Ver o código fonte de «Carl Friedrich Gauss»

{{1000}} 
{{Biografía}}
'''Johann Carl Friedrich Gauss''' {{Audio|De-carlfriedrichgauss.ogg|(Gauß)}} , nado en [[Brunswick]], [[Ducado de Brunsvique-Luneburgo]] ([[Sacro Imperio Romano Xermánico]]), o [[30 de abril]] de [[1777]] e finado en [[Gotinga]] ([[Reino de Hannover]]) o [[23 de febreiro]] de [[1855]], foi un [[matemático]] [[Alemaña|alemán]] considerado un dos matemáticos máis grandes e influentes de toda a historia polas súas amplas contribucións en moitos eidos incluíndo a [[teoría dos números]], [[álxebra]], [[estatística]], [[análise]], [[xeometría diferencial]], [[xeodesia]], [[xeofísica]], [[mecánica]], [[electrostática]], [[astronomía]], [[Matriz (matemáticas)|teoría da matriz]], e [[óptica]].

Ás veces coñecido como '' Princes mathematicorum''<ref>{{Cita libro |apelidos=Zeidler |nome=Eberhard |título=Oxford User's Guide to Mathematics |url=https://archive.org/details/oxfordusersguide00zeid_823 |lugar=Oxford (Reino Unido) |editorial=Oxford University Press |ano=2004 |isbn=0198507631 |páxinas=[https://archive.org/details/oxfordusersguide00zeid_823/page/n1210 1188]}}</ref> (en [[Lingua latina|latín]], "o Príncipe dos matemáticos" ou "o Primeiro dos matemáticos") e o "máis grande matemático desde a antigüidade", Gauss ten unha influencia destacable en moitos campos da matemática e da ciencia, e considéraselle un dos científicos máis influentes da historia.<ref name="scientificmonthly">Dunnington, G. Waldo. (maio de 1927). "[http://www.mathsong.com/cfgauss/Dunnington/1927/ The Sesquicentennial of the Birth of Gauss] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080226020629/http://www.mathsong.com/cfgauss/Dunnington/1927/ |date=26 de febreiro de 2008 }}". ''Scientific Monthly'' XXIV: 402–414. Consultado o 29 de xuño de 2005. Article biogràfic exhaustiu.</ref> Das matemáticas dixo que elas eran "a raíña das ciencias".<ref>Smith, S. A., ''et al''. 2001. ''Algebra 1: California Edition.'' Prentice Hall, Nova Jersey. ISBN 0-13-044263-1</ref>

Gauss foi un [[neno prodixio]] e hai moitas anécdotas referentes á súa precocidade. Fixo os seus primeiros descubrimentos matemáticos innovadores cando aínda era adolescente e completou as ''[[Disquisitiones Arithmeticae]]'', a súa [[obra magna]], en 1798, á idade de 21 anos, aínda que non foi publicada ata o ano [[1801]]. Esta obra foi fundamental para consolidar a teoría dos números como disciplina, e influíu neste campo ata hoxe en día.

== Traxectoria ==
=== Xuventude e educación ===
[[Ficheiro:Braunschweig Brunswick Geburtshaus CF Gauss (1914).jpg|miniatura|upright|Casa natal en Brunswick (destruída na segunda guerra mundial)]]
[[Ficheiro:Carl Friedrich Gauß, Karikatur von Abraham Gotthelf Kästner, 1795.jpg|miniatura|upright|Caricatura de [[Abraham Gotthelf Kästner]] por Gauss (1795)]]
Johann Carl Friedrich Gauss naceu o 30 de abril de 1777 en [[Braunschweig|Brunswick (Braunschweig)]], no [[Principado de Brunswick-Wolfenbüttel|Ducado de Brunswick-Wolfenbüttel]] (actualmente parte da [[Baixa Saxonia]], Alemaña), no seo dunha familia de baixa condición social.<ref>Rudolf Borch (1929) : ''Ahnentafel des Mathematikers Carl Friedrich Gauß'' [Genealogical table]. Ahnentafeln Berühmter Deutscher, Vol. 1, pp. 63–65. Zentralstelle für Deutsche Personen- und Familiengeschichte (ed.)</ref> O seu pai, Gebhard Dietrich Gauss (1744-1808), desempeñou varios oficios: carniceiro, albanel, xardineiro e tesoureiro dunha caixa de pensións. Gauss caracterizaba ao seu pai como un home honorable e respectado, pero rudo e dominante en casa. Tiña experiencia en escritura e cálculo, pero a súa esposa Dorothea (1743-1839), a nai de Carl Friedrich, era case analfabeta. Carl Friedrich foi bautizado e [[Confirmación|confirmado]] nunha igrexa{{refn|group="n."| igrexa de Santa Catarina}} próxima á escola á que asistiu de neno.<ref>{{cita web | first1 = Susan | last1 = Chamberless | url = http://www.gausschildren.org/genwiki/index.php?title=Letter:WORTHINGTON,_Helen_to_Carl_F._Gauss_-_1911-07-26 | title = Letter:Worthington, Helen to Carl F. Gauss – 26 de xullo de 1911 | publisher = Susan D. Chamberless | data = 11 de marzo de 2000 | data-acceso=14 de novembro do 2023}}</ref> Tivo un irmán maior do primeiro matrimonio do seu pai.

