, P(CH<sub>2</sub>OH)<sub>4</sub><sup>+</sup>, dúas estruturas de resonancia para o [[reactivo de Wittig]], Ph<sub>3</sub>PCH<sub>2</sub>, e o pentafenilfosforano, un raro composto de pentaorganofósforo. Nota: Ph representa o grupo fenilo C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>.]]

O composto parental [[fosforano]] (δ<sup>5</sup>λ<sup>5</sup>) teórico é PH<sub>5</sub>, pero non se coñece. Son bastante comúns outros compostos relacionados que conteñen haloxenuros e outros substituíntes orgánicos de fósforo. Os derivados con cinco substituíntes orgánicos son raros, aínda que é coñecido o P(C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>)<sub>5</sub>, que deriva do tetrafenilfosfonio (P(C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>)<sub>4</sub>) por reacción con [[fenillitio]].

Os [[iluro]]s de fósforo son fosforanos [[composto insaturado|insaturados]], coñecidos como [[reactivo de Wittig|reactivos de Wittig]], por exemplo, CH<sub>2</sub>P(C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>)<sub>3</sub>. Estes compostos derivan do fósforo tetraédrico (V) e considéranse relacionados cos [[óxido de fosfina|óxidos de fosfina]]. Tamén se poden facer derivar dos sales de [[fosfonio]], pero por [[desprotonación]], non por [[alquilación]].

== Compostos organofosforados de fósforo(III) ==

=== Fosfitos, fosfonitos e fosfinitos ===
{{Artigo principal|éster fosforoso|fosfonito|fosfinito}}

Os [[fosfito]]s, ás veces chamados ésteres fosforosos ou [[ésteres de fosfito]], teñen a estrutura xeral P(O)<sub>3</sub>, e presentan o fósforo en estado de oxidación +3, P(III). Estas especies derivan da [[alcohólise]] do [[tricloruro de fósforo]]:

:PCl<sub>3</sub> + 3 ROH → P(OR)<sub>3</sub> + 3 HCl

A reacción é xeral, polo que se coñecen un gran número de especies. Os fosfitos empréganse na [[reacción de Perkow]] e a [[reacción de Michaelis-Arbuzov]]. Tamén serven como [[ligando (química inorgánica)|ligandos]] na química organometálica.

Tamén existen compostos intermedios entre os fosfitos e as fosfinas: son os [[fosfonito]]s, P(O)<sub>2</sub>R'), e os [[fosfinito]]s, P(O)R'<sub>2</sub>. Estas especies obtéñense a partir de reaccións de alcohólise dos correspondentes cloruros fosfonoso e fosfinoso, PClR'<sub>2</sub> e PCl<sub>2</sub>R', respectivamente).

=== Fosfinas ===
{{Artigo principal|fosfina}}

O principal composto da fosfinas é o PH<sub>3</sub>, chamado fosfina, aínda que o seu nome aconsellado pola [[IUPAC]] é [[fosfina|fosfano]].<ref>[[Gold Book]] IUPAC: [http://www.iupac.org/goldbook/P04548.pdf Link]</ref> A substitución dun ou máis átomos de hidróxeno por un substituínte orgánico ([[alquilo]], [[arilo (química)|arilo]]), forma unha organofosfina, PH<sub>3−x</sub>R<sub>x</sub>, xeralmente chamada tamén fosfina.

[[Ficheiro:PhosphinesVarious.png|540px|miniatura|centro|Varios compostos organofosforados reducidos: un complexo dun [[ligando pinza]] de organofosfina, a [[difosfina]] [[Quiralidade (química)|quiral]] utilizada en catálise homoxénea, a fosfina primaria, PhPH<sub>2</sub>, e o composto de fósforo (I), (PPh)<sub>5</sub>.]].

==== Comparación entre fosfinas e aminas ====
[[Ficheiro:Tert. Phosphine Structural Formulae V.1.png|miniatura|120px|dereita|Fosfina terciaria.]]
[[Ficheiro:Tert. Amine Structural Formulae V.1.png|miniatura|120px|dereita|Amina terciaria.]]