Gauss foi un [[neno prodixio]] no campo das matemáticas. Cando os mestres de primaria decatáronse das súas capacidades intelectuais, puxérono en coñecemento do [[Carlos Guillermo Fernando, duque de Brunswick|Duque de Brunswick]], quen o enviou ao ''Collegium Carolinum'' local,{{refn|group="n."| O ''Collegium Carolinum'' foi a institución precedente da ''Technische Hochschule Braunschweig'', actual [[Instituto de Tecnoloxía de Braunschweig]], pero na época de Gauss non equivalía a unha universidade.}} ao que asistiu de 1792 a 1795 con [[Eberhard August Wilhelm von Zimmermann]] como un dos seus profesores. Aos 17 anos comezou a tarefa de completar o que, ao seu xuízo, deixaran incompleto os seus predecesores na teoría de números, comezando a súa relación en profundidade coa aritmética.

{{cita|As matemáticas son a raíña das ciencias e a aritmética é a raíña das matemáticas''.}} A partir de entón o duque concedeulle recursos para estudos de matemáticas, ciencias e [[estudos clásicos|linguas clásicas]] na [[Electorado de Hannover|Hannoveriana]] [[Universidade de Gotinga]] ata 1798.<ref name="scientificmonthly"/> Non se sabe por que Gauss foi a Gotinga e non á [[Universidade de Helmstedt]], preto da súa Brunswick natal, pero suponse que a gran biblioteca de Gotinga, onde se permitía aos estudantes tomar libros prestados e levarllos a casa, foi a razón decisiva.{{sfn|Dunnington|2004|pp=398-404}} Un dos seus profesores de matemáticas foi [[Abraham Gotthelf Kästner]], a quen Gauss chamaba "o principal matemático entre os poetas, e o principal poeta entre os matemáticos" polos seus [[epigrama]]s.{{sfn|Dunnington|2004|p=24}} Gauss representouno nun debuxo que mostraba unha escena dunha conferencia na que producía erros nun cálculo sinxelo. Foi profesor de astronomía de Karl Felix von Seyffer (1762-1822), con quen Gauss mantivo correspondencia tras a súa gradación; [[Heinrich Olbers|Olbers]] e Gauss burlábanse del na súa correspondencia. Por outra banda, tiña en alta estima a [[Georg Christoph Lichtenberg]], o seu profesor de física, e a [[Christian Gottlob Heyne]], a cuxas clases de clásicas Gauss asistía con pracer.{{sfn|Dunnington|2004|p=26}} Compañeiros de estudos desta época foron [[Johann Friedrich Benzenberg]], [[Farkas Bolyai]] e [[Heinrich Wilhelm Brandes]].

A pesar de estar matriculado na universidade, é evidente que foi un autodidacta en matemáticas, xa que redescubrió varios teoremas de forma independente.<ref>{{MacTutor|id=Gauss}}</ref> Tivo éxito cun gran avance nun problema xeométrico que ocupara aos matemáticos desde os días dos [[Grecia antiga|antigos gregos]] cando determinou en 1796 que o [[polígono]] regular pódese construír mediante [[regra e compás]]. Este descubrimento foi obxecto da súa primeira publicación e, en última instancia, levou a Gauss a elixir as matemáticas en lugar da [[filoloxía]] como carreira.{{sfn|Dunnington|2004|p=28}} O diario matemático de Gauss mostra que, no mesmo ano, tamén foi produtivo en teoría de números. Fixo descubrimentos avanzados en [[aritmética modular]], atopou a primeira proba da lei de [[reciprocidade cuadrática]] e ocupouse do [[Teorema do número primo|teorema dos números primos]]. Moitas ideas da súa obra magna matemática ''Disquisitiones arithmeticae'', publicada en 1801, datan desta época.