O átomo de fósforo nas fosfinas ten un estado de oxidación formal de -3 (δ<sup>3</sup> λ<sup>3</sup>; unido a tres átomos por medio de tres enlaces sinxelos), polo que o fósforo é análogo ao nitróxeno nas [[amina]]s. Igual que as aminas, as fosfinas teñen unha [[xeometría molecular piramidal trigonal]], aínda que habitualmente con ángulos C-E-C máis pequenos (E = N, P), polo menos en ausencia de efectos estéricos. O [[ángulo de enlace]] C-P-C é de 98,6° para a trimetilfosfina, e aumenta ata 109,7° cando os grupos [[metilo]] se substitúen por grupos [[terc-butilo]]. Cando se utiliza como ligando, o volume estérico das fosfinas terciarias avalíase polo seu [[ángulo de cono do ligando|ángulo do cono.]] A barreira á inversión é moito maior que nas aminas para que se produza un proceso como a [[inversión de nitróxeno]], e polo tanto as fosfinas con tres [[substituínte]]s diferentes pódense separar en [[isómero óptico|isómeros ópticos]] termicamente estables. As fosfinas son menos [[Base (química)|básicas]] que as aminas correspondentes, por exemplo, o [[ión fosfonio]] ten un [[pKa|''pK<sub>a</sub>'']] de -14 en comparación con 9,21 para o [[ión amonio]]; o trimetilfosfonio ten un [[pKa|''pK<sub>a</sub>'']] de 8,65 fronte a 9,76 para a [[trimetilamina]]. Con todo, a trifenilfosfina ([[pKa|''pK<sub>a</sub>'']] = 2,73) és máis básica que a trifenilamina ([[pKa|''pK<sub>a</sub>'']] = -5), principalmente debido a que o par solitario do nitróxeno en NPh<sub>3</sub> está parcialmente deslocalizado nos tres aneis de fenilo. Porén, considerando que o par solitario do nitróxeno está [[deslocalización electrónica|deslocalizado]] no [[pirrol]], o par solitario no átomo de fósforo no equivalente de fósforo do [[pirrol]] (chamado [[fosfol]]) non o está. A reactividade das fosfinas coincide coa das aminas en relación coa súa [[nucleofilicidade]] na formación de [[sal de fosfonio|sales de fosfonio]] coa estrutura xeral PR<sub>4 </sub><sup>+</sup>X <sup>-</sup>. Esta propiedade utilízase na [[reacción de Appel]] para a conversión de alcohois en [[haloxenuro de alquilo|haloxenuros de alquilo]]. As fosfinas son [[oxidación|oxidadas]] doadamente ao seu correspondente [[óxido de fosfina]], mentres que os óxidos de amina se xeran menos facilmente. En parte por esta razón, as fosfinas moi rara vez se encontran na natureza.

==== Formas de obtención ====

Desde o punto de vista comercial, a fosfina máis importante é a trifenilfosfina, da que se producen anualmente varios millóns de quilogramos. Prepárase a partir da reacción do [[clorobenceno]], C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>-Cl ó Ph-Cl, con magnesio en presenza de PCl<sub>3</sub>.<ref name=Ullmann/>

PhCl + Mg -> PhMgCl

3 PhMgCl + PCl<sub>3</sub> -> PPh<sub>3</sub> + 3 MgCl<sub>2</sub>

As fosfinas de carácter máis especializado prepáranse xeralmente por outras vías. Os haluros de fósforo sofren [[substitución nucleófila|desprazamento nucleófilo]] por parte dos reactivos organometálicos como os [[reactivo de Grignard|reactivos de Grignard]]. Polo contrario, nalgunhas sínteses están envolvidos desprazamentos nucleofílicos de equivalentes do anión fosfuro ("R<sub>2</sub>P<sup>-</sup>") por [[haluro de arilo|haluros de arilo]] ou [[haluro de alquilo|de alquilo]].

As fosfinas primarias (RPH<sub>2</sub>) e secundarias (RR'PH e R<sub>2</sub>PH) sofren [[reacción de adición|reaccións de adición]] a [[alqueno]]s en presenza dunha base forte (por exemplo, [[KOH]] en [[DMSO]]). Aplícase a [[regra de Markovnikov]]. Reaccións similares prodúcense coa participación de [[alquino]]s.<ref>Arbuzova, S. N.; Gusarova, N. K.; Trofimov, B. A. "Nucleophilic and free-radical additions of phosphines and phosphine chalcogenides to alkenes and alkynes." ''[[Arkivoc]]'' '''2006''', part v, 12–36 (EL-1761AR). [http://www.arkat-usa.org/home.aspx?VIEW=MANUSCRIPT&MSID=1761 Article] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080207083540/http://www.arkat-usa.org/home.aspx?VIEW=MANUSCRIPT&MSID=1761 |date=07 de febreiro de 2008 }}</ref> Para alquenos deficientes de electróns (por exemplo, os derivados de [[acrilonitrilo]]) e para alquinos non cómpre que o medio sexa básico.