=== Estudante particular ===
Gauss licenciouse como [[doutor en Filosofía]] en 1799. Non se graduó en Gotinga, como ás veces afírmase,{{refn|group="n."| Este erro dáse, por exemplo, en Marsden (1977).<ref name="Marsden">{{Cita xornal| last = Marsden | first = Brian G. | author-link = Brian G. Marsden | date=1977-08-01 | title = Carl Friedrich Gauss, Astronomer | url = http://adsabs.harvard.edu/abs/1977JRASC..71..309M | xornal = [[Journal of the Royal Astronomical Society of Canada]] | volume = 71 | pages = 309–323 | bibcode=1977JRASC..71..309M | issn = 0035-872X}}</ref>}}<ref name="Marsden" /> senón que, a petición especial do duque de Brunswick, foi na Universidade de Helmstedt, a única universidade estatal do ducado. Alí, [[Johann Friedrich Pfaff]] avaliou a súa tese doutoral, e Gauss obtivo o título ''in absentia'' sen o exame oral posterior que se adoitaba solicitar. A continuación, o duque concedeulle os gastos de manutención como bolseiro privado en Brunswick. Gauss mostrou a súa gratitude e lealdade por este legado cando rexeitou varias chamadas da [[Academia de Ciencias de Rusia]] de [[San Petersburgo]] e da [[Universidade de Múnic|Universidade de Landshut]]. Máis tarde, o duque prometeulle a fundación dun observatorio en Brunswick en 1804. O arquitecto [[Peter Joseph Krahe]] realizou deseños preliminares, pero unha das [[Cuarta Coalición|guerras de Napoleón]] cancelou eses plans:<ref>{{Cita xornal | last = Michling | first = Horst | title = Zum Projekt einer Gauß-Sternwarte in Braunschweig | xornal = Mitteilungen der Gauß-Gesellschaft Göttingen | issue = 3 | page = 24 | year = 1966 | language = de}}</ref> o duque foi ferido de morte na [[batalla de Jena]] en 1806. Ao ano seguinte aboliuse o ducado e Gauss deixou de recibir axuda económica. Entón recibio  unha chamada da [[Universidade de Gotinga]], institución do recentemente fundado [[Reino de Westfalia]] baixo [[Jérôme Bonaparte]], como profesor titular e director do [[Observatorio de Gotinga|observatorio astronómico de Gotinga]].

Estudando o cálculo de órbitas de asteroides, Gauss estableceu contacto coa comunidade astronómica de [[Bremen]] e [[Lilienthal, Baixa Saxonia|Lilienthal]], especialmente con [[Heinrich Olbers|Wilhelm Olbers]], [[Karl Ludwig Harding]] e [[Friedrich Bessel|Friedrich Wilhelm Bessel]], un grupo informal de astrónomos coñecido como a [[policía celeste]].{{sfn|Dunnington|2004|pp=50, 54–55, 74–77}} Un dos seus obxectivos era descubrir outros planetas, e reuniron datos sobre asteroides e cometas como base para as investigacións de Gauss. Deste xeito, Gauss puido desenvolver novos e potentes métodos para a determinación de órbitas, que máis tarde publicou na súa obra magna astronómica ''Theoria motus corporum coelestium'' (1809).
=== Profesor en Göttingen ===
[[Ficheiro:Goettingen Sternwarte 01.jpeg|miniatura|upright|Antigo observatorio de Göttingen, [[circa]] 1800]]
[[Ficheiro:Carl Friedrich Gauss on his Deathbed, 1855.jpg|miniatura|upright|Gauss no seu leito de morte (1855)]]
Gauss chegou a Gotinga en novembro de 1807 e nos anos seguintes tivo que facer fronte á esixencia de dous mil [[francos]] do goberno de Westfalia como contribución de guerra. Sen recibir aínda o seu salario, non puido reunir esta enorme cantidade. Tanto Olbers como [[Pierre Simon Laplace|Laplace]] quixeron axudarlle co pago, pero Gauss rexeitou a súa axuda. Finalmente, unha persoa anónima de [[Frankfurt]], que máis tarde se descubriu que era o [[príncipe-primado]] [[Karl Theodor Anton Maria von Dalberg|Dalberg]],{{sfn|Dunnington|2004|pp=86-87}} pagou a suma.

Gauss asumiu a dirección do observatorio, de 60 anos de antigüidade, fundado en 1748 polo [[príncipe elector]] [[Xurxo II de Gran Bretaña|Xurxo II]] e construído sobre unha torre de fortificación reconvertida,{{sfn|Brendel|1929|pp=81-82}} con instrumentos utilizables, pero en parte anticuados.{{sfn|Brendel|1929|p=49}} A construción dun novo observatorio fora aprobada en principio polo príncipe elector [[Xurxo III do Reino Unido|Xurxo III]] desde 1802, e o goberno de Westfalia continuou coa planificación,{{sfn|Brendel|1929|p=83}} pero o edificio non se terminou ata outubro de 1816. Contiña novos instrumentos actualizados, por exemplo dous [[Círculo meridiano|círculos meridianos]] de [[Johann Georg Repsold|Repsold]]{{sfn|Brendel|1929|p=84}} e [[Georg Friedrich von Reichenbach|Reichenbach]],{{sfn|Brendel|1929|p=119}} e un [[heliómetro]] de [[Joseph von Fraunhofer|Fraunhofer]].{{sfn|Brendel|1929|p=56}}

A actividade científica de Gauss, ademais das matemáticas puras, pode dividirse a grandes liñas en tres períodos: nas dúas primeiras décadas do século XIX centrouse na [[astronomía]], na terceira na [[xeodesia]] e na cuarta ocupouse da [[física]], principalmente do [[magnetismo]].{{sfn|Klein|1979|p=7}}

Gauss mantívose mentalmente activo ata a súa vellez, mesmo cando sufría de [[Gota (enfermidade)|gota]] e de infelicidade xeral. A súa última observación foi a [[eclipse solar do 28 de xullo de 1851]].{{sfn|Brendel|1929|p=144}} O 23 de febreiro de 1855, Gauss morreu dun ataque ao corazón en Gotinga; {{sfn|Dunnington|2004|p=24}} está enterrado no [[Albani-Friedhof|cemiterio de Albani]] desa cidade. [[Heinrich Ewald]], xenro de Gauss, e [[Wolfgang Sartorius von Waltershausen]], amigo íntimo e biógrafo de Gauss, pronunciaron senllos eloxios no seu funeral.

=== Cerebro de Gauss ===
Ao día seguinte da morte de Gauss o seu cerebro foille extraído, conservado e estudado por [[Rudolf Wagner]], quen atopou que a súa masa era lixeiramente superior á media, de 1492 [[gramo|g]].<ref>{{Cita libro | last = Wagner | first = Rudolf | title = Über die typischen Verschiedenheiten der Windungen der Hemisphären und über die Lehre vom Hirngewicht, mit besondrer Rücksicht auf die Hirnbildung intelligenter Männer. Vorstudien zu einer wissenschaftlichen Morphologie und Physiologie des menschlichen Gehirns als Seelenorgan, Vol. 1 | publisher = Dieterich | ano = 1860 | location = Göttingen | url = https://books.google.com/books?id=YqTH2HDXgqkC&q=%C3%9Cber+die+typischen+Verschiedenheiten+der+Windungen+der+Hemisph%C3%A4ren+und+%C3%BCber+die+Lehre+vom+Hirngewicht,+mit+besondrer+R%C3%BCcksicht+auf+die+Hirnbildung+intelligenter+M%C3%A4nner.+Vorstudie}}</ref><ref>{{Cita libro | last = Wagner | first = Rudolf | title = Über den Hirnbau der Mikrocephalen mit vergleichender Rücksicht auf den Bau des Gehirns der normalen Menschen und der Quadrumanen. Vorstudien zu einer wissenschaftlichen Morphologie und Physiologie des menschlichen Gehirns als Seelenorgan, Vol. 2 | publisher = Dieterich | ano = 1862 | location = Göttingen | url = https://books.google.com/books?id=czvfLAp94VsC&q=%C3%9Cber+den+Hirnbau+der+Mikrocephalen+mit+vergleichender+R%C3%BCcksicht+auf+den+Bau+des+Gehirns+der+normalen+Menschen+und+der+Quadrumanen.+Vorstudien+zu+einer+wissenschaftlichen+Morphologie+und+Physiologie+des+menschlichen+Gehirns+als+S}}</ref> A área cerebral foi determinada polo fillo de Wagner [[Hermann Wagner (xeógrafo)|Hermann]] na súa tese doutoral como 219588 mm<sup><small>2</small></sup>.<ref>{{Cita libro | last = Wagner | first = Hermann | author-link = Hermann Wagner (geographer) | title =  Maassbestimmungen der Oberfläche des grossen Gehirns | publisher = Georg H. Wigand | year = 1864 | location  = Cassel & Göttingen | url = https://books.google.com/books?id=8ToAAAAAQAAJ&q=Maassbestimmungen+der+Oberfl%C3%A4che+des+grossen+Gehirns|language=de|trans-title=Measurements of the surface of the large brain}}</ref> Tamén se atoparon circunvolucións moi desenvolvidas, que a principios do século XX suxeríronse como explicación da súa xenialidade.<ref name=bardi>{{Cita libro| last = Bardi | first = Jason | title = The Fifth Postulate: How Unraveling A Two Thousand Year Old Mystery Unraveled the Universe | publisher = John Wiley & Sons, Inc. | year = 2008 | page = 189 | isbn = 978-0-470-46736-7}}</ref> Tras varias investigacións previas, un estudo de [[Resonancia magnética do cerebro|resonancia magnética]] de 1998, realizado no [[Instituto Max Planck de Química Biofísica]] de Gotinga, non deu ningún resultado que puidese utilizarse para explicar as súas habilidades matemáticas.<ref>Wolfgang Hänicke, [[Jens Frahm]] und Axel D. Wittmann: [https://web.archive.org/web/20110719065116/http://www.mpibpc.mpg.de/inform/MpiNews/cientif/jahrg5/12.99/scta.html ''Magnetresonanz-Tomografie des Gehirns von Carl Friedrich Gauß.''] In: ''MPI News&nbsp;5'', Heft&nbsp;12, 1999</ref>