[[Ficheiro:Phosphineadditionsalkenes.png|centro|240px|Esquema 1. Adición de fosfina e fosfinas a alquenos e alquinos.]]

En condicións libres de [[Radical (química)|radicais]], os enlaces P-H das fosfinas primarias e secundarias engádense aos alquenos. Estas reaccións cumpren a [[regra de antiMarkovnikov]]. Como iniciadores utilízanse o [[AIBN]] ou [[peróxido]]s orgánicos. Os óxidos e sulfuros de fosfinas terciarias pódense [[reducción-oxidación|reducir]] con [[clorosilano]]s e outros reactivos.

==== Reaccións ====

Os tipos principais de reacción das fosfinas son como [[nucleófilo]]s e como [[Base (química)|bases]]. A súa nucleofilicidade ponse en evidencia polas súas reaccións con haloxenuros de alquilo para dar os sales de fosfonio. As fosfinas son catalizadores nucleofílicos na dimerización de enonas en diversas reaccións de síntese orgánica, por exemplo, a [[reacción de Rauhut-Currier]].

As fosfinas son axentes redutores, como se ilustra na [[redución de Staudinger]] que converte as [[azida]]s en aminas, e na [[reacción de Mitsunobu]] para a conversión de alcohois en [[ésteres]]. Nestes procesos a fosfina oxídase dando óxido de fosfina. As fosfinas tamén poden reducir aos grupos [[carbonilo]] activados, por exemplo, a redución dun α-cetoéster a un α-hidroxiéster segundo se aprecia no esquema 2.<ref>Zhang, W.; Shi, M. "Reduction of activated carbonyl groups by alkyl phosphines: formation of α-hydroxy esters and ketones." ''[[Chemical Communications|Chem. Commun.]]'' '''2006''', 1218–1220. {{DOI|10.1039/b516467b}}</ref> No [[mecanismo de reacción]] proposto, o primeiro ión hidróxeno é cedido polo grupo [[metilo]] da trifenilfosfina (a trifenilfosfina non reacciona).

[[Ficheiro:Phosphine ester reduction.png|350px|miniatura|centro|Redución de grupos carbonilo activados por alquilfosfinas.]]

==== Ligandos fosfina ====
{|class="wikitable" align="right"
|-
| colspan=4 align=left style="background: #ccccff;"| '''Nome e estrutura molecular dalgúns ligandos fosfina'''
|-
|[[sPhos]]||[[Ficheiro:SPhos.svg|100px|sPhos]]
||[[SPANphos]]||[[Ficheiro:SPANphos.svg|100px|SPANPhos]]
|-
|[[SEGPHOS|SEGphos]]||[[Ficheiro:R-SEGPHOS.svg|100px|SEGphos]]
||[[Triphos]]||[[Ficheiro:Triphos.svg|100px|Triphos]]
|-
|[[Xantphos]]||[[Ficheiro:Xantphos.svg|100px|Xantphos]]
||[[XPhos]]||[[Ficheiro:XPhos.svg|100px|Xphos]]
|-
|[[Chiraphos]]||[[Ficheiro:Chiraphos.svg|100px|Chiraphos]]
||[[duPhos]]||[[Ficheiro:DuPhos ligands.svg|100px|DuPhos]]
|-
|}

As fosfinas como por exemplo a [[trimetilfosfina]] son importantes [[ligando (química inorgánica)|ligandos]] na [[química organometálica]]. Debido principalmente á utilidade da [[síntese asimétrica]], popularizáronse algunhas variedades de difosfina [[quiralidade (química)|quiral]], como [[BINAP]] e [[DIPAMP]]. Todas elas, incluíndo as difosfinas, reciben o nome de ligandos fosfina (en inglés, ''phos ligands'')

==== Fosfinas primarias e secundarias ====
[[Ficheiro:PhosphaneStability2.png|300px|miniatura|esquerda|Exemplo de redución dun éster fosfonato a fosfina primaria.]]