En 2013, un neurobiólogo do mesmo instituto descubriu que o cerebro de Gauss mesturouse, debido a un erro de etiquetaxe, co do médico [[Conrad Heinrich Fuchs]], falecido en Gotinga poucos meses despois que Gauss.<ref>{{cita xornal | last1 = Schweizer | first1 = Renate | last2 = Wittmann | first2 = Axel | last3 = Frahm | first3 = Jens | author-link3 = Jens Frahm | título = A rare anatomical variation newly identifies the brains of C.F. Gauss and C.H. Fuchs in a collection at the University of Göttingen | journal = Brain | volume = 137 | issue = 4 | páxina = e269 | ano = 2014 | doi = 10.1093/brain/awt296 | pmid = 24163274 }} (con máis referencias)</ref> Unha investigación posterior non mostrou anomalías destacables nos cerebros de ningunha das dúas persoas. Así, todas as investigacións sobre o cerebro de Gauss ata 1998, excepto as primeiras de Rudolf e Hermann Wagner, refírense en realidade ao cerebro de Fuchs.<ref>{{cita web|website=Max Planck Society |url=https://www.mpg.de/7589532/Carl_Friedrich_Gauss_brain |title=Unravelling the true identity of the brain of Carl Friedrich Gauss}}</ref>
=== Familia ===
[[Ficheiro:Therese Staufenau geb. Gauß, 008.jpg|miniatura|upright|Therese Gauss (1834) por [[Ludwig Becker (explorador)|Ludwig Becker]]]]
Gauss casou o 9 de outubro de 1805 con Johanna Osthoff (1780-1809).<ref>{{cita web|url= https://www.ancestry.com/genealogy/records/johanna-osthoff-24-30lwhs|title=Johanna Osthoff 1780–1809 – Ancestry|website=www.ancestry.com|lingua=en-us|data-acceso=15 de novembro do 2023}}</ref> Tiveron dous fillos e unha filla: Joseph (1806-1873), Wilhelmina (1808-1840) e Louis (1809-1810). Johanna faleceu o 11 de outubro de 1809, un mes despois do nacemento de Louis, que morreu uns meses máis tarde.

Gauss volveu casar ao cabo dun ano, o 4 de agosto de 1810, con Wilhelmine (Minna) Waldeck (1788-1831), amiga da súa primeira esposa. Tiveron tres fillos máis: Eugen (máis tarde Eugene) (1811-1896), Wilhelm (máis tarde William) (1813-1879) e Therese (1816-1864). Minna Gauss morreu o 12 de setembro de 1831, tras estar gravemente enferma durante máis dunha década.<ref>{{cita xornal|first1=Florian |last1=Cajori|author-link1=Florian Cajori |url=https://www.jstor.org/stable/1626244 |title=Carl Friedrich Gauss and his children|xornal=Science|volume= 9|issue=229|páxinas=697–704|data=19 de maio de 1899 |publisher=American Association for the Advancement of Science|jstor= 1626244 |series=New Series |doi=10.1126/science.9.229.697 |pmid=17817224 |bibcode=1899Sci.....9..697C }}</ref> Therese fíxose cargo da casa e coidou de Gauss durante o resto da súa vida; tras a morte do seu pai casou co actor Constantin Staufenau.{{sfn|Dunnington|2004|p=374}}. A súa irmá Wilhelmina casou co orientalista [[Heinrich Ewald]].{{sfn|Dunnington|2004|p=206}} A nai de Gauss, Dorothea, viviu na súa casa desde 1817 ata a súa morte en 1839.<ref name="scientificmonthly"/>

O fillo maior, Joseph, sendo aínda colexial, axudou ao seu pai como asistente durante a súa campaña de agrimensura no verán de 1821. Tras un breve paso pola universidade, en 1824 Joseph alistouse no [[exército de Hannover|exército hannoveriano]] e en 1829 volveu axudar en tarefas de topografía. Na década de 1830 foi responsable da ampliación da rede de agrimensura ás zonas occidentais do reino. Coas súas cualificacións geodésicas abandonou o servizo e dedicouse á construción da rede ferroviaria como director dos [[Ferrocarrís Estatais Reais Hannoverianos]]. En 1836 estudou durante uns meses o sistema ferroviario dos Estados Unidos.<ref name="Gerardy">{{Cita xornal | last = Gerardy | first = Theo | title = C. F. Gauß und seine Söhne | journal = Mitteilungen der Gauß-Gesellschaft Göttingen | issue = 3 | pages = 25–35 | year = 1966 | language = de}}</ref>{{refn|group="n."|Nesta viaxe coñeceu ao geodesta [[Ferdinand Rudolph Hassler]], correspondente científico de Carl Friedrich Gauss.}}<ref>{{Cita xornal | last = Gerardy | first = Theo | title = Geodäten als Korrespondenten von Carl Friedrich Gaus | xornal = Allgemeine Vermessungs-Nachrichten | issue =84 | pages = 150–160 | ano = 1977 | language = de}} p.157</ref>{{sfn|Dunnington|2004|p=286}}

Eugen abandonou Gotinga en setembro de 1830 e emigrou os Estados Unidos, onde se alistou no exército durante cinco anos. Despois traballou para a [[American Fur Company]] no Medio Oeste, onde aprendeu a [[lingua síux]]. Máis tarde, trasladouse a [[Missouri]] e converteuse nun próspero home de negocios.
<ref name="Gerardy" /> Wilhelm casou cunha sobriña do astrónomo [[Friedrich Bessel]] e tamén se trasladou a Missouri en 1837,<ref>{{cita xornal | author-last = Wolf | author-first = Armin | title = Der Pädagoge und Philosoph Johann Conrad Fallenstein (1731–1813) – Genealogische Beziehungen zwischen [[Max Weber]], Gauß und Bessel | journal = Genealogie | volume = 7 | ano = 1964 | language = de | pages = 266–269}}</ref> comezando como agricultor e enriquecéndose máis tarde no negocio do calzado en [[St. Louis]].<ref>{{cite journal | author-last = Weinberger | author-first = Joseph | title = Carl Friedrich Gauß 1777–1855 und seine Nachkommen | journal = Archiv für Sippenforschung und alle verwandten Gebiete | volume = 43/44 | issue = 66 | year = 1977 | language = de | pages = 73–98}}</ref> Eugene e William teñen numerosos descendentes en América, pero os descendentes que quedan en Alemaña proceden todos de Joseph, xa que as fillas de Gauss non tiveron fillos.<ref name="Gerardy" />

==Anécdotas==
{{curiosidades}}
Cóntase unha das moitas lendas que hai sobre a súa precocidade: Un día o profesor de aritmética mandou sumar os cen primeiros [[Número natural|números naturais]]. O mestre quería uns minutos de tranquilidade, pero transcorridos uns poucos segundos Gauss levantou a man e dixo ter a solución: ''os cen primeiros números naturais suman 5050''. E efectivamente é así. ¿Como o fixo Gauss? Pois mentalmente deuse conta de que a suma de dous termos equidistantes era constante:

:1 , 2 , 3 , 4 . . . . . . . . 97 , 98 , 99 , 100
:1+100 = 2+99 = 3+98 = 4+97 = ... = 101

Cos 100 números pódense formar 50 pares, de forma que a solución final vén dada polo produto

::101'''· '''50 = 5050

Gauss deducira a fórmula que dá a suma de ''n'' termos dunha [[progresión aritmética]] da que se coñecen o primeiro e o último termos:

::<math>S_{n} = \frac{(a_{1} + a_{n})  n}{2}</math>

onde ''a<sub>1</sub>'' é o primeiro termo, ''a<sub>n</sub>'' o último, e ''n'' é o número de termos da progresión.

En [[1796]] descubriu o método de construción do [[heptadecágono]], e deu o criterio necesario e suficiente para que se poida debuxar un [[polígono]].

Foi o primeiro en probar rigorosamente o [[Teorema Fundamental da Álxebra]] (disertación para a súa tese doutoral en [[1799]]), aínda que unha proba case completa de dito teorema xa a fixera [[Jean Le Rond D'Alembert]] anteriormente.

En [[1801]] publicou o libro ''Disquisitiones Aritmeticae'', con seis seccións adicadas á [[Teoría de números]], dándolle a esta rama das [[matemáticas]] unha estrutura sistematizada. Na última sección do libro expón a súa tese [[Doutoramento|doutoral]]. Ese mesmo ano predixo a [[órbita]] do [[planeta anano]] [[Ceres (planeta anano)|Ceres]] aproximando parámetros por [[mínimos cadrados]].