Ademais das outras reaccións asociadas con fosfinas, os grupos que levan P-H presentan reactividade adicional asociada aos enlaces P-H. Son doadamente desprotonados por bases fortes para dar [[anión]]s [[fosfuro]]. As fosfinas primarias e secundarias prepáranse xeralmente por redución de haluros de fósforo ou ésteres relacionados. Por exemplo, os fosfonatos redúcense a fosfinas primarias:<ref>''Taming a Functional Group: Creating Air-Stable, Chiral Primary Phosphanes '' Rachel M. Hiney, Lee J. Higham, Helge Müller-Bunz, Declan G. Gilheany [[Angewandte Chemie International Edition]] Volume 45, Issue 43, Pages 7248 - 7251 '''2006''' {{DOI|10.1002/anie.200602143}}</ref>

A estabilidade atribúese á conxugación entre o [[aromaticidade|anel aromático]] e o [[par solitario]] do fósforo.

==== Fosfoalquenos e fosfoalquinos ====
{{Artigo principal|Fosfoalqueno |Fosfoalquino}}

Os compostos de carbono con fósforo (III) que forman enlaces múltiples ([[dobre enlace|dobres]], triplos) chámanse [[fosfoalqueno]]s, (R<sub>2</sub>C=P-R), e [[fosfoalquino]]s, (RC<math> \equiv </math>PR). No composto chamado [[fosforina]], un grupo H-C no [[benceno]] substitúese por un átomo de fósforo. As especies deste tipo son relativamente raras pero aínda así son de interese para os investigadores. Un método xeral para a síntese de fosfoalquenos é a reacción de [[Reacción de eliminación|1,2-eliminación]] dos precursores axeitados, iniciada termicamente ou por bases como a [[DBU]], [[DABCO]] ou a [[trietilamina]]:

:[[Ficheiro:PhosphaalkeneGeneral.png|400px|Método xeral de obtención de fosfoalquenos.]]

A [[termólise]] de dimetilfosfina, Me<sub>2</sub>PH, xera o fosfoalqueno de fórmula CH<sub>2</sub> = PMe, unha especie inestable na fase condensada.

== Compostos organofosforados de fósforo (0), (I) e (II) ==

Os compostos de fósforo, onde o [[estado de oxidación]] formal é menor de III son raros, mais coñécense exemplos de cada clase. Uns exemplos de compostos organofosforados de fósforo (0) son os [[aduto]]s do [[carbeno]], como [P(NHC)]2, onde NHC é un [[Carbeno persistente|carbeno N-heterocíclico]]. Os compostos de fósforo (I) e (II) teñen as fórmulas (RP)<sub>n</sub> (R2P)2, respectivamente, e xéranse por redución dos cloruros organofosforados de fósforo (III) relacionados:

:5 [[diclorofenilfosfina|PhPCl<sub>2</sub>]] + 5 Mg → (PhP)<sub>5</sub> + 5 MgCl<sub>2</sub>
:2 [[clorodifenilfosfina|Ph<sub>2</sub>PCl]] + Mg → Ph<sub>2</sub>P-PPh<sub>2</sub> + MgCl<sub>2</sub>

Os [[difosfeno]]s, coa fórmula xeral R<sub>2</sub>P<sub>2</sub>, formalmente conteñen dobres enlaces fósforo=fósforo. Estas especies con fósforo (I) son raras, pero son estables, sempre que os substituíntes orgánicos sexan grandes dabondo como para evitar o encadeamento.

Coñécense tamén moitos compostos de [[valencia mixta]], por exemplo, o composto en forma de gaiola, P<sub>7</sub>(CH<sub>3</sub>)<sub>3</sub>.

== Notas ==
{{Listaref}}

== Véxase tamén ==
{{Commonscat}}
=== Outros compostos ===
* [[Proteómica baseada na actividade]] unha rama da [[bioquímica]] que a miúdo depende de sondas de compostos organofosforados para comprobar as actividades dos [[encima]]s.
* [[Grupo funcional]]

=== Ligazóns externas ===
* Química dos organofosforados @ [http://users.ox.ac.uk/~mwalter/web_05/resources/phos_chem/org_phosph_chem.shtml users.ox.ac.uk] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060427171701/http://users.ox.ac.uk/~mwalter/web_05/resources/phos_chem/org_phosph_chem.shtml |date=27 de abril de 2006 }}; @ [http://www.chem.wisc.edu/areas/reich/chem842/_chem842-09-phosphorus.htm www.chem.wisc.edu ]
* Predictor RMN para [[Desprazamento químico|desprazamentos químicos]] de compostos organofosforados, de ''Alan Brisdon's Research Group'' [https://web.archive.org/web/20131111065238/http://fluorine.ch.man.ac.uk/research/p31calc.php Enlace]

{{Grupos funcionais}}
{{Control de autoridades}}

[[Categoría:Organofosforados]]