== Publicacións ==
{| style="float: right; border: 1px solid #BBB; margin: .46em 0 0 .2em;"
|- style="text-align: center"
| 
|- style="text-align: center"
| <hr>Billete de 10 Marcos homenaxe a Gauss.
|}

* [[1799]]: ''Demonstratio nova theorematis omnem functionem algebraicam rationalem integram unius variabilis in factores reales primi vel secundi gradus resolvi posse.'' (''Novas probas do teorema onde cada función integral alxébrica dunha variábel pode resolverse en factores reais de primeiro ou segundo grado''). Disertación sobre o teorema fundamental da álxebra.
* [[1801]]: ''Disquisitiones Arithmeticae''.
* [[1809]]: ''Theoria Motus Corporum Coelestium in sectionibus conicis solem ambientium''.
* [[1827]]: ''Disquisitiones generales circa superficies curvas''.
* [[1843]]/[[1844|44]]: ''Untersuchungen über Gegenstände der Höheren Geodäsie. Erste Abhandlung'', ''Abhandlungen der Königlichen Gesellschaft der Wissenschaften in Gotinga. Zweiter Band''
* [[1846]]/[[1847|47]]: ''Untersuchungen über Gegenstände der Höheren Geodäsie. Zweite Abhandlung'', ''Abhandlungen der Königlichen Gesellschaft der Wissenschaften in Göttingen. Dritter Band''.
* [[1796]]-[[1814]]: ''Mathematisches Tagebuch''.

== Galería de imaxes ==
<gallery>
Ficheiro:Disqvisitiones-800.jpg|Portada do ''Disquisitiones Arithmeticae'' de Carl Friedrich Gauss.
Ficheiro:Bendixen - Carl Friedrich Gauß, 1828.jpg|Retrato de Gauss no ano [[1828]].
</gallery>
==Notas==
{{listaref|group=n.}}
;Referencias
{{Listaref|30em}}

== Véxase tamén ==
{{commons|Carl Friedrich Gauss}}
{{wikiquote|Carl Friedrich Gauss}}
=== Bibliografía ===
{{refbegin|indent=yes}}
* {{Cita libro | last = Brendel | first = Martin | author-link = Martin Brendel | editor = Königlich Preußische Akademie der Wissenschaften | title = Carl Friedrich Gauss. Werke | volume = XI, 2 (Abhandlung 3) | chapter =  Über die astronomischen Arbeiten von Gauss | chapter-url = https://gdz.sub.uni-goettingen.de/id/PPN236059505?tify=%7B%22pages%22%3A%5B396%2C397%5D%2C%22view%22%3A%22info%22%7D | language = de | year = 1929}}
* {{Cita libro | title=Gauss: A Biographical Study | first = Walter Kaufmann | last = Bühler | publisher = Springer-Verlag | year = 1981 | isbn = 978-0-387-10662-5 | url = https://books.google.com/books?id=ktruAAAAMAAJ}}
* {{Cita libro | last = Dunnington | first = G. Waldo | author-link = G. Waldo Dunnington | title = Carl Friedrich Gauss: Titan of Science | url = https://books.google.com/books?id=4mwSrfxBSzkC|year=2004|publisher=The Mathematical Association of America|isbn=978-0-88385-547-8|oclc=53933110}} First edition: {{Cita libro | title = Carl Friedrich Gauss: Titan of Science. A Study of his Life and Work | url = https://archive.org/details/carlfriedrichgau0000guyw | year = 1955 | publisher = Exposition Press | location = New York}}
** {{Cita libro| first1 = Jeremy | last1 = Gray | author-link = Jeremy Gray | chapter = Introduction to Dunnington's "Gauss" | title = Carl Friedrich Gauss: Titan of Science. A Study of his Life and Work | pages = xix–xxvi | year = 1955 | publisher = Exposition Press | location = New York}} With a critical view on Dunnington's style and appraisals
* {{Cita libro | last = Galle | first = Andreas | editor = Königlich Preußische Akademie der Wissenschaften | title = Carl Friedrich Gauss. Werke | volume = XI, 2 | chapter =  Über die geodätischen Arbeiten von Gauss | chapter-url = https://gdz.sub.uni-goettingen.de/id/PPN236059505?tify=%7B%22pages%22%3A%5B7%5D%2C%22view%22%3A%22info%22%7D | language = de | year = 1924}}
* {{Cita libro | last = Geppert | first = Harald | editor = Königlich Preußische Akademie der Wissenschaften | title = Carl Friedrich Gauss. Werke | volume = X, 2 (Abhandlung 7) | chapter =  Über Gauss' Arbeiten zur Mechanik und Potentialtheorie | chapter-url = https://gdz.sub.uni-goettingen.de/id/PPN236019856?tify=%7B%22pages%22%3A%5B635%5D%2C%22pan%22%3A%7B%22x%22%3A0.506%2C%22y%22%3A0.4%7D%2C%22view%22%3A%22info%22%2C%22zoom%22%3A0.73%7D | language = de | year = 1933}}
* {{Cita libro | title = Vorlesungen über die Entwicklung der Mathematik im 19. Jahrhundert. Teil 1 | trans-title = Lectures on the Development of Mathematics in the 19th Century | first = Felix | last = Klein | author-link = Felix Klein | series = Grundlehren der mathematischen Wissenschaften 24 | publisher = Springer-Verlag | date = 1979 | location = Berlin, Heidelberg, New York | language = de | isbn = 3-540-09234-X | url = https://gdz.sub.uni-goettingen.de/id/PPN375425993}}
* {{Cita libro | last = Maennchen | first = Philipp | editor = Königlich Preußische Akademie der Wissenschaften | title = Carl Friedrich Gauss. Werke | volume = X, 2 (Abhandlung 6) | chapter =  Gauss als Zahlenrechner | chapter-url = https://gdz.sub.uni-goettingen.de/id/PPN236019856?tify=%7B%22pages%22%3A%5B555%5D%2C%22pan%22%3A%7B%22x%22%3A0.127%2C%22y%22%3A0.73%7D%2C%22view%22%3A%22info%22%2C%22zoom%22%3A0.38%7D | language = de | year = 1930}}
* {{Cita libro | last = Sartorius von Waltershausen | first = Wolfgang | author-link = Wolfgang Sartorius von Waltershausen | title = Gauss zum Gedächtniss | language = de | url = https://archive.org/details/bub_gb_h_Q5AAAAcAAJ/page/n4/mode/1up | publisher = S. Hirzel| year = 1856}}
** {{Cita libro | title = Carl Friedrich Gauss. A Memorial | translator-last = Helen Worthington Gauss | location = Colorado Springs | year = 1966 | url = https://ia600405.us.archive.org/20/items/gaussmemorial00walt/gaussmemorial00walt.pdf}}
* {{Cita libro | last = Schaefer | first = Clemens | editor = Königlich Preußische Akademie der Wissenschaften | title = Carl Friedrich Gauss. Werke | volume = XI, 2 (Abhandlung 2) | chapter =  Über Gauss' physikalische Arbeiten | chapter-url = https://gdz.sub.uni-goettingen.de/id/PPN236059505?tify=%7B%22pages%22%3A%5B176%2C177%5D%2C%22view%22%3A%22info%22%7D | language = de | year = 1929}}
* {{Cita libro | last = Schlesinger | first = Ludwig | author-link = Ludwig Schlesinger | editor = Königlich Preußische Akademie der Wissenschaften | title = Carl Friedrich Gauss. Werke | volume = X, 2 | chapter =  Über Gauss' Arbeiten zur Funktionentheorie | chapter-url = https://gdz.sub.uni-goettingen.de/id/PPN236019856?tify=%7B%22pages%22%3A%5B85%5D%2C%22view%22%3A%22info%22%7D | language = de | year = 1933}}
* {{Cita libro  | last = Wußing | first = Hans | author-link  = Hans Wußing |title = Carl Friedrich Gauß | year = 1982 | location = Leipzig | edition = 4 | publisher = BSB B. G. Teubner | language =de}}
{{Refend}}

=== Outros artigos ===
* [[Distribución normal]]
* [[Lei de Gauss]]

=== Ligazóns externas ===
* [http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Gauss.html Biografía de Gauss] {{en}}
* [http://www.biografiasyvidas.com/biografia/g/gauss.htm Biografía de Gauss en biografiasyvidas.com] {{es}}
* [http://gaussianos.com/carl-friedrich-gauss-el-principe-de-las-matematicas/ ''Carl Friedrich Gauss el príncipe de las matemáticas'' en gaussianos.com] {{es}}

{{Medalla Copley}}
{{Control de autoridades}}

{{ORDENAR:Gauss, Carl Friedrich}}
[[Categoría:Nados en 1777]]
[[Categoría:Nados na Baixa Saxonia]]
[[Categoría:Finados en 1855]]
[[Categoría:Matemáticos de Alemaña]]
[[Categoría:Físicos de Alemaña]]
[[Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Biografías)]]
[[Categoría:Membros da Royal Society]]
[[Categoría:Astrónomos de Alemaña]]
[[Categoría:Nenos prodixio]